Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

Zwarte magiërs

Parijs, Februari [1927]

Eugène Turpin is dood. Hij dwaalt over de astrale gebieden in gezelschap van Barthold Schwarz, die het buskruit uitvond, van Alfred Nobel, die het dynamiet uitvond en den Nobelprijs. Berthold Schwarz, die alle kans heeft de wijste te zijn, zei reeds lang tegen Nobel: ‘had je 't niet kunnen laten bij het buskruit?’ en Nobel, die dacht met zijn springstof den aardbol aan stukken te kunnen laten vliegen, maar wien een lichtje begint op te gaan, ontving Turpin met de woorden. ‘had je 't niet kunnen laten bij het dynamiet? Was dat niet erg genoeg en ruim voldoende? Waarom nog meliniet, toliet, cresyliet, schneideriet, cheddiet, xyliet, panclastiet?’ Hij citeerde bijna het spreekwoord: als niet komt tot iet... En Turpin, met, zijn groote, blozende hoofd, zijn goedige vreedzame snor en zijn kinderlijke oogen, Turpin zucht: ‘Ik heb er geen plezier van gehad; ik werd er niet milliardair en philantroop mee.’ Hij denkt aan zijn vrouw, wie hij niets achterlaat dan een pensioentje van twee honderd gulden 's maands, dat hij een jaar geleden met veel moeite loskreeg van het dankbare vaderland. Hij werd acht en zeventig jaren.

Inderdaad, Turpin, die begon met de uitvinding van onschadelijke kleuren (hier past een uitroepteeken!) en daarvoor een Prix Montyon kreeg, bestemd tot belooning der deugd, ontpopte zich onverwacht als ontdekker van het meliniet, het pan-elastiek en andere variëteiten op iet, dat zich zelf nog steeds niet kent, en hij beleefde er werkelijk geen plezier van.

Het ontbrak hem, zooals allen uitvinders, aan kapitalen. Toen Nobel zijn helsche machine had uitgedacht, ging hij op reis door Europa om zijn idee aan den man te brengen. Maar niemand had er vertrouwen in, en terecht. Verbeeld je, de wereld moest eens uit elkaar vliegen! Toevallig hoorde Napoleon III, die een avonturier was, over hem praten, ontbood hem bij zich en gaf hem uit zijn persoonlijke kas 100.000 francs, waarmee hij zijne zaak kon beginnen en de fundamenten kon leggen van den Nobelprijs. Toen Turpin zijn nog helschere machine van picrine-zuren had uitgebrouwen, wendde hij zich tot het Fransche gouvernement, dat hij als patriot een dienst meende te bewijzen, en waarmee hij gaarne een voordeeligen koop had gesloten. Hij verzeilde onder een troep sjacheraars, die hem plunderde en leegplukte. Een troep ronselaars, die hem officieel belasterde, bekladde, door het slijk sleurde, behandelde als een paria, als openbaar boosdoener, en die hem, toen hij uit zelfverdediging het boek schreef: ‘Hoe ik het meliniet verkocht heb’, in de gevangenis stopte, onder voorwendsel, dat hij staatsgeheimen had verraden! Hij zat vier jaren in de cellen van Etampes, waar hij, te midden van onvervalschte boeven, een philosophisch-wetenschappelijke studie schreef ‘De vorming der Werelden’, dat doorgaat voor zijn meesterwerk. Toen hij gratie gekregen had, en de vrijheid, zette hij zich aan een nieuwe uitvinding, welke de regeering in de hoogste mate moest interesseeren. Hij bood ze wederom aan bij hen, die verantwoordelijk waren voor de veiligheid van het Fransche volk. Men gaf hem brutaal de kous op den kop, alsof hij de eerste de beste fantast was, zonder staat van dienst. Men zette hem aan de deur. Turpin verviel tot sombere wanhoop, die spoedig verergerde tot razernij. Hij verbande zich naar België.

De Duitsche Generale Staf, altijd uitstekend op de hoogte, besloot die gelegenheid niet te laten varen en zond in 't geheim een vertegenwoordiger naar Turpin, een vertegenwoordiger eerste klas, generaal von Arensleben, om met den uitvinder te onderhandelen op voorwaarden, waar hij van om moest vallen. Vier jaren onverdiende gevangenschap, eerverlies, een botte afwijzing, armoede, ballingschap in de eene balans; in de andere schitterende aanbiedingen eener ‘bevriende’ mogendheid. Is het wonder, dat hij in tragischen tweestrijd aarzelde? Is het wonder, dat hij zou gezwicht zijn, wanneer vrienden, die hem op particulier initiatief achterna reisden, er niet in geslaagd waren, na een dramatisch debat van vier en twintig uren, zijne verbittering te stillen, zijne patriottische gevoelens te doen zegevieren over zijn wrok?

Dat gebeurde in de lente van 1894. Hij was veroordeeld in 1889, en dank zij de hardnekkigheid van zijn advocaat, werd hij pas gerehabiliteerd in 1901. Om een schadevergoeding te verkrijgen, tot een even groot bedrag als Napoleon III ten geschenke gaf aan Nobel: 100.000 francs, heeft hij meer dan twintig jaren moeten procedeeren. Toen het geding gewonnen was, bleek hij even arm. Om te leven en om zich te wijden aan zijne wetenschap heeft men hem nooit hooger laten stijgen dan een ondergeschikten post aan de technische sectie der artillerie. Humoristen zullen wellicht geneigd zijn te zeggen, dat de uitvinder van het meliniet (en de onschadelijke kleuren!) precies had, wat hij verdiende. Voor mijn part. Laten wij het boekstaven als een nieuw bewijs, dat de ‘militairisten’ in Frankrijk niet tot de gevaarlijksten behooren, en hun rol toen reeds opvatten met een verbazingwekkende goedaardigheid: men bracht ze een onbekend ontploffingsmiddel van ongelooflijke kracht en zij weigerden het. Turpin zelf nam het philosofisch op. Hij zei gewoonlijk: ‘Ik vergeef mijn vijanden gemakkelijker het kwaad, dat zij mij hebben gedaan, dan het goede dat ze me verhinderd hebben te doen.’ Maar wat verstond iemand als Turpin onder ‘het goede’?

Deze self-made man van populaire afkomst leefde onder het Fransche volk als een legendarische figuur. Toen in 1914 de oorlog uitbrak, werd hij aangeroepen als een schutsengel, van wien men elken dag mirakelen verwachtte. De onzinnigste en onwaarschijnlijkste geruchten deden de ronde over zijne wonderbaarlijke uitvindingen. Tooververhalen van heele bataljons Duitschers, die onder de explosies der ‘ieten’ van Turpin in het gelid verstijfd waren met het geweer aan den schouder en de Fransche aanvallers in deze roerlooze houding opwachtten. Alle visioenen welke in tijden van crisis door het collectieve brein eener natie konden worden uitgedacht, kwamen op rekening van Turpin, die niets tegensprak en zich vermaakte met deze soort van populariteit. Hij wist, dat de werkelijkheid zijner gevleugelde torpilles veel erger was dan de ongebreideldste fantasie. Hij sprak niet tegen en hij had ongelijk. Want zijn populariteit zette kwaad bloed bij allerlei soort van Mandarijnen, die deden alsof zij hem niet au sérieux namen en die hem tot zijn laatsten dag op afstand hielden: hij is begraven zooals hij geleefd heeft, als een miskend genie, op eigen kosten en onder volmaakte onverschilligheid van de zijde der regeering. Een gedeelte der rampen, waarvoor hij in de astrale gebieden verantwoordelijk gesteld kan worden, heeft hij zonder twijfel reeds uitgeboet op dit ondermaansche.

Kunnen wij op 't terrein der ontploffingsmiddelen voorloopig gerust zijn, uit de biologische wereld bereiken ons de ontstellendste berichten. De techniek der klieren, welke wij sinds onze artikelen over dr. Serge Voronoff niet meer aanroerden, blijkt verre van uitgeput en het laatste nieuws, wat deze kostbare organen betreft, is de bewering der biologen, dat onze geheele emotioneele en sentimenteele gesteldheid afhangt van den overvloed of de schaarschheid, waarmee deze verschillende chemische werktuigen ons voorzien van de benoodigde vloeistoffen. Proefnemingen, welke een complete revolutie kunnen beloven in alle menschelijke geaardheden, zijn geslaagd, en een Fransch geleerde deed dezer dagen het volgende opzienbarende verhaal: Hij nam maagdelijke muizen van het vrouwelijke geslacht; hij sloot ze op met pasgeboren muisjes; de muisjes piepten en schreeuwden om verzorging; maar de maagdelijke muizen keken er niet naar om; zij gingen voort met eten en spelen en zouden ze met een onbekommerd hart hebben laten verhongeren. De geleerde spoot diezelfde maagdelijke muizen het product in van sommige klieren, welke de eigenschap blijken te bezitten om de instincten van het moederschap op te wekken. Hij plaatste ze wederom bij de muisjes, en de amazones, die een oogenblik tevoren niet omkeken naar dat piepende kroost, bleken als bij tooverslag veranderd in bewonderenswaardige moeders. Zij lieten haar spelletjes in den steek, om nog slechts te zorgen voor deze kinderen, die de hare niet waren. Zij verzetten zich, wanneer men ze haar wilde ontnemen. Zij stierven zelfs om ze te verdedigen.

Het moederschap, zegt deze geleerde, is zonder twijfel een elementair en weinig ingewikkeld instinct, dat gemakkelijk te voorschijn kan worden geroepen. Doch bij voortgezette studie, beweert hij, mag men een tijd voorspellen, waarin door weloverlegde combinaties van verschillende klieren, alle nuances en de meest subtiele schakeeringen der gevoelens zullen verwekt en geregeld kunnen worden. Hij maakt zich sterk, dat men driftige menschen zachtaardig, verlegen menschen stoutmoedig zal maken, naar de temperatuur welke men wenscht, dat men koele menschen zal veranderen in hartstochtelijke, steenharde gemoederen in sensitieve naturen, door een simpele injectie van de daartoe geëigende klieren. Het lijkt hem niet onmogelijk om in een monarchistischen staat b.v. de kinderen der heerschende klassen een autoritair temperament in te spuiten, aan de kinderen van het proletariaat daarentegen een temperament van onderworpenheid. Tegen de injecteerende geneesheeren-ambtenaren zullen alle redenaars en alle dagbladen der oppositie machteloos zijn. De eenige op te lossen moeilijkheid is slechts om eene combinatie te vinden, welke aan deze ‘binnenlandsche’ onderdanigen een voldoende mate brio waarborgt tegenover den ‘buitenlandschen’ aanvaller. De wetenschap wanhoopt er niet aan, dat zij de juiste dosis zal opspeuren.

Dit is geen klucht; om den drommel niet. Dit is een toekomstbeeld, al heeft het er allen schijn van, om bestemd te zijn voor chansonniers en voor revueschrijvers. En, in geduldige afwachting, dat deze nieuwe nachtmerrie werkelijkheid wordt - men vervalscht alles, waarom ook niet wat men noemt ‘het hart’ of iets dergelijks?! - welk een thema om te lachen en te droomen. Deze onvermoede serotherapie zal bruikbaar zijn voor alle landen. Het gouvernement wordt een kwestie van inspuiting. Men vecht niet meer om geld of om stembussen, maar om serums. De pedagogie kan volledig worden afgeschaft. Muzikaliteit, dichterlijkheid, kleurenzin, handelsgeest, dat alles wordt volgens de vereischte proporties ingespoten. Een Mozes der toekomst zal niet meer gered worden in het biezen mandje. Men zal hem verbergen voor het injectie-spuitje. Hij zal de verdrukten aanvoeren in een oorlog om het serum. De moderne Prometheus zal niet het hemelsche Vuur stelen bij Jupiter om het te brengen bij de beklagenswaardige menschheid, hij zal in het Gouvernementsgebouw de voorraden dapperheid, heldenmoed en overwinningsgeest ontvreemden, om er zijne onderdrukte broeders mee te herscheppen. De onschuldige en onnadeelige gevoelens zal men op zich en op proef thuis gestuurd krijgen - als monster zonder waarde. Voor moderne jonge dames van Blaricum in het Gooi, zie ik reeds het fabrieksmerk ‘Geestelijke liefde, gegarandeerd zuiver van allen hartstocht’... Ik zie ook de eeuw aanbreken, dat wij in een harnas naar bed zullen gaan uit vrees voor een overrompeling. Welk een verschrikkelijk wapen voor echtgenooten! Alle revolvers, welke hier huwelijksrevolvers heeten, kunnen worden opgeborgen.

Gij acht dit alles onmogelijk? Ik wilde, dat ik er de verzekering van had. De visionnaire Wells, wien het niet aan verbeelding ontbrak, profeteerde in 1902, dat toestellen, zwaarder dan de lucht, omstreeks 1950 zouden beginnen deel te nemen aan den oorlog. Wat hebben we zien gebeuren?... Moderne profeten zijn bescheiden, veel te bescheiden.

Onder onzen serotherapeutischen gezichtshoek beschouwd, lijkt het proces, dat deze week voorkwam bij eene Parijsche rechtbank, te spelen in de middeleeuwen. De assistent van een dokter werd beschuldigd van ongeoorloofde uitoefening der geneeskunde, omdat hij voor negentig francs eene behandeling verkocht had, waarmee men... verlegenheid genas. De methode bestond in omwikkelde kaarten met fosforiseerende letters, welke men 's avonds bij het naar bed gaan boven zich moest ophangen. Uit het duister doemden voor den patiënt in geheimzinnige letters spreuken op, welke hij meest lezen, tot hij in slaap viel. Den volgenden morgen moest hij de spreuk, welke aan de beurt was, want zij gingen crescendo, een aantal malen bij wijze van strafregel overschrijven. De fosforiseerende spreuken luidden in psychologische volgorde: ‘Ik ben kalm.’ - ‘Overal ben ik op mijn gemak.’ - ‘Ik spreek duidelijk.’ - ‘Ik ben me zelf meester.’ - ‘Mijn blik is gebiedend.’ - ‘Mijn zekerheid neemt toe.’ - ‘Mijn geest is helder.’ - ‘Ik ben vastberaden.’ - Elken dag één.

Men heeft zich niet dikwijls zoo geamuseerd op een rechtbank. Er werden attesten en dankbaarheidsbetuigingen voorgelezen van menschen, die leden aan verlegenheid en die genazen. Onder hen bevond zich een kapitein in garnizoen in Marokko, een advocaat, een gymnasium-leeraar, een gevangen-bewaker, een gemeenteraadslid, een vroedvrouw en verschillende dienstboden! Het aantal genezenen, die attesten stuurden, bedraagt reeds achthonderd en de beklaagde werd natuurlijk vrijgesproken: omdat verlegenheid geen ziekte is.

Al lijkt het geval middeleeuwsch, de methode der behandeling is mij sympathieker dan de techniek der spuitjes. Met deze kunst zouden wij snel den weg opgaan den termieten-staat, waarvoor Maeterlinck in zijn onlangs verschenen La Vie des Termites schijnt te duchten. Na wat ik u schreef over het ‘Communisme bij de Insecten’ bevat Maeterlinck's boek niet veel nieuws. Het curieuse echter is, dat de moeilijkheden, welke ons het bereiken van een volmaakten termieten-staat nog verhinderden, op de wetenschappelijkste wijze kunnen worden weggeruimd. Maeterlinck wist dit nog niet, toen hij zijn boek schreef en een aantal duistere termietengevaren vreesde voor onze menschelijke beschaving. Helaas, wij leven snel. Laten wij tijdige voorzorgsmaatregelen nemen wat het serum betreft en ons niet vergissen in het opschrift, vooral niet wanneer het voor onszelf bestemd is.

[verschenen: 19 maart 1927]