Bijdragen aan De Tijd (maart 1909-april 1915)

[Dirk Schäfer Suite Pastorale, violist Herman Leydensdorff in concerten van Spohr en Mendelssohn o.l.v. Cornelis Dopper] (Concertgebouw)

Elk seizoenseinde is treurig, vervelend en onoverkomelijk. De muziek sterft weg in een zucht, een onbeteekenende zucht bovendien, voordat zij den langen zomer zwijgt. Het repertorium der dirigenten is klein. Als men er eene balans van maakte zou men merken, hoe weinig er gespeeld wordt van de muziek-litteratuur en hoeveel er herhaald wordt. De herinnering van het oor moet dus wel vluchtig zijn en lichtvaardig! Men hoort nog muziek, maar zonder de minste interieure noodwendigheid, zonder eenigen aandrang, en de programma's, het publiek weerspiegelen het lijdelijke, wat hier misschien jammerend opgeteekend moest worden: de muziek dient nergens toe.

Er waren Zondag twee trage hoofdmomenten: de Suite Pastorale van Dirk Schäfer en de violist H. Leydensdorff. Schäfers compositie is reeds tien jaar oud; welk een ouderdom voor een werk van onzen tijd, waarin kunstwerken nog niet de taaiheid hebben van onze huisdieren, katten en papegaaien. Hoeveel scholen zijn er gekomen en vergaan gedurende een kattenleven!

Het werk van Schäfer klinkt zeer muzikaal, doch 't is gebouwd op enkele thema's, welke wij niet graag meer hooren. Het zijn hoogtepunten uit Wagner b.v., waarop wij lang geleden verliefden, welke wij niet genoeg konden herzeggen, geëxalteerd en melancholisch van pure verliefdheid. Hoe gaat het dan gewoonlijk? Eerst mochten zij gecomponeerd worden, uit toegenegenheid, zooals men nu een nagecomponeerden Mahler genegen zou zijn; dan werd men koel en daarna ging men grijnzen, feller naarmate men feller verliefd was.

De Suite van Schäfer is een weinig twijfelachtig van modelé, zeer precies en scherp van thematiek, doch zeer vaag van psychisch gehalte. Hoeveel karaats is deze muziek? Ik kan het u niet zeggen, want deze vier uitmuntend, hoewel te veelzijdig gestileerde stukjes, zeggen weinig. En die orchestrale zwoelte is zoo desorienteerend, zoo beklemmend.

Herman Leydensdorff heeft getoond, dat hij nog altijd zeer goed speelt. Hij is technisch misschien vooruitgegaan, hoewel hij noch Spohrs Achtste Concert, noch het Concert van Mendelssohn vlekkeloos gespeeld heeft, maar hoe onsympathiek, hoe onduldbaar klinkt mij zijn toon (zoet, week, aaiend), en zijn glissando! Wilde hij dat geaffecteerde, onechte portamento maar vast afleeren, den doorvoelden, melodieuzen portamento mag hij behouden, wijl deze muzikaal en ontroerend is.

Ach, ach, welk een pijniging twee zulke concerten, lang, eindeloos lang, vlot gereproduceerd, ongelooflijk vlot en glad. Welke hypochondrische middeltjes en welk eene onmisbaar berekende tortuur! Ik verzeker den heer Leydensdorff en Cornelis Dopper, den dirigent, dat mijn hart moe is.

Koninklijke Oratorium-Vereeniging [o.l.v. Anton Tierie-Die Jahreszeiten] (Concertgebouw)

Er gaat eene groote mildheid uit van Haydn's ‘Jahreszeiten’ en eene sereniteit, welke, hoe simpel ook, zeer bekoorlijk aandoet. Zij zijn geconcipieerd in een natuursentiment, dat lijnrecht staat tegenover de natuuraanschouwing, welke zich tegelijkertijd in Frankrijk baan brak door Rousseau. Het is niet geheel echt, doch aannemelijk ten slotte. Het is vroolijk, zangerig juveniel en al kennen wij tegenwoordig onze boeren beter, wij luisteren met genoegen naar de coloratuur van den ouden Simon, den jongen kerel Lukas en Hanna, de frissche meid, wien de wereld van Stijn Streuvels rondborstige typen zeer onaangenaam zou lijken. Doch de boerenstand is alleen muzikaal op te vatten van uit Haydn's gezichtspunt en hunne coloratuur klinkt waarlijk zeer fijn en verlokkend. De volmaaktste idealiseering, welke men ooit in eenig tijdperk gezien heeft.

Alle kunstregels van inhoud en vorm, alle philosophie van schijn en wezen, alle wetten van een hoogere aesthetica dan de muzikale leer, loopen in de ‘Jahreszeiten’ op een dood punt en nochtans verheugt het werk zich in een populariteit, nochtans blijft het een voortreffelijk kasstuk, wat de Kon. Orat. Vereeniging gisteren ondervonden heeft door een volle zaal. Het is muziek voor zeer eenvoudigen van harte, schijnt het, voor naïeven en geslepenen in de nederige, hartelijke accenten. Ik zie allerlei koppen op en neer gaan bij elk trekje dat 't 'm doet, ik zie duizend glimlachen bij elke melodie; ik geloof dat de zaal maar 't liefst mee zou zingen gelijk bij de operette. Want men verslindt deze muziek met een ongehoorde gulzigheid.

Wij kunnen den heer Tierie niet bijzonder danken voor deze uitvoering. Volgens den Amsterdamschen maatstaf lieten de koren oneindig veel te wenschen over en zelden is ons de slordigheid, welke de Kon. Orat. Ver. zorgvuldiger mocht mijden, zoo opgevallen als bij dit al te doorzichtige en kristal-klare (de fuga's uitgezonderd!) werk. Hoe weinig spoor van eenheid, van geciseleerde studie, van gedisciplineerden klank! Alles klonk ten naaste bij, alles werd ten naaste bij ingezet, gerythmeerd etc. Het à peu près der Hollanders zal zich slechts zelden zoo treffend geuit hebben.

Alles vond niettemin succes, veel succes, ook de solisten, aan wier hoofd mevr. Alida Loman stond, gunstig gedisponeerd en prachtig van klank. De heer Van Oort wijkt verder en verder af van elke eenvoudige intonatie en schijnt de aardigste figuur te moeten zingen met pathos en eene geknepen stem; hieraan maakte zich ook de heer Leopold Meylink (tenor) schuldig, tot mijn groote spijt, want het wordt mij meer en meer raadselachtig wat zulke zangers verstaan onder zangkunst en schoonheid. Hoe gedekter, hoe doffer en dempiger, schijnen zij te denken, hoe mooier.