Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

In den Aether

Parijs, 3 April 1931

Niet ver van de plek waar Marconi, nog geen dertig jaar geleden, uit een laboratorium-vonk van Branly de draadlooze telegrafie schiep, en niet ver van dezelfde rotskusten bij kaap Blanc Nez, waar Blériot opsteeg voor zijn Kanaalvlucht, had zich op den laatsten Maart een gezelschap verzameld van louter machtige en beroemde persoonlijkheden om proefnemingen bij te wonen welke men van 't hoogste belang oordeelde voor de verdere ontwikkeling der Radio. Daar bevonden zich de vertegenwoordigers van Posterijen, Lucht, Marine en Oorlog naast de keur van beroemde professoren der Universiteit. Men moest onwillekeurig denken aan een dier oude gravures uit den tijd, dat men een wetenschappelijke ontdekking verkondigde met een luister en een ernst alsof het een religieuse plechtigheid gold. Ernest Renan legde toen het lot der menschheid in de handen der geleerden, en deze geestdriftige dagen schenen te herleven een paar kilometers ten Zuiden van Calais.

Het betrof inderdaad een experiment waarvan het welslagen gevolgen kan hebben die te vergelijken zijn met de eerste telegraaf- en telefoon-lijnen, de eerste kabels. Een experiment dat geroepen zou kunnen zijn om deze primitieve en dure verkeersmiddelen voorgoed op te ruimen, wat zelfs de liefhebbers der ongerepte natuur verblijden zal. Want stel u een telefoon-paal voor in een landschap van Ruysdael of van Goyen, wanneer gij een verandering controleeren wilt in den aanblik der aarde. Maar een experiment vooral waarop zich de zoekers van beide wereldhelften inspanden en welks succes verwacht werd als een evenement: De practische toepassing en de directe ten-nutte-making der ultra-korte golven.

Direct, wel te verstaan; niet morgen of in een nabije toekomst. Van stad tot stad. Van dorp tot dorp. Van bureaux tot fabriek of plantage. En zonder dynamo's, zonder transformators, zonder motoren, zonder kolossale antennen, zonder kostbare installaties. Met antennen van nauwlijks drie-en halve centimeter, zoowel voor de ontvangst als voor de zending. Met een stroom-energie van een halven watt, die nauwlijks toereikend is om het peertje te doen fonkelen van een zaklamp.

Men vat de belangrijke bezuinigingen welke uit het systeem kunnen voortvloeien. Men begrijpt eveneens dat vier ministeries zich derangeerden voor de proeven van drie onbekende ingenieurs, wat geheel tegen hun gewoonte indruischt. Het zijn brillante leerlingen van Paul Langevin en Jean Perrin. Gelijk de meerderheid der jonge Fransche geleerden arbeidden zij in vennootschap. Zij heeten Darbord, Fournier en Clavier; namen die men stellig nog ontmoeten zal.

Ik ben niet ervaren genoeg in de geheimen der Radio om een uiteenzetting te geven van toestellen, welke voor de ingewijden nog een wonder verwezenlijken van vernuft. Al kon ik het trouwens met de onmisbare nauwkeurigheid en volledigheid, een gedetailleerde beschrijving der instrumenten zou het doel en den omvang dezer brieven aanzienlijk moeten overschrijden. Men heeft met dwerg-golven getelefoneerd, getelegrafeerd en getelefotografeerd, van de kust van Calais naar de kust van Sint-Margaret bij Dover, dit is over een afstand van 45 kilometer, en een doorkneede opsomming van de eigenaardigheden der beide posten zou niet alleen mijn krachten te boven gaan, zij zou zich slechts kunnen wenden tot specialisten. Men zal haar weldra vinden in de vaktijdschriften. Ik behoef evenmin, vermoed ik, de evolutie toe te lichten der studie van golf-lengten van één meter en minder, waarin eerst de Duitschers Berkhausen en Kurz, daarna de Franschman Pierret hebben uitgemunt. Het probleem was sinds geruimen tijd gesteld. Slechts de bruikbare solutie ontbrak.

Laat ik mij dus beperken tot de vermelding dat de eindelijk gedresseerde golven, die hier gebruikt werden, een maat hebben van achttien centimeter. Zij bezitten een frequentie van 1600 millioen oscillaties per seconde en worden voortgebracht door een onbeduidende krachtbron. De helft van een watt, gelijk ik zei. Men noemt ze ook micro-straal, omdat ze in hare structuur overeenkomen met de licht-stralen, en men kan ze beschouwen als onzichtbare stralen, die een uiterst gering arbeidsvermogen eischen en zich voortplanten in rechte lijn. Zij laten zich zeer gemakkelijk richten en gaan onfeilbaar af naar het doel waarop zij georiënteerd zijn. Zij toonen zich ongevoelig voor het licht, voor den mist, voor het duister, voor den regen en leggen ongemoeid haren weg af onder elke weersgesteldheid. Zij beloven het ideale, aangewezen verbindingsmiddel te zijn voor schepen, voor Hertziaansche seintorens, voor vliegtuigen, hetzij in volle vlucht, hetzij bij landing, voor het verkeer in de bergen en op vlak land, kortom voor alle doelpunten die een horizon hebben, welke op heden belijnd is tot 100 à 200 kilometer, en die in het perspectief liggen eener denkbeeldige zichtbaarheid. De golven van achttien centimeter, evenals het licht, weigeren om zich te welven naar de ronding der aarde, en een hindernis van eenigen omvang, gelijk een berg, een heuvelrij, stuit ze, breekt ze, houdt ze tegen. Men heeft er echter reeds aan gedacht om deze bezwaren te ondervangen met spiegels of relais-toestellen. Posten van ultra-korte golven zouden dus bij wijze van spreken werken als de telegraaf van abbé Claude Chappe, die door middel van drie zwarte houten latten en een code, een signalisatie-systeem verzonnen had waarmee men, van hoogte tot hoogte, van toren tot toren, tijdens de revolutie een dépêche zond van Toulon naar Parijs in vijf en twintig minuten. De huidige telegrammen reizen niet sneller en, plus ça change, plus sa reste la même chose.

Waarin bestaat dan, behalve in de buitengewone goedkoopte en in de volstrekte betrouwbaarheid der ultra-korte golven, het belang der uitvinding? Al had ze geen ander nut voor den handel, voor het particuliere verkeer en voor de televisie dan de onvergelijkbare zuinigheid der exploitatie-kosten, de gemakkelijkheid harer inrichting, dit zouden niet te versmaden winsten zijn, vooral in onontgonnen landstreken, die slechts langzaam, of moeilijk, of met opoffering van schatten gelds voorzien konden worden van electrische seindiensten. Maar het is duidelijk dat de micro-stralen een voordeel meebrengen van niet geringer beteekenis dan de reeds vernoemde.

Nauwlijks verbreidde de Radio zich over alle landen of de aether werd overladen, overstelpt, versperd door het betrekkelijk geringe aantal der bruikbare golf-lengten, die elkaar kruisten, op het gevoelige punt elkaar raakten en stoorden. Het vraagstuk van de selectiviteit der ontvangposten werd bevredigend opgelost, doch pas verheugde men zich over dit resultaat, of men stiet op een moeilijkheid van andere orde. De voorraad van beschikbare golf-nuances raakte uitgeput. Men verdeelde den hemel in hokjes, zooals men eermaals de gronden gekadastreerd had en niet zonder krakeel ontwierp men een internationaal statuut waarin ieder zich een part zag toegewezen in de afmetingen der snelle vonk. Menigeen vond dit part te klein, want ieder achtte de boodschap welke hij naar den koepel van 't uitspansel slingerde, de gewichtigste. Toen men elkaar niet meer bestrijden kon door het aantal stations, bestreed men elkaar met het geweld van kilowatts. Straatsburg bouwde tegen Frankfort. Moskou wilde het gansche firmament bestrijken en domineeren. Te jonge naties, of naties die op dezen weg van vooruitgang waren achtergebleven, zagen zich in hun aanspraken op het firmament te kort gedaan. Zij moesten leven zonder stem, of zonder stem welke zij in verhouding oordeelden met haar drang naar expansie. De maat was vol. Alle snaren van de gigantische hemel-harp waren bezet en besproken.

De mogelijkheid om ultra-korte golflengten te benuttigen gaat aan dezen onhoudbaren toestand een einde maken. Daar het experiment van Calais bewezen heeft dat men golven kan aanwenden van tien centimeter, ligt het voor de hand dat er door dit feit zelf een menigte nieuwe combinaties vrijkomen, welke men schatten mag op 200 à 250.000. Een paar honderd duizend gewillige golfjes, die men stuurt waarheen men wenscht, banen zich ongedwongen een pad door den dampkring, zonder kans op interferenties, zonder geënterd te worden door mededingers. Op 't oogenblik dat de Radio scheen dood te loopen wordt hare werkingssfeer theoretisch verruimd tot het oneindige.

[verschenen: 13 mei 1931]