Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Na de onderzeeërs...

Parijs, 21 April '28

Er zijn dit voorjaar op de Seine proefnemingen gehouden met een spookschip, dat de marines van alle groote en kleine zee-mogendheden voor geheel nieuwe problemen en vergezichten zal stellen. Het is een boot zonder bemanning, uitgevonden en geconstrueerd door een ingenieur der Société Française Radioélectrique, den heer Chauveau. Het vaartuig heeft de lengte van een flinke sloep: 9½ meter; eene breedte van drie meter; een diepgang van één meter; een waterverplaatsing bij volle lading van vijf ton. Het bereikte met een lading van 800 kilogram een voorloopige snelheid van 70 kilometer per uur, dit wil zeggen dat het de snelste kruisers ter wereld inhaalt en voorbijstreeft, wier record onlangs geslagen is door het Fransche meesterstuk de Tourville, welke met zijn 10.000 ton en 130.000 paardekrachten ruim 36 knoopen per uur loopt, dat is ruim 60 kilometer. Het lijdt echter geen twijfel of de snelheid van 70 kilometer, waarmee de heer Chauveau zijn kano uitrustte, zal nog belangrijk verbeterd kunnen worden. Maar reeds in het aanvangsstadium overtreft het alle bekende ‘performances’ te water en dit is een ander gewichtig punt. Kleine en zuinige naties als Holland kunnen er zich een heele vloot van bouwen zonder haar budget te bezwaren. Een groote en spilzieke natie als Frankrijk eveneens, en zonder dat de belastingbetaler het merkt. De Fransche marine heeft de boot dan ook reeds geadopteerd.

Het vaartuig is voor den eersten keer ter sprake gebracht bij de Société Française des Electriciens in hare zitting van 3 December 1927, en hoewel deze vereeniging telt onder de importantste wetenschappelijke lichamen van Frankrijk hoorde men de mededeeling aan met verschuldigde bewondering, doch zonder ze te zeer in letterlijken zin te nemen. Er gaan sinds geruimen tijd geruchten over telemechanisch⁴⁸ gedreven vliegtuigen zonder dat iemand precies kan zeggen in hoeverre zij behooren tot het rijk der fantasie. Men rangschikte de draadloos bestuurde boot onder de mogelijkheden of utopieën van dezelfde soort. Doch sinds men haar regelmatig heeft zien manoeuvreeren in de Seine, en radio-manoeuvreeren met potdicht gesloten dek, waarboven in een wolk van schuim niets zichtbaar was dan een paar antennes, radio-manoeuvreeren met behulp van een toestel, dat op een afstand van tien kilometer geplaatst was in een vrachtauto, voelde men dat men voor een fait accompli stond, dat als zoodanig geaccepteerd moest worden met al zijn consequenties.

En de consequenties van de draadloos bestuurde boot zijn honderdmaal vèrstrekkender dan die van het telemechanische vliegtuig, dat automatisch fotografieën kan maken of automatisch bommen kan werpen, maar welks actie altijd hypothetisch zal blijven, of tegen welks actie men zich op normale wijze verdedigen kan. De telemechanische boot echter ijlt recht op haar doel toe, onafhankelijk van wind of storm, controleerbaar op elken meter als 't ware van haar traject, en ik moet zeggen dat ik niet goed zie waartoe een smaldeel slagkruisers, bestookt door een paar dozijn van deze helsche machines, nog zou kunnen dienen. Voor een onderzeeër konden zij op de vlucht gaan en het winnen in snelheid. De afmetingen en de relatieve traagheid van een onderzeeër boden trouwens een voldoende trefkans aan het geschut van zijn machtigen tegenstander. Maar bij een sloep van 9½ meter lengte, die 70 kilometer per uur loopt, zijn deze betrekkelijke voordeelen totaal geneutraliseerd en de geweldigste dreadnought ligt hulpeloos overgeleverd aan den man die uit eenigen hoek van de aarde, de lucht of het water, onzichtbaar commandeert over den minusculen vijand die met geheven boeg op hem toe-rent. In den oorlog van 1914-1918 bleven de gepantserde vloten in de havens, om slechts het ruim te kiezen voor een wanhoopsdaad waarbij niemand winnen kon. In den toekomstigen oorlog zal zelfs de wanhoopsdaad aan de admiraals ontzegd zijn. Aan hunne stalen gevaarten zal niets overblijven dan de demonstratieve vertooningen van den vredestijd: de vlag te doen waaien over alle wereldzeeën.

De Amerikaansche Admiraliteit die zich het hoofd breekt over de vrijheid der zee en deze kwestie wil oplossen met een gigantischen aanbouw, wordt door het werktuig van Chauveau geplaatst tegenover een even geducht als onbekend gegeven. De Engelsche Admiraliteit welke de hegemonie harer kolossale eskaders met moeite handhaaft, bevindt zich tegenover hetzelfde dilemma: Wat kan er overblijven van de heerschappij der zee, eenmaal in Spaansche handen, daarna onder Hollandsch gezag, en tot dezen dag onder Engelsch bewind, wanneer het ruim gekliefd zal worden door troepen levensgevaarlijke tirailleurs, die niets riskeeren en waartegen monstervloten en tien-duims kanonnen niets vermogen? De kleinste naties zullen hare kusten en hare koloniën kunnen verdedigen tegen onverschillig welken vijand. De kleinste naties zullen den handel van een eilandenrijk of een almachtige continentale mogendheid kunnen lamleggen.

Want de telemechanische boot, zooals ik zei, is in 't bereik van alle beurzen. Deze toekomst-visie is vol verschrikkingen, vol gruwelen. Zeker. En dat schijnt onvermijdelijk. Maar het is de eerste keer niet, in de geschiedenis, dat kleine naties hare onafhankelijkheid verwerven in gruwelen en ontsteltenis: het oude Griekenland tegen de Perzen; de Vereenigde Provinciën tegen een Europeesche coalitie. Het waren in beide gevallen niet de kleine naties die begonnen. Zij vroegen haar levensrecht, haar plaats onder de zon.

Is het ondanks het visioen van verschrikkingen niet een sterkende en onmisbare gedachte, dat de moderne techniek een kleine natie in staat stelt om onder elke omstandigheid hare autonomie en hare bewegingsvrijheid te handhaven en te doen eerbiedigen?

Het is de oude ‘brander’⁴⁹ van Tromp en Michiel Adriaanszoon die gerehabiliteerd wordt in de telemechanische boot en herleeft in eene onberekenbare macht. Men kan het vernietigingswerktuig laden met ontploffingsmiddelen en de bestuurbare bom zich te pletter laten loopen tegen een linieschip, tegen sluisdeuren, tegen koopvaarders. Men kan het geleiden vanaf den wal. Maar ook de piloot van een vliegtuig kan het medenemen op een verren tocht van honderden kilometers en het drijven te midden eener niets vermoedende vloot, eener zorgvuldig beschermde haven. Zijn geringe omvang, zijn luttele diepgang zal alle versperringen kunnen vermijden. Man kan het als sloep ophijschen aan boord der Oceaan-vaarders en uitzenden naar het doelpunt, hetzij draadloos, hetzij met behulp van een zich afrollenden electrischen kabel. Want het is niet volstrekt noodzakelijk dat het vaartuig draadloos bestuurd wordt. Het is evenmin absoluut noodwendig, dat het bij elken tocht wordt opgeofferd. Men kan het laden als een mijn. Maar men kan het ook van twee lanceerbuizen voorzien, die op draadloos commando hare torpedo's werpen. Men kan het inrichten als mijnenlegger, die automatisch en successievelijk, volgens eene methode welke reeds in zwang is op onderzeeërs, mijnen strooit. Wanneer het verwoestingswerk volbracht is, zal het op een onzichtbaar sein het roer omgooien en terugstevenen naar zijn uitgangspunt.

Bij het einde van den wereld oorlog bezaten de Duitschers 791 onderzeeërs, waarmee zij, alleen in 1917, zeven millioen ton torpedeerden van de internationale handelsvloot, en over den ganschen duur van het conflict twaalf millioen ton naar den kelder zonden. Wanneer de Duitschers een juisten en helderzienden kijk hadden gehad op de ontwikkeling van den krijg, wanneer zij den durf en het genie hadden bezeten om den oorlog te beginnen met die kapitale macht van U-booten, of wanneer het fatum enkel maar gewild had dat zij tijdig den aanbouw hadden bespoedigd, dan troonde Wilhelm II nu als heerscher over Europa. Niet Duitschland, doch Engeland en Frankrijk waren uitgehongerd geworden. Noch Amerika, noch de geallieerde koloniën hadden een enkel regiment kunnen verschepen. Niet Duitschland, doch Frankrijk en Engeland hadden moeten bidden om een wapenstilstand en den vrede.

Wat nu is als wapen de wondbare, langzame, half-blinde onderzeeër vergeleken met het bliksemsnelle telemechanische scheepje dat men zien kon op de Seine? Ik geloof dat de uitvinding van Chauveau in de toekomstoorlogen eene grootere rol zal spelen dan de onderzeeër in 1914. En de natie, welke het nieuwe verdedigingstuig in de vereischte proporties, dit wil zeggen in praktisch onbeperkte massa in het gevecht kan werpen, bezit een voorsprong, welke beslissend zal kunnen zijn.

Laten wij pacifist blijven tot het uiterste, maar zonder ons te paaien met illusies. Een toekomst-oorlog is, zoo niet onvermijdbaar, toch hoogst waarschijnlijk. En met de kans op deze tragische mogelijkheid, welke wij moeten verafschuwen doch tevens zonder vrees en zonder lafheid onder oogen moeten zien, heeft men zich afgevraagd in hoeverre de telemechanische booten verdedigd kunnen worden tegen draadlooze actie van den eventueelen tegenstander. Elke mechaniek welke zich bedient van radio is van nature onderhevig aan vertroebeling en parasieten van allen mogelijken aard. Een eerste vereischte voor telemechanische commando's zal dus zijn om weinig gebruikelijke golflengten te kiezen. Daar deze hoe langer hoe zeldzamer worden, zal men, om zich te vrijwaren voor hinderlijke stoornissen, de uitgezonden golflengte, zonder haar te veranderen, volgens een bekend procédé moduleeren, dit wil zeggen haar particulariseeren door een onbepaald aantal oscillaties: verscheidene duizenden per seconde. Om parasieten te vermijden, zullen de ontvangers worden omgeven door metalen kooien die tegenstroomen breken. Op dezelfde wijze zijn alle toestellen, van welke aan boord parasitaire emissies kunnen uitgaan (ontstekers van de motoren der voortbeweging, electrische toestellen, geleidingen etc.) in metalen kooien geneutraliseerd. Om in geval van oorlog den vijand te verhinderen de telemechaniek doeltreffend te beïnvloeden, moet het commando zóó zijn ingesteld, dat de installatie luistert naar een minimum aantal signalen en dat deze signalen zoo kort mogelijk blijven. Alleen op deze wijze kan men op 't moment verhoeden dat de tegenstander de gebruikte golflengte onderschept en benuttigt.

Het schijnt dat de boot van Chauveau volkomen beantwoordt aan deze voorwaarden. Bij enorme snelheden is soepelheid gewenscht en om deze te verkrijgen, geschiedt het commando in twee tempo's. Wanneer het vaartuig eenmaal in beweging gezet is, bestaan er feitelijk nog slechts twee manoeuvres: zwenking naar stuurboord of naar bakboord. Een eerste signaal bereidt de manoeuvre voor, welke de commandant wenscht uit te voeren; een tweede signaal stelt haar oogenblikkelijk in werking op het gekozen tijdstip. Voor elke manoeuvre is een onderdeel eener seconde, één tiende seconde voldoende. Daar er slechts acht manoeuvres bestaan op een telemechanisch bewogen vaartuig (vooruit; sneller; langzamer; stop; rechts; links; een zevende voor een schijnwerper om de boot te volgen bij nacht en donker weer; een achtste welke de bewapening bestrijkt) lijkt het practisch tot de onmogelijkheden te behooren om uit de uiterst korte en onregelmatige signalen de golflengte te reconstrueeren, welke met de werktuigen eene ongewenschte verbinding zou kunnen geven. De boot zelf bestaat uit drie waterdicht gescheiden afdeelingen: vóór de lading of de ballast; in 't midden de motoren (twee Hispano-Suiza, vliegtuig-type van 180 paards elk) en de reservoirs; achter de radiotelegrafische en electrische instrumenten.

Ik moet er den nadruk op leggen dat de constructie van Chauveau in geen enkel opzicht behoort tot de laboratoriumproeven. Het experimenteele stadium werd definitief overschreden. Zijn boot is een geacheveerde industrieele realisatie, waarvan elk onderdeel zorgvuldig bestudeerd en verwezenlijkt is met het oog op het gewenschte doel. Alle toestellen aan boord zijn stevig en eenvoudig; alle voorzorgsmaatregelen werden genomen tegen schokken welke op een met zulke snelheid gedreven vaartuig onmogelijk kunnen uitblijven.

Elke menschelijke uitvinding heeft hare weldoende en hare onheilbrengende kanten; elke menschelijke uitvinding dient beurtelings den oorlog en den vrede. Wij hebben de telemechanische boot voornamelijk beschouwd in hare strategische mogelijkheden, omdat wij die zonder valsche hypocrisie voor gewichtiger houden. Maar zoolang het vrede is, zal het geheimzinnige vaartuig met het metalen hersenstelsel (en kunt gij u eigenlijk iets mysterieusers verbeelden?) worden aangewend tot proviandeering van vuurtorens, lichtschepen en eilanden, die soms weken, soms maanden verloren liggen in de stormachtige zee, onder het geloei van den wind, en voor welker bewoners de levende wereld onbereikbaar werd. Dit is prachtig. Maar voor de volkeren en in het bijzonder voor de bestuurders der kleine naties moet de verschijning der telemechanische boot worden beschouwd in den anderen gezichtshoek waarheen zij onvermijdellijkerwijze en onmiddellijk evolueeren zal.

[verschenen: 2 juni 1928]

48 Ik weet niet of dit woord reeds toegang kreeg in onze taal. Het ontbreekt in den Van Dale van 1924. Maar afgeleid van het Grieksche Têle, ver, en Mêkhanè, machine, heeft het evenveel rechten als telegraaf, telefoon, etc. Het zal overigens spoedig onmisbaar zijn.

49 [brander: een met licht ontvlambare stoffen gevuld, oud schip, dat men tegen vijandelijke schepen liet drijven om die in brand te steken.]