Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Fransche zienswijzen

Parijs, 21 November [1931]

Van den dag af dat de Volkenbondsraad op den Quai d'Orsay delibereert over het Japansch-Chineesch conflict, loopt men niet meer zoo hard van stapel voor het land achter den Muur en voor de actie van Nanking. De Hemelingen worden minder opgehemeld. In plaats van een ju is 't een hu en ho, dat men den zaakwaarnemer toezendt van de Hi, de Ha en de Han, de Sjeng en de Sjang, de Wing en de Wang. Er is niemand meer, behalve de Socialisten, die Japan nog in staat van beschuldiging wil stellen en een universeelen boycot wenscht te voegen bij den Chineeschen. Wat de onderhandelaars zelf betreft: na twee maanden besprekingen en twee maanden vechten raakte men 't bijna eens over de benoeming eener commissie van onderzoek. En dit resultaat is zóó wonderbaarlijk, dat men het alleen weet te verklaren uit de superioriteit der Parijsche atmosfeer boven de Geneefsche, uit het stralende décor van den Salon de l'Horloge, waar de internationale rechtschaar zetelt. Als ik mij niet vergis (wij hebben zooveel te onthouden!), werd in ditzelfde imposante lokaal het Kellogg-Pact geteekend, dat den oorlog voor immer verbande van het aardrijk. Wilson lanceerde er het idee van zijn Vredesbond der Naties. De Vrede zelf, waaraan wij sinds 1919 laboreeren, werd tusschen deze wanden toebereid. Wat kon die berg van herinneringen anders baren dan muizenissen? Welke zaal ter wereld was geschikter om dertig machten te confronteeren met de stem der kanonnen? Waar ook konden dertig machten zich machteloozer voelen dan in dit historisch milieu?

Toen op 17 September de eerste granaten barstten was slechts een klein gedeelte der Fransche pers pro-Japansch, want weinig bladen vonden redenen om anti-Chineesch te zijn en voor de meeste vielen de bommen uit de lucht. Vandaag bepleit de groote meerderheid der kranten, enkele linksche organen uitgezonderd, de zaak van Tokio. Zij hebben geen bepaalde grieven tegen de sympathieke democraten van Nanking, doch zij willen alles mijden wat den Japanners grieven zou kunnen geven tegen de sympathieke republikeinen van Parijs.

Spoedig begrepen zij, dat het onmogelijk was, om een van de twisters niet ernstig te vergrammen. Men hield 't hart vast, toen de verzamelde naties Briand eenparig kozen tot president, die de nota's redigeeren en de debatten leiden moest in een geschil, waarvan de uitspraak minstens één partij en wellicht beide, zou ontstemmen. Briand is meer dan eenig ander staatsman de personificatie geworden van zijn land en men vreesde, dat de ontevredenheid, welke zijn actie als leider van den Volkenbond in de twee kampen kon opwekken, automatisch zou terugslaan op Frankrijk. Er loopen over de kwaliteit van den Aziatischen wrok te fabelachtige geruchten, om zóó'n risico met enthousiasme te aanvaarden.

Toen Briand Amerika, hoewel niet-lid van den Volkenbond, uitnoodigde om zitting te nemen in een geding, waarmee de V.S. juridisch niets te maken hadden en toen Briand ondanks de uitdrukkelijke, zeer grondige bezwaren van Japan in zijn uitnoodiging volhardde, meende men reeds bijna algemeen, dat de vertegenwoordiger van Frankrijk een dubbele onvoorzichtigheid beging, als leider van den Bond en als leider der buitenlandsche politiek van zijn land. Men oordeelde eveneens, dat hij zich liet beïnvloeden door bijkomstige overwegingen, die, als zij voor het moment China niet hinderden, Japan daarentegen zwaar konden krenken. Weldra bleek duidelijk, dat de gevolgde methode, verre van het conflict te stillen, de geprikkeldheid aan beide kanten deed verergeren. Briand's procedure moedigde de Chineezen aan tot tegenstand, zij bracht de Japansche eigenliefde in 't gedrang door de openbaarheid der berispingen.

Wanneer men doordringt tot de kern der Fransche gedachte, vindt men de kalme overtuiging dat de Japanners hun in alle opzichten een geweldigen dienst bewezen. Rechtstreeks en zijdelings. Rechtstreeks door China aan te pakken op de eenige wijze, welke dit land ooit begrepen heeft, op de eenige wijze, welke het volk uit zijn martelingen kan helpen. De barbaarsche wanorden en teugelloosheden, welke heerschen in dit onmetelijke rijk kunnen slechts vermeesterd worden door het volk te beschermen tegen de tyrannen die het knevelen. Het ware verkieslijk en voordeeliger geweest, dat Europa deze taak ondernomen had. Volkenrechtelijk echter staat Europa op 't anarchistische, dissolveerende standpunt van het zelfbeschikkingsrecht - cadeau van Amerika. Psychologisch liet Europa zich remmen door een ander boerenbedrog: de gelijkheid der beschavingen. Onder invloed van redelooze theorieën vergat Europa het begrip en het beginsel zijner prae-minentie. Een ingrijping welke materieel nog mogelijk is, werd moreel onuitvoerbaar. Het Europeesche pacifisme van een Romain Rolland, Henri Barbusse en talrijke anderen, ziet koelbloedig millioenen Chineezen omkomen in burgeroorlogen, epidemieën, hongersnooden en overstroomingen (veroorzaakt door corruptie en wanbeheer), doch diezelfde pacifisten schreeuwen moord en brand tegen de mogendheid, die het klaarspeelt om al deze geesels te elimineeren door haar menschelijk beleid. Europa verloor het geloof in zijn civiliseerende roeping. Het miskende meteen de elementairste belangen, welke afhangen van een ordelijk en voorspoedig China. Maar hoe beschamend het moge zijn, dat de blanke mensch zelfs niet meer zijn gewone nering weet te behartigen en al raakt een Europeesch overwicht in 't Oosten voorloopig in de knel, het is beter voor iedereen, dat de Chineesche affaire geregeld wordt door iemand dan door niemand. Ware het lot zoo goedgunstig om Japan tevens in een strijd te wikkelen met de Sovjets, Europa zou zulke profijten trekken uit deze omstandigheid, dat de afloop der worsteling ons bijna onverschillig kan laten.

De zijdelingsche dienst, welken Japans interventie bewijst aan Frankrijk wordt van niet minder gewicht geschat. Het was onvermijdelijk, dat de principes, de illusies en de utopieën, waarop de Volkenbond en het Kellogg-Pact berusten, te eeniger tijd en te eeniger plaats getoetst zouden worden aan de werkelijkheid. Wij zullen nooit weten, tot welken graad sommige staatslieden te goeder of te kwader trouw handelden, toen zij miraculeuze heelmiddelen als de ontwapening, de arbitrage en de gemeenschappelijke afzwering van den oorlog (met Engelsche en Amerikaansche reserves!) voorspiegelden aan het idealistische, naïeve gemoed van den continentalen Europeaan, aan het hersenschimmige, voor een groot part Keltische brein van den Franschman. Doch een zeer belangrijk deel van de bevolking der oude wereld en van Frankrijk geloofde aan die droombeelden, bouwde erop, hoopte er zijn heil van en veroorloofde nauwelijks nog, dat men ze in twijfel trok. Als de zuivere rede, helaas, niet bij machte is om de leiders der volken te overtuigen van de ongegrondheid en de verderfelijkheid van sommige concepties, hoe zullen de volken zelf de voosheid doorzien van een waandenkbeeld? Enkel de ervaring kon hier leeren. Alleen het experiment kon hier klaarheid scheppen, de droomers ontnuchteren, de begoochelden terugroepen tot de realiteit. Was het uit den aard der zaak niet in de hoogste mate wenschelijk, dat de proefneming onder andermans hemels geschiedde dan de onze en elders hare resultaten openbaarde?

Een gelukkige beschikking heeft dit gewild alvorens het te laat was en leverde een getuigenis. In welke richting het Japansch-Chineesch conflict voor de toekomst moge evolueeren, het toonde onweerlegbaar aan, dat twee naties, onder de auspiciën van Volkenbond en Kellogg-Pact, zestig dagen in oorlog kunnen verkeeren - zonder dat men officieel en officieus van oorlog durft spreken - om niet de laatste sluiers der illusie te verscheuren. Wat in het Oosten mogelijk is, kan morgen gebeuren in het Westen. Het onverwachte effect van Volkenbond en Kellogg-Pact blijkt te zijn, dat men voortaan naar de wapens grijpt en in den letterlijksten zin oorlogvoert zonder voorafgaande, ouderwetsche preliminariën als mobilisatie, ultimatum, oorlogsverklaring, dat legers manoeuvreeren, dat steden veroverd, bruggen, spoorwegen en arsenalen verwoest worden, dat manschappen vechten, overwinnen, sneuvelen, vluchten of de linies verleggen, terwijl de vertegenwoordigers der twee betrokken regeeringen au-dessus de la mêlée delibereeren, confereeren, discuteeren, disserteeren, disputeeren, hoffelijk, fatsoenlijk, netjes en zonder eind. Men transponeere zoo'n situatie op Europeesch terrein. Welken waarborg hebben wij dat een bloedige paradox, waarnaar de Geneefsche Raad zich moest schikken voor het Oosten, zich niet herhalen zal voor het Westen? Geen enkelen. De moreele autoriteit, welke de Volkenbond bezat, volst[ond] niet, bezweek en ging failliet. Elk voorstel tot daadwerkelijke tusschenkomst stuit op onoverkomelijke hinderpalen. Om Volkenbond-vrijwilligers te organiseeren, die de Chineesche en Japansche troepen gewapenderhand zouden gaan scheiden, zooals zekere Hadamard, professor der Sorbonne en ijveraar der Droits de l'Homme, met kinderlijke onnoozelheid gesuggereerd heeft, moet men in merg en been ongeneeslijk zijn. Het plan is ontvangen met hoongelach. Dit pacifisme op het oorlogspad deed alle deuren toe.

Wij moeten de dingen niet anders en vooral niet mooier zien dan ze zijn. De Japanners vernietigden een gevaarlijke en bedriegelijke hoop. Uitstekend! Voor de Franschen die ooren hebben om te hooren is de ontgoocheling vruchtbaar. De les zal volmaakt zijn, wanneer de Volkenbond op 2 Februari zijn ontwapeningsconferentie moet openen, terwijl het Verre Oosten in vuur en vlam staat.

[verschenen: 16 december 1931]