Bijdragen aan het Soerabaiasch Handelsblad (juni 1926-juni 1940)

De eerste nederlaag

Parijs, Mei 1926

Eerste bedrijf:

Schouwplaats der handeling: Een school op den hoek der Rue Championnet en de Rue du Poteau. Arbeiderswijk aan den Noordelijken voet der Butte Montmartre. Verkiezingsvergadering voor een vacanten gemeenteraadszetel van het 18de arrondissement. De heer Taittinger, Kamerlid van Parijs, president der Jeunesses patriotes, eigenaar van een veelgelezen nationalistisch blad, La Liberté, zal het woord voeren. De zaal is voor de helft vol communisten. Debat vrij. Zachte lenteavond op eind April van het vorig jaar. De heele buurt (kruispunt van staten en straatjes) is in deining. Overal volk, dat heftig redeneert. Die menschen beelden zich heel wat in van een gemeenteraadszetel.

Daar het debat vrij was heeft men den heer Taittinger geducht de huid vol gescholden. Het is niet te gelooven hoeveel verborgen ondeugden, verholen laagheden, geheime schurkerijen, hoeveel min of meer strafbare misdaden en mensch-onteerende handelingen iemand op het geweten kan hebben in eene verkiezingsvergadering, waar het debat vrij en Rood in de oppositie is. Om alle beweringen indrukwekkender te maken liep een van de redenaars het lokaal rond, zwaaiend met een revolver.

De heer Taittinger was niet heelemaal zonder escorte, want het is een vertegenwoordiger van Rechts nooit geraden om zonder hulptroepen een vergadering bij te wonen met lieden, die van een andere opinie zijn. Dat escorte was ongewapend en voor zoover 't niet in de zaal was, maar buiten op den afloop wachtte, werd het met stokken geslagen, met messen bewerkt en, natuurlijk, op indrukwekkende wijze beleedigd. De hoofdwacht, eveneens ongewapend, vergaderde met de Ligue Républicaine in het Cirque de Paris, aan 't andere eind van de stad. Op die vergadering verschijnt een onbekend gebleven jongmensch, boodschapt dat Taittinger in gevaar verkeert en dat hulp gevraagd wordt. De hoofdmacht der Jeunesses patriotes gaat op marsch, zonder argwaan, in Noordelijke richting. De bode verdwijnt spoorloos. De bode is een verrader, een valsche spion in dienst van den tegenstander.

Het legertje, nog altijd ongewapend, concentreert zich in de omgeving der school, waar Taittinger belegerd wordt. Het escorte heeft reeds verschillende gewonden, van wie twee ernstig. De hoofdmacht tracht het gebouw binnen te dringen, maar wordt terug gedreven door een wettige politiemacht en moet wijken in Zuidelijke richting naar de Rue Damrémont. De marschorde is niet verbroken en zij slaat bij gelederen van vier, de Marseillaise zingend, de Ruc Dainrémont in.

Plotseling klinkt een kort commando: ‘En tirailleurs, feu! Allez-y!’ En vier of vijf individuen, militairement, openen het vuur in den rug der Jeunesses patriotes. Zij mikken in den hoop, koelbloedig, alsof zij schijfschieten. Een waar salvo, dat den indruk maakt van mitrailleurvuur. Algemeene paniek. Elf jonge patriotten vallen op den grond, getroffen in den rug. De school bij Taittinger loopt in een oogwenk leeg. Men schreeuwt: ‘Crevez la bande à Taittinger!’ Er wordt opnieuw geschoten, ditmaal op Taittinger zelf, door individuen, die zich verscholen hadden in een portiek. Taittinger wordt niet geraakt maar een zijner begeleiders, een student is gekwetst.

De communisten plegen dien avond zes verschillende aanslagen, alle van uit een hinderlaag in den rug van ongewapende lieden. Balans: vier dooden, zes-en-vijftig gewonden, van wie verscheidene zwaar. Zulk een moord-partij in vredestijd had Parijs nog niet bijgewoond.

Onder de communisten, van wie niemand gewond was, werden twee arrestaties gedaan. Twee! Het moest wel, want zij hadden de revolver nog in de hand en dreigden er de agenten mee. Zij werden onmiddellijk afgerost, door politie in vereeniging met het publiek. Die afrossing is hier gebruikelijk. Zij heet passage à tabac. Wat tabak daarmee te maken heeft weet niemand.

Tweede bedrijf:

Een jaar later. Plaats der handeling een rechtszaal. Het proces zal een ‘groot’ proces worden, gelijk alle politieke processen der laatste jaren, en men installeert zich voor geruimen tijd. Een jurylid, wiens dochter gaat trouwen heeft gerekend op twaalf dagen. Maar na twaalf dagen is de uitspraak nog niet in 't zicht, en de dochter van het jurylid moet trouwen zonder haar vader. Want het is een jurylid verboden tijdens den loop van een proces afwezig te zijn.

Twee honderd getuigen zullen defileeren, waarvan zeven-en-vijftig à decharge. Het meerendeel der zeven-en-vijftig getuigen à decharge heeft het eerste bedrijf niet bijgewoond, weet niet méér van de zaak dan u of ik. Dat hindert niet. Het zijn beroepsgetuigen. Pacifisten. Als er dooden vallen komen er altijd pacifisten om te getuigen. Niet voor de dooden. Dat zou te simpel zijn. Neen, zij getuigen voor de moordenaars, die nog heelhuids rondloopen.

De moordenaars, daar zitten ze.

De een, Clerc, graveur van zijn ambacht, is een groote, stevige bruut. Bekrompen, maar gedecideerd. Hij speelt een rol in zijn partij en bij de verkiezingen van 1924 was hij met 40.000 stemmen op 't kantje van Afgevaardigde. Hij bekent drie schoten gelost te hebben. Waarom? Hij was in zijn recht! Wat had Taittinger te maken in het 18e Arrondissement? Wat deden de Jeunesses patriotes in die arbeidersbuurt? Provocatie, mijne heeren! Als de communisten een gezicht zien, dat ze niet aanstaat, dan schieten ze het neer. Provocatie! Wat baten de feiten van vier dooden en zes-en-vijftig gewonden tegen de stupiditeit van dit woord? Niets. Wat beteekent de expertise van de kogels? Er zijn geen twee pistolen op de wereld, die op dezelfde wijze een kogel afschieten en voor de twee beschuldigden staat onherroepelijk vast, dat drie kogels uit hun revolvers, drie dooden neerlegden. Wat beteekent zulk een onomstootelijk feit tegenover het woord provocatie? Niets, absoluut niets.

De ander, Bernardon, vernisser van zijn ambacht, is een zwak futloos mannetje. Intelligent misschien, maar stiefmoederlijk bedeeld door de natuur. Leve het communisme, Bernardon, maar niet jullie taktiek en jullie moraal en in jullie maatschappij zal de bruut Clerc je altijd de baas blijven. Hij schreeuwt het hardst. Over een paar jaar zal hij, evenals zijn melodramatische advocaat, van de Communistische Partij in zijn Rolls rijden en een villa bewonen. Jij, Bernardon, je zult niet weten te realiseeren. Je hebt niet geschoten? Je beweert, dat een agent je de revolver in de hand heeft gestopt? Je beweert, dat je de revolver ‘per vergissing’ van straat hebt opgeraapt? (Hij heeft die twee tegenstrijdigheden inderdaad beweerd.) Voor de diplomatie ben je nog niet intelligent genoeg. En Clerc, ondanks zijn veroordeeling, zal in de Rolls, in de villa en in de Kamer komen. Jij, Bernardon, zult in de achterhoede blijven. Daar zal het heele Communisme niets aan veranderen.

Er zijn stichtelijke dingen aan het licht gekomen.

Een advocaat der civiele partij, een papier in de hand, staat op. Ik zal u de instructies voorlezen, welke aan de communisten gegeven zijn door de chefs der derde Internationale. Luistert: ‘Wij zullen overal, op alle plaatsen, een georganiseerd schrikbewind uitoefenen. Wanneer een bourgeois ontsnapt aan het waakzame oog van onze organisatie, doodt hem. Een socialist, doodt hem.’

‘Wat zijn dat voor orders?’ vraagt de communistische advocaat. ‘Dat is een ongeoorloofde grap.’

‘Die ongeoorloofde grappen zijn te koop in den communistischen boekhandel van de Rue Lafayette’ antwoordt de advocaat der civiele partij.

Andere order:

‘De revolvers moeten geunifieerd zijn, en volgens leger-model, om de munities te vereenvoudigen. Onze eerste aanval moet beginnen met een groot succes. Men moet discreet zijn, zelfs tegenover eigen bloedverwanten. De bewapening moet met groote activiteit worden voortgezet. Het is ongeoorloofd dat een kameraad geen wapen draagt en niet weet er zich van te bedienen.’

A la bonne heure! Waar is de provocatie? Bij de lieden die, met de revolver in de hand, eene kiezersvergadering leiden, bij de lieden die, met de revolver in de hand, een heel arrondissement willen verbieden aan de tegenpartij, of bij de lieden die, in een hinderlaag gelokt, een chef op wien tweemaal geschoten is, ongewapend ter hulp snellen en vier dooden, zes-en-vijftig gewonden achterlaten?

Het gezond verstand oordeelt hier niet. Het gezond verstand is verdronken op dit proces in honderd oratorische trucs, in advokaterige komedianterij, in er met de haren bijgesleepte incidenten, in brallende redevoeringen. Hier oordeelt niet eens het elementairste instinct van zelfbehoud. Hier oordeelt zelfs niet een valsch liberalisme.

Hier oordeelt alleen de kleinzielige en benepen vrees.

Van de twee kerels, die de twaalf juryleden in twee zittingen naar het bagno of naar het schavot hadden moeten sturen, heeft de een (Clerc) drie jaar gevangenisstraf gekregen (en als het iets wil krijgt hij nog gratie) terwijl de ander (Bernardon) is vrijgesproken.

Erken dat dit voor vier dooden, zes-en-vijftig gewonden te geef is. Een eenvoudig jachtmisdrijf kost weer.

Welk een les voor de Jeunesses patriotes!

Derde bedrijf:

Tien dagen na deze uitspraak. Het feest van Jeanne d'Arc. Plaats der handeling: enkele der rijkste wijken van Parijs: van het standbeeld der nationale heldin op de Place St. Augustin tot het standbeeld op de Place Rivoli. Het kwartier van den Jardin des Tuileries, een stuk van den boulevard Malesherbes, de Madeleine, de Rue Royale, de Avenue de l'Opéra, de Rue Rivoli, de Place Vendôme, allen zeer welklinkende namen, het centrum van den commerce de luxe van de eerste-klas-hotels; het vreemdelingenkwartier zou men kunnen zeggen.

Het is Zondagmorgen, en al die straten zijn afgezet met eene ontelbare politiemacht, politie te paard, politie te fiets, politie te voet, politie in burger; alles wat Parijs aan politie bezit is gemobiliseerd. Voor de politie-te-voet worden auto's gereed gehouden om de troepen snel te transporteeren naar de bedreigde punten. Het verkeer is onderbroken. De Métro is gesloten.

Waartoe die machtsontplooiing? De regeering heeft, evenals het vorig jaar, alle optochten verboden. Men kan Jeanne d'Arc persoonlijk gaan huldigen, als men wil, met een kleine, héél kleine delegatie, maar niet in optocht, niet met vaandels. Waarom deze boycott eener nationale heldin? Antwoord: vrees voor de communisten; vrees voor tegenbetoogingen gratis voor de gezondheid van de nationale van de roode ‘kameraden’.

Het vorig jaar hadden alle partijen zich gehouden aan het regeeringsverbod en was men braaf in héél kleine delegaties bloemen gaan leggen bij de twee standbeelden der Maagd van Orléans, die op negentienjarigen leeftijd een Engelschen brandstapel besteeg na Frankrijk gered te hebben. Maar de tergende uitspraak van het proces der Rue Damrémont schreeuwde ten hemel, en de Action française had bekend gemaakt, dat zij dit jaar Jeanne d'Arc zou huldigen in optocht, in feeststoet. Wat er zou gebeuren was niet moeilijk te voorzien. De regeering kon niet terug krabbelen. De vraag was slechts: zal de Action française er in slagen in optocht door te dringen tot een der standbeelden van Jeanne d'Arc? Wie geen slagen wenschte op te loopen had slechts thuis te blijven of een omweg te maken.

De regeering verzuimde niets om de gemoederen te prikkelen. Bij de officieele hulde merkte men naast een alledaagschen krans van den minister van Oorlog, Painlevé, een krans op van den minister van Binnenlandsche Zaken, Jean Durand, die tot opschrift droeg: ‘A Jeanne d'Arc, première paysanne de France.’ Groote Goden! Aan Jeanne d'Arc, eerste boerin van Frankrijk! Het was Jeanne d'Arc wel te doen om de bevordering van den Landbouw! In gemoede: wat zoudt gij zeggen van een lint als: ‘Aan Kant Mossel, eerste vischvrouw van Nederland? Het zotte opschrift werkte als de roode lap op den stier en een lid van de Jeunesses patriotes rukte het af. Hij werd door de politie beet gepakt, tot bloedens geranseld en opgeborgen.

Dat was niet het eerste incident. Het gevecht was op de Place St. Augustin geopend door een abbé, ex-sergeant van de Alpenjagers, geciteerd voor het leger, verschillende malen gedecoreerd voor wapenfeiten. De abbé was in toog met zijn sergeants-béret en liep met de Fransche vlag aan het hoofd van een delegatie. De politie noodigt hem uit zijn vlag op te rollen. De abbé weigert. Een signaal klinkt. Een brigade komt aangestormd. In een oogwenk was de delegatie weg geveegd (met stokken), het vaandel vertrapt, de kransen en bloemen vermorzeld, de abbé gearresteerd.

Niemand wist van welken kant de Action française zou aanvallen. Zij opereerde in 't begin met kleine formaties op alle punten van het politiecordon. Maar weinigen bereikten hun doel en velen werden afgerost. Aan alle hoeken en kanten, voor zoover men de breede straten overzien kan, wordt gevochten. Men schreeuwt, men jouwt, men zingt. Van uit de huizen werpt men den agenten bloempotten naar het hoofd. Herhaalde malen moeten bewusteloos gebeukte jongelui aan de handen der politiemannen ontrukt worden door hun eigen chefs of door afgevaardigden. Plotseling van twee kanten tegelijk van uit de Avenue Paul Déroulède en de Rue des Pyramides, vóór en achter het standbeeld, een immens geschreeuw en geweldige golving in de menschenmassa's. Stokken gaan van alle kanten omhoog en omlaag. Mannen vallen. Vrachtauto's komen aangereden met hulp-troepen voor de politie. De cavalerie chargeert (met stokken) en loopt onderste boven wat zij kan. Te laat. Van weerskanten stormt in marschorde een bataillon Action française met kransen en bloemen, en zingend, op het standbeeld af, aan hun hoofd Leon Daudet, Charles Maurras en Maurice Pujo. Zij worden uit het publiek en uit alle vensters met gejuich begroet en gehuldigd.

De regeering heeft de nederlaag geleden en de macht is een weinig verplaatst.

Balans: 118 agenten gewond. Van de tegenpartij worden geen cijfers gegeven. Ik schat ze op 600 gewonden. Onder wie een jongen van vijftien jaar, die niets met het geval te maken had, die per ongeluk struikelde toen hij zich in veiligheid wilde brengen, en die door twee agenten zóó geknuppeld is, dat hij half dood in het hospitaal ligt.

Is Parijs daarom onveilig? Welnee, nog lang niet. Vanaf het balcon der hotels woonden de vreemdelingen het gevecht bij, dat geduurd heeft van 's morgens half tien tot over twaalven en na de overwinning der Action française onmiddelijk luwde. En 's middags zongen de straatmuzikanten gratis voor de gezondheid van de nationale munt, den zieken franc! En dezelfde politieagenten hielden naast de viool, de harmonica, de clarinet, de trom en den zanger het schaaltje op en bewaarden de collecte. Alleen een paar ministers zaten met de handen in het haar, voor de rest niemand.

[verschenen: 6 juli 1926]