Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Matriona Raspoetin

Parijs, 23 Juli 1928

Het proces dat de dochter van Raspoetin op aanstichting van Simanovitsj, den ex-secretaris van Raspoetin, gaat voeren tegen groothertog Dimitri Pavlovitsj, een der erfgenamen van den Russischen troon, en Prins Joessoepof (gehuwd met de groot-hertogin Irene Alexandrowna), beiden moordenaars van haar vader Grigory Ephimovitsj Raspoetin, zal voorkomen zoodra de vacantie der Parijsche rechtbanken geëindigd is, dus begin October. Zooals men weet, eischt de spruit van den wonderdoener eene schadevergoeding van vijf en twintig millioen francs. In afwachting van dit ronde sommetje ging zij dansen in Budapest en andere steden van Oost Europa. Wanneer zij niet gansch van talent ontbloot is zal men haar zonder twijfel eenmaal zien in een film getiteld ‘De laatste dagen van den Tsaar’.

Na de openbare biecht van Prins Joessoepof heeft de dood van Raspoetin geen enkel geheim meer. Wij weten dat de gramofoon in den nacht der vermoording zonder onderbreking den Yankee doodle jankte door de beklemmende stilte van het vorstelijk huis. Wij weten dat de staretz zonder eenig nadeel te ondervinden de met blauwzeer bestrooide taartjes at, welke zijn prinselijke gastheer hem toereikte, en zonder letsel in zijn madera het vergif dronk, dat hem op staanden voet had moeten vellen. Prins Joessoepof zag in deze bijzonderheid een nieuw bewijs van Raspoetin's bovennatuurlijke vermogens en verviel in een toestand van panischen schrik. Maar de wetenschap heeft sindsdien aangetoond, dat de heilige man zonder het te willen profiteerde van een chemische reactie, welke de suiker der zoete taartjes deed optreden als normaal tegengif voor Pruisisch blauw.

Wij weten ook dat, terwijl de overige samenzweerders zich een verdieping hooger zaten te bedrinken rondom Yankee doodle, de staretz, wiens oogen gehypnotiseerd waren door een kruisbeeld, in het hart getroffen werd door Prins Joessoepof, met de revolver van groot hertog Dimitri, en voor dood neerviel op een berenhuid. Dat de dader hem den pols voelde en hem als een bezetene door elkaar schudde. Wij kennen het shakespeareaansche tooneel waar de zwaar-gewonde Raspoetin zijn linker oog opslaat, een poosje later zijn rechter, prins Joessoepof fixeert met zijn groene slangen-oogen vol haat, met schuim langs de lippen omhoog springt, brult, en zich op zijn moordenaar werpt om hem te wurgen. Hoe de vergiftigde staretz met een kogel in het hart op leven en dood worstelt tegen den jongen prins, die waant te kampen met een satan. Hoe Raspoetin nogmaals bewusteloos en reutelend tegen den grond ploft, in zijn val de epauletten afrukkend van Prins Joessoepof.

Terwijl de Prins zijn medeplichtigen roept en zich wapent met een gummistok, kruipt Raspoetin op handen en voeten, rochelend, en huilend als een gewond beest, de trappen af van Joessoepof's woning, sleept zich door een bovenmenschelijk instinct geleid naar de eenige der drie poorten die niet gesloten was en verdwijnt in den nacht. Poerisjkevits, lid der Doema, ijlt hem achterna. Twee schoten knallen in de vrieslucht, gevolgd door een derde en een vierde. Allen waren raak en pas na het vierde ziet Joessoepof den staretz bewegingloos neerstorten op een sneeuwhoop. Het bloedend lijk wordt binnengesleept en achtergelaten op den eersten overloop van de trap. Als Joessoepof het bemerkt vervalt hij in een soort delirium, grijpt zijn gummistok, en zonder dat de omstanders hem kunnen overmeesteren, beukt hij den dooden Raspoetin tot dat hijzelf het bewustzijn verliest. Terwijl hij buiten kennis wordt weggedragen, transporteeren groothertog Dimitri en twee helpers het lichaam van Raspoetin in een gesloten auto naar het eiland Petrowski, werpen het vanaf een brug in de Newa, waaruit het verscheidene dagen later zal worden opgevischt tusschen de ijsschotsen. De afgrijselijke tragedie was ten einde.

Als men dit schrikwekkende verhaal leest in de biecht van Prins Joessoepof, eene biecht welke hij zonder twijfel niet enkel geschreven heeft als zelf-verdediging, doch vooral om zich te bevrijden van dagelijksche hallucinaties, is het onmogelijk om Gregory Raspoetin niet een beetje sympathiek te vinden. De kracht, welke een autocratisch heerscherspaar ontleende aan zijne tegenwoordigheid, deze kracht waarin een geheimzinnige bescherming lag, welke Tsaar en Tsarina verliet zoodra hij gestorven was, de kracht van den wonderdoener, die door schavuiten van allerlei soort en misschien zelfs door Raspoetin zelf gewetenloos geëxploiteerd werd, deze geheimzinnige kracht was buiten allen twijfel echt. Ondanks al zijn ondeugden, al zijn laagheden vertegenwoordigde de staretz zeker een menschen-type van een geheel bijzonder soort en tegenover den primitieven kinderlijken mensch, die argeloos in de val loopt, hoewel zijn instinct hem herhaalde malen waarschuwde, die den kogel ontvangt als hij gebiologeerd staat voor een Christus-beeld, die pas als hij doodelijk gewond is zich verdedigt met een sombere en grandioze energie, tegenover dezen accumulator, geladen met machtige occulte stroomen, maken zijn moordenaars die allen voor hem beven, een miserabelen en pijnlijken indruk.

Wanneer men den loop der verdere gebeurtenissen nagaat, wanneer men ziet hoe zij en huns gelijken zich tegenover de eerste en weinige bolsjewisten even laf, even besluiteloos, even zwakzinnig gedragen hebben als tegenover Raspoetin, vraagt men zich zelfs af of het niet beter geweest ware voor Rusland en de rest der wereld dat zij den staretz hadden laten leven en intrigeeren. En ware bij het komende proces, waarvoor de publieke opinie der gansche aarde zich zal passioneeren, de aanklaagster niet Matriona Raspoetin, ik vrees dat zoowel prins Joessoepof als groot-hertog Dimitri de gerechtszaal niet sans peur zouden binnentreden, noch sans reproche zouden verlaten.

Wie zijn echter Matriona Raspoetin (en niet Marie gelijk zij tegenwoordig teekent) en haar echtgenoot Boris Solovioff, die voor overleden doorgaat, doch van wiens dood men geen bewijzen heeft? E. Séménoff, die vóór en tijdens den oorlog hoofdredacteur was van verschillende Petersburgsche dagbladen en in deze functie met de voornaamste Russische persoonlijkheden de nauwste relaties onderhield, doet over deze twee personages een aantal voorloopige onthullingen, welke de eigenlijke Zaak Raspoetin verwikkelen met een groep andere zaken, waarvan de belangrijkheid niet te overzien valt.

Matriona Raspoetin was in 1914 verloofd met een journalist, die als reporter werkte aan het blad waarvan Séménoff op dat oogenblik de leiding had, de Petersburger Koerier. Hij had opdracht om zijn chef door middel van Matriona in kennis te stellen met alles wat betrekking had op den staretz. Matriona stond in uitstekende relaties tot Vyroebova, confidente der Keizerin, en tot alle vrienden en agenten van Raspoetin. Zij deed boodschappen voor haar vader, voor Vyroebova en voor alle personen die tot Raspoetin in intieme verhouding stonden. Raspoetin geneerde zich niet het minst voor haar, noch wat zijne geldzaken, noch wat zijne bestiale excessen betrof, welke hij vooral beging in dronkenschap. In dit opzicht geneerde hij zich overigens voor niemand. Hij was ervan overtuigd dat hij al wie hij aanraakte, reinigde.

In 1914 was Matriona een jong meisje tusschen de 16 en 18 jaar, die er uitzag als een boerinnetje op haar Zondagsch, een beetje onnoozel maar terdeeg uitgeslapen, en die wist wat ze deed, toen ze haar ‘verloofde’ vergezelde naar de hoofd-redactie, vóór het vertrek van Raspoetin naar Petrovskoie (Siberië), waar Séménoff's reporter hem door bemiddeling van Matriona mocht vergezellen. Tijdens deze ballingschap werd Raspoetin, gelijk bekend is, door een zijner bijzitten welke hij in den steek had gelaten, verwond met een messteek. Zonder dezen messteek, heeft Raspoetin later beweerd, zou Rusland niet in den oorlog gesleept zijn. Als gevolg van dezen slag werd de reporter uit het gouvernement Tobolsk gezet, wat een einde maakte aan den titel van ‘verloofde’ en van toekomstig schoonzoon van Raspoetin. Van Matriona hoorde men niets meer tot zij in December 1916 optrad als een der voornaamste getuigen in de moordzaak van haar vader.

Op 3 October 1917 trouwde Matriona Raspoetin plotseling met een officier van het 2de regiment mitrailleurs, Boris Nicolaievitsj Solovioff, die zich bij de revolutionnaire woelingen van Februari en Maart onderscheiden had wegens zijn ijver en zijn fanatisme en door den bolsjewistischen generaal Potapoff benoemd was tot aide de camp. De dochter van Raspoetin, beschermer der Tsaren-familie, gehuwd met een ultra-revolutionnair officier, dat was op zich zelf al zonderling genoeg. In een dagboek echter van Matriona en in een dagboek van Solovioff, ontdekt in Siberië door N. Sokoloff, die het gerechtelijk onderzoek gevoerd heeft over de uitmoording der keizerlijke familie, vond men twee aanteekeningen, genoteerd in de zesde maand na het huwelijk, aanteekeningen welke de verbintenis nog verdachter maken. Matriona zegt dat zij aanvankelijk niet van Solovioff hield, doch nu tot gek wordens toe op hem verliefd is en elken dag martelingen lijdt.

Solovioff noteert van zijn kant: ‘Om langer met haar te kunnen leven zou zij tenminste een mooi lichaam moeten bezitten. Die verdienste heeft zij niet eens, dit wil zeggen dat zij geen enkel verlangen bij mij weet op te wekken.’ Deze uitlatingen werpen op hun huwelijk een zonderling licht en men heeft het recht de vraag te stellen: Door wie werd Matriona, die reeds als spionne diende bij een journalist, gekoppeld aan een revolutionnair? Tot heden bleef deze kwestie onbeantwoord. Met welk doel het echter geschiedde zou blijken uit de latere tragische gebeurtenissen, waarbij de keizerlijke familie omkwam.

Zoolang de Keizer en zijn gezin tijdens de vredes-onderhandelingen te Brest-Litovsk in Siberië vertoefden, bestond zoowel voor de Duitschers als voor de bolsjewisten het gevaar dat zij door de patriotten bevrijd zouden worden en zich aan het hoofd eener nationale actie konden stellen. Er moest dus tusschen den Tsaar en de patriotten een ondoordringbare muur worden opgericht, welke alle toenaderingspoging en alle ontsnapping onmogelijk maakte. Boris Solovioff, die vóór en tijdens den oorlog in enge relaties gestaan had met de Duitschers en ten voordeele der bolsjewisten vanaf de eerste dagen der revolutie optrad als agent provocateur, neemt deze rol op zich. Hij knoopt betrekkingen aan met Vyroebova en door bemiddeling dezer laatste met Matriona, die hij trouwt zonder van haar te houden. Hij wist dat de Tsaar en de Tsarina ook na den dood van Raspoetin een groote vereering koesterden voor den staretz en begreep dat er geen beter middel bestond om hun hart te veroveren dan zich in den echt te begeven met de dochter van den wonderdoener. Dank zij Vyroebova en dank zij Matriona weet Solovioff inderdaad het absolute vertrouwen van keizer en keizerin te winnen. Hij spiegelt hen voor dat een organisatie van 300 officieren gereed staat om hen te verlossen. Ondertusschen verijdelt hij alle plannen dezer officieren, die door monarchistische vereenigingen gezonden waren om den Tsaar en de zijnen te redden, hetzij door de officieren aan de bolsjewisten over te leveren, hetzij door ze uit te hongeren, het zij door ze van Siberië terug te zenden naar Rusland, en behield op den koop toe voor zich zelf het grootste deel van het geld dat de monarchisten voor de redding van den Tsaar hadden bijeengebracht. Zijn eene medeplichtige in deze helsche machinaties was de pope Alexis Vassilieff, die op Tsaar en Tsarina een invloed uitoefende welke het wankele karakter van Nicolaas II en het religieuse gemoed zijner gemalin niet konden ontberen; Solovioff's andere medeplichtige was Vyroebova, die in het geheele keizerlijke drama eene noodlottige en duistere rol gespeeld heeft.

Toen de Duitschers vernamen dat de Tsaar en de Tsarina besloten hadden ‘liever te sterven dan gered te worden door de Duitschers’ (eigen woorden der keizerin) lieten zij Nicolaas en de zijnen over aan de ongenade der bolsjewisten. En toen de keizerlijke familie gedwongen werd te vertrekken van Tobolsk naar Ekaterinenburg, waar zij zouden worden omgebracht, stond het begeleidend escorte onder commando van Markoff, Duitsch spion, en een trawant van Solovioff. Twee weken vóór deze gewichtige gebeurtenis, welke niemand vermoedde, had Solovioff het transport der toekomstige slachtoffers naar deze plaats genoteerd in zijn dagboek.

Zoo bracht Matriona Raspoetin, geboren spionne, als werktuig van een verrader aan de keizerlijke familie den genadeslag toe. Zoo ging een orakel van Raspoetin door zijne dochter in vervulling. En of zij den Tsaar willens of onwillens in het verderf stortte, hare gedragingen discrediteeren op zeldzame wijze hare liefde voor haar vader en den eisch van vijf en twintig millioen francs, op welke zij deze liefde taxeerde. Al deze sinistere en tragische gebeurtenissen zullen door haar wil op den tienden verjaardag dezer jammerlijke historie worden opgeroepen voor de Parijsche rechters. Wanneer dit sensationneele proces echter eenig nut kan afwerpen, zal het dit zijn: dat men in staat is te controleeren uit welke abjecte elementen eene revolutie gerecruteerd wordt.

[verschenen: 25 augustus 1928]