Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

De tunnel

Parijs, 4 Januari 1929

Tot dusverre waren de Franschen de eenigen die de plannen leverden voor een Kanaal-tunnel. Napoleon en Fox, de tegenstander van Pitt, hebben reeds na den Vrede van Amiens samen beraadslaagd over een onderaardschen postweg onder het Nauw van Calais, en ware de Keizer niet naar Middel-Europa geroepen voor nieuwe oorlogen dan had men de eerste spade in den grond gezet voor het groote werk. De Franschen hebben de onoverwinnelijke behoefte, evenals de Hollanders, om de geografische gesteldheid der planeet te corrigeeren naar menschelijke ideeën en men mag zeggen dat de zee-engte, welke hen scheidde van Engeland, hen danig dwars zat.

Het lijkt mij niet waarschijnlijk dat eenige strategische gedachte daarbij ooit een rol speelde. Zij hadden de Engelschen honderd jaar lang zien heerschen op hun bodem en toen zij de tunnel-manie voor goed in hun hoofd kregen, waren zij juist verslagen door den Iron Duke Wellington. Het is niet gepermitteerd om te veronderstellen dat zij zoo dom waren om niet te begrijpen, hoe zulk een tunnel een kuil is welken men niet alleen voor anderen graaft. Als de Franschen ze konden misbruiken om Londen te verrassen, de Engelschen konden ze bezigen voor een onverwachte demonstratie tegen Parijs. Sinds alle weerbare Britten den oorlog meemaakten en nog een zeer bruikbare reserve vormen, is de bedreiging van beide kanten precies even gevaarlijk. Ik voel uitstekend hoe men de monding van een tunnel kan verdedigen, als men de moeite neemt om een paar kanonnen en mitrailleuses voor den uitgang te plaatsen, maar ik vat absoluut niet, hoe men onder zulke omstandigheden een legerkorps zou kunnen lossen door een noodzakelijkerwijze smalle gang, Een paar gasbommen en geen sterveling passeert. Een piket van twintig man is in staat haar tot het einde hunner dagen met succes te verdedigen.

Het gekst echter is, dat niet de Franschen vrees toonen voor een eventualiteit dezer soort, doch de Engelschen, hoewel zij bijna de helft opeten der productie van den Franschen bodem. Het zou in geen enkel Fransch brein kunnen opkomen, dat gewapende en oorlogzuchtige Tommies op een goeden morgen zouden uitstappen in Calais, en deze afwezigheid van alle bijgedachte, van alle achterdocht werpt een helder licht op hunne psychologie. Voor de Franschen is het Nauw van Calais een onvolmaaktheid der natuur, welke verbeterd dient te worden. De eigenlijke reden, uit de honderdduizend, weten zij niet eens. Alleen het idee biologeert hen. Zoo bouwde men eenmaal den Eiffel-toren enkel voor 't plezier om hem te bouwen. Pas tijdens den oorlog deed hij dienst: als draadloos station.

Van de talrijke en soms extravagante plannen, welke na Fox aan de gouvernementen der twee landen werden voorgelegd, was het eerste, dat wetenschappelijke waarde bezat, van den Franschen ingenieur Thomé de Gamond. Koningin Victoria en Napoleon III gaven hem de warmste blijken van instemming. De gezantschappen raakten het eens over de wederzijdsche verplichtingen. Een Fransch-Engelsch comité werd opgericht in 1869. Hoewel Bismarck en Molkte, die meenden, dat in geval van conflict de tunnel voor Duitschland noodlottig zou zijn, de plannen vijandig gezind waren, stond men op het punt de werkzaamheden te beginnen, toen in 1870 de oorlog uitbrak.

De onderhandelingen werden hervat in 1873, doch sleepten. Het gouvernement van Londen gaf in beginsel zijn toestemming, doch eerst in 1876 teekende men een protocol, dat de internationale voorwaarden regelde, volgens welke de tunnel gegraven en geëxploiteerd zou worden. Onderwijl was Thomé de Gamond gestorven van armoede, gelijk vroeger meer gebeurde.

Onder hoede van de Compagnie des Chemins de fer du Nord en van Baron de Rothschild stichtte men toen in Frankrijk een maatschappij, aan welke de Fransche Kamers een concessie verleenden van 99 jaar zonder subsidie noch garantie van interest. Deze maatschappij sloot een overeenkomst met een gelijksoortige combinatie te Dover. Terwijl men te Calais aan den slag ging, voerde men aan den overkant geen steek uit. De Engelsche maatschappij werd vervangen door de South-Eastern Railway Co, die de zaken beter aanpakte. Twee putten werden gegraven van 49 meter diepte en een onderzeesche gaanderij van 1842 meter lengte, die zich, volgens Fransche technici, nog in voortreffelijken staat bevinden.

Men haastte zich niet en zonder overmatig leedwezen kon men er het bijltje bij neerleggen toen in 1881 het Egyptisch conflict uitbarstte, dat Frankrijk en Engeland als mededingers tegenover elkaar plaatste en waarbij Duitschland optrad als stokebrand. De Engelsche publieke opinie, welke tot zoover neutraal gebleven was, maakte plotseling rechtsomkeert en werd der tunnel dermate vijandig, dat het gouvernement zich gedwongen zag de werkplaatsen te sluiten. Dit verhinderde niet, dat men een derde maatschappij oprichtte, welke fusionneerde met de South-Eastern en den naam koos van The Channel Tunnel Co Limited. De Fransche maatschappij die haar verplichtingen vervuld had, werd bekrachtigd in hare concessies. Aldus functionneerde aan beide zijden van het water een compagnie, voorzien van alle waarborgen om de werken tot een goed einde te voeren.

Het zijn deze vennootschappen die vanaf het jaar dat de werkzaamheden stopgezet werden (1882), periodiek voeling nemen met de Engelsche tegenpartij en door middel van geduldige schermutselingen tasten naar de zwakke plekken in haar weerstand. Ontelbare pogingen werden gedaan, doch het bleek onmogelijk om de Engelsche publieke opinie te winnen voor het tunnelplan. Die publieke opinie wordt eenerzijds gedetermineerd door de Anglicaansche geestelijkheid, welke een te gemakkelijke communicatie met het moderne Babylon, de stad des verderfs, de Ville-Sirène, uit den booze acht, anderzijds door den Generalen Staf, welke het nationale bestaan van Engeland, dat zijn ongenaakbaarheid ontleende aan zijn splendid isolation, aan zijn insulariteit, door de onderaardsche gang voor bedreigd hield. Gelijk ieder weet behoort de Engelsche Generale Staf tot de conservatiefste, de traagste, de kortzichtigste der gansche wereld. Dit wil wat zeggen, wanneer men bedenkt dat zelfs een verlichte Generale Staf in de oogen van ingenieurs minstens tien jaar ten achter gaat.

Terwijl de aanhangers van de tunnel onvermoeid propaganda maakten, wijzigden de technici hun plannen om aan de bezwaren van de War-Office tegemoet te komen. Een hunner liet beide uitloopers van de tunnel eindigen met een viaduct, dat onder het bereik lag der Engelsche kanonnen en door tien schoten vernietigd kon worden. Een tweede stelde voor, dat de electrische energie, welke de treinen moest bewegen, uitsluitend geleverd zou worden door een Engelsche fabriek. Een derde, Philippe Bunau-Varilla, die lauweren oogstte met het Panama-kanaal, trachtte de critieken der generaals te ondervangen door de tunnel te leiden naar een impasse, waar de treinen opgevangen zouden worden in een reusachtige lift, welke hen wederom zou hijschen op een metalen brug, die eveneens moest liggen onder het vuur der kanonnen. Niets hielp. De War-Office bleef onvermurwbaar. Engeland was een eiland. Het mocht niet tot schier-eiland verlaagd worden, zelfs niet door een tunnel.

Maar ondanks de halsstarrigheid der leger-autoriteiten gaven de tunnel-enthousiasten den kamp niet verloren. Zij brachten hun plannen in overeenstemming met de jongste strategische gegevens. Aan Engelschen kant zou de tunnel landwaarts den ondergrond verlaten op 18 kilometer van de kust, aan Franschen kant op 16 kilometer. Dit maakt de zaak een beetje duurder. Zij heeft echter het eene voordeel dat de tunnel buiten de directe bedreiging komt te liggen van de vliegtuigen, en het andere, dat de zee, welke de Engelsche zuid-kusten in den loop van twintig eeuwen twee kilometer heeft afgeknaagd, honderdtachtig eeuwen zal moeten bijten alvorens de tunnel in 't bereik komt der verwoestende golven. Hij is dus berekend op een respectabelen duur.

Al deze plannen stamden van Franschen, en geen van allen ging in kosten de vijf milliard papieren francs te boven. De oorlog is er overheen gegaan, die de splendid isolation en de insulariteit der Britten voor altijd heeft opgeheven. De lucht-manoeuvres van het vorig jaar zijn er overheen gegaan, welke onomstootelijk aantoonden dat Engeland even weerloos of weerbaar ligt tegen de vliegtuigen als elk ander rijk. Albion is een eiland, zonder een der oude voorrechten van een eiland. Maar met alle nadeelen van een eiland. Zijn industrie, die niet meer concurreeren kan, verhuist langzaam naar het vasteland. Een niet onaanzienlijk deel der weefsels, en daaronder de duurste, welke doorgaan voor Engelsche, worden reeds vervaardigd in het Noorden van Frankrijk. Een tunnel zou de Britsche suprematie verlengd, vernieuwd, bevestigd hebben door haar in staat te stellen te strijden met gelijke wapens. Een tunnel zou Engeland tot kop-station maken der lijnen Londen-Brindisi, Londen-Bagdad, Londen-Gibraltar, etc. etc. Voor Engeland is er tusschen de Vereenigde Staten en Duitschland slechts één uitweg: de tunnel, welke een ononderbroken uitwisseling van voortbrengselen zal veroorlooven. Doch liever dan de Franschen te verrijken hebben de Britten zich tot den jongsten tijd geruïneerd. Er is één practisch en verziend man onder hen, Winston Churchill, doch hij verkreeg geen overwicht, en vergeefs spotte hij met den angst der verzamelde Generale Staven van Leger en Vloot.

Deze groote onderneming, vruchtbaarder dan eenige andere aan controversen, verwachtingen en decepties, gaf het aanzijn aan een nieuw plan, dat ditmaal groeide in het hoofd van een Engelschman, en weder komt de tunnel op de proppen en weder staan de Britsche regeering en de War-Office voor een ernstige beslissing.

Uitgezonderd wat betreft den diameter van de spoor en de onderaardsche toegangen van de tunnel, volgt het Engelsche plan in hoofdtrekken de concepten van zijn Fransche voorgangers. De tunnel zal gevormd worden door twee buizen van zes meter doorsnede, onafhankelijk van elkaar, doch over bepaalde afstanden verbonden door zijgangen. De laag van mergelachtig krijt waarin de tunnel geboord zal worden, heeft een hoogte van zestig meter en de plaatsing van de tunnel is gedacht in het onderste derde part dezer ondoordringbare, waterdichte bedding. Desniettegenstaande wil men onder de tunnel-buizen tegelijkertijd kleine loozings-kanalen construeeren, welke aan beide zijden zouden uitloopen in een put met waterpomp. Dit Engelsche plan rekent met snelheden van 145 kilometer per uur en 45 treinen per dag in de twee richtingen. Het zou Londen op minder dan drie uren afstand van Parijs brengen, en van Fransch standpunt formuleert men slechts één bezwaar: het werd geraamd op 23 milliard papieren francs, wat met de vorige plannen een belangrijk verschil uitmaakt.

Alleen een ongeneeslijke verblinding en een potsierlijk wantrouwen kunnen Engeland weerhouden om zijn toestemming te geven tot de boring van de tunnel. Het is altijd mogelijk dat Calais en de tunnel-ingang ooit in handen vallen van de Duitschers, gelijk het in 1914 een haar scheelde of zij maakten zich meester van Calais en van het Nauw. Doch behalve dat deze mogelijkheid door het versnelde en veiliger troepenvervoer zoo niet uitgesloten dan toch zeer verkleind is, de Duitschers zouden met de tunnel even weinig kunnen uitrichten als de Franschen, mits zich aan den overkant dezer Thermopylen een Leonidas bevindt met twintig Spartanen - die niet eens behoeven te sneuvelen. Ik voor mij geloof slechts aan de tunnel, wanneer de eene soeverein, zetelend op Buckingham Palace, en de andere soeverein, zetelend op het Elysée, op den knop zullen drukken welke de twee onderzeesche treinen naar hun nieuw eindpunt lanceert. Ik heb den indruk dat de War-Office, hoe conservatief hij overigens moge zijn, in alle voorgaande gevallen de tunnel betreffend, door Downing-street gebruikt is om strategische redenen te geven, waar politieke redenen te onbewimpeld en te kras zouden klinken.

De tunnel impliceert voor Engeland bijna onvermijdelijk, niet alleen een bondgenootschap, maar een hechte samenwerking met Frankrijk, welke ieder jaar enger zou worden. Aan beide zijden van het Nauw vindt men staatslieden die de ruïne van hun eigen land prefereeren boven zulk een verhouding. Aan beide zijden van het Nauw vindt men machtige staten, die hemel en aarde zullen bewegen om dergelijke intieme relaties, en de tunnel dus, onmogelijk te maken. Ik kan mij een stabiele Europeesche politiek niet voorstellen zonder doelbewuste eendracht tusschen Frankrijk en Engeland. Elk andere denkbare combinatie moet in een korte spanne tijds een ramp ten gevolge hebben, omdat enkel Frankrijk en Engeland aan het einde zijn hunner continentale en koloniale veroveringen. Een conjunctie dezer beide rijken zal zeker latere conflicten niet definitief verhinderen, doch zij biedt de meeste kans, ten eerste tot uitstel, ten tweede tot het wenschelijkste resultaat. Het is de vraag of de goede wil zal zegevieren over den kwaden. Uit het lot dat dezer dagen door Stanley Baldwin beschoren wordt aan de Kanaal-tunnel zal men voor meerdere jaren de toekomst kunnen lezen van Europa.

[verschenen: 7 februari 1929]