Bijdragen aan De Tijd (maart 1909-april 1915)

Nationaal Muziekcongres - Zitting van Donderdagmiddag

Er zijn teekenen dat de rest der bijeenkomsten een milder verloop zal hebben, men begint vriendelijk te debateeren en incidenten als er in den morgen voorvielen - den heer Belinfante verweet den voorzitter partijdigheid - gebeurden er niet meer. De middag-vergadering opende nog met excuses voor deze hevigheid, daarna nam de heer Daniël de Lange 't woord om te spreken over ‘Muziekonderwijs aan kinderen in verband gebracht met het innerlijk wezen der muzikale kunst’.

Voor een groot deel zijn de stellingen van den heer De Lange reeds bekend; naar men weet houdt hij 't afschaffen van elk instrument - tenzij de stem en desnoods strijk- of blaasinstrumenten - voor de meest vereischte correctie op 't hedendaagsch primair onderwijs. Vooral de piano is van alle kanten aangevallen. Volgens de inzichten van De Lange kan de muzikale opvoeding geregeld worden naar de rangschikking:

1o. Zingen. 2o. Aaneenschakelen van tonen. 3o. Rythme, tweedeelig en driedeelig. 4o. Elementair harmoniseeren. 5o. Componeeren van kleine melodieën. 6o. Begeleidingen bij die invallen.

Wordt deze methode doorgevoerd, dan is het kind op zijn elfde jaar componist en de heer De Lange verklaarde in een nawoord dat er op de muziekschool van Toonkunst, onder leiding van mej. Pijzel, musici zijn van 9 à 10 jaar die reeds kleine composities schrijven. Had hij geweten dat er zooveel werk gemaakt werd op 't muziek-feest van kinder-voordrachten, dan zou hij niet nagelaten hebben dit paedagogisch kunststuk te demonstreeren.

De heer Wouter Hutschenruyter bracht in 't midden dat spreker als voornaamste stelling had aangeduid: ‘De muzikale opvoeding moet dienen om hoorders, niet om herscheppende of zelfscheppende kunstenaartjes te kweeken’ en vroeg, hoe dit te combineeren was met de wonderlijke resultaten. De heer De Lange antwoordde, dat een kind nooit - of bijna nooit - zal zeggen: ‘ik wil componeeren, ik wil componeeren’. Het is dus enkel - voegen wij er bij - een handigheidje, zooals men vlot sommen leert maken en werkwoorden vervoegen.

De thesis ‘om hoorders te kweeken’ prikkelde den heer Spanjaard tot de opmerking, dat dit een goede maatregel mag zijn voor de groote steden, waar muziek genoeg te genieten valt; maar op het platteland, waar de uitvoerenden ontbreken? De Lange is het eens met den heer Spanjaard, doch wijst er op dat een componistje van 10 à 11 jaar nog alle instrumenten kan leeren bespelen.

De heer Wagenar vraagt waarom men de kleintjes niet ook de vijf- en zevendeelige maat zou leeren, welke bij de moderne auteurs zooveel voorkomt. Antwoord: dit kan zonder twijfel zeker geschieden; er werd door twee- en drie-deelige maat slechts een algemeenheid bedoeld.

De heer Belinfante zegt dat er zeker genoeg aandacht gevestigd wordt op het ‘hooren’ maar kan er niet mee instemmen dat de heer De Lange verlangt dat alle uitvoerenden verdwijnen. - Een uiterste consequentie, die te hoekig lijkt!

De heer Boissevain dankt De Lange voor zijn frisch idee en is 't eens met de meening dat er te veel gereproduceerd wordt in onzen tijd, te weinig gehoord (in muzikale beteekenis, let wel!). Hij had echter gaarne den heer De Lange ook een middel zien aanduiden om volwassenen het hooren te leeren.

Daarmee was dit onderwerp ten einde. We hoorden mejuffrouw Marie Berdenis van Berlekom 's morgens reeds zeggen: ‘De heele Dalcroze-methode is gericht op het verstand en wijzen in 't voorbijgaan op het fundament van De Lange's opvattingen, dat sterk rationalistisch geaccentueerd is en dus alleen uitstaande heeft met paedagogie, niet met kunst of schoonheid. We willen echter tegelijk erkennen dat het gevaar dier paedagogie tot heden nog niet bleek, noch voldoende bewezen werd.

Tweede spreker was de heer Joh. Oostveen, over ‘Het spreek- en zangonderwijs aan Kweek- en Normaal-Scholen.’

Stellingen:

I. De eischen voor het vak ‘zingen’ bij het examen L.O. die zich bepalen tot de kennis van de elementaire muziektheorie en de practijk van het zingen geheel buitensluiten, geven geen waarborg voor goed zangonderwijs op de Lagere School. Bij dit examen wordt ‘spreken’ niet genoemd.

II. Op de meeste opleidingsinrichtingen voor onderwijzer(es) is het onderwijs in zingen niet toevertrouwd aan speciale vak-leeraren; wordt dit vak ook wat het aantal lesuren aangaat te veel als bijvak behandeld; komt ‘spreken’ niet op het lesrooster voor.

III. Als gevolg van het onder I en II genoemde is de opleiding voor ‘zingen’ op de opleidingsinrichtingen in doorsnede onvoldoende.

IV. Het is noodzakelijk dat:

a. het zangonderwijs op de opl. inrichtingen wordt toevertrouwd aan speciale zangleeraren;

b. dezen van ‘spreken’ speciale studie hebben gemaakt;

c. ‘spreken’ als afzonderlijk vak wordt ingevoerd.

Bij IVa had men weer kunnen vragen: En op het platteland? een vraag, die tot onze spijt niet gesteld werd.

Bij IVb mag er op gewezen worden dat door litteraire critici - pas nog de heer Rössing in 't ‘Nieuws van den Dag’ - de uitstekendsten zangers een slechte spraak verweten wordt! Zij zouden dus nog niet eens een dragelijk figuur maken bij den onderwijzers-scholen!

De heer Oostveen stelde ook voor den schoolgang niet te beperken tot het noodzakelijke roosteruurtje, doch den kinderen bij elke geschikte gelegenheid een wijsje te doen aanheffen. B.v. bij de behandeling van den Tachtigjarigen oorlog een geuzenlied, etc. De lezer mag dit idee overdenken.

Eenigst debater was de heer Bunk, die van de onbekwaamheid der zangleeraars vertelt en 't lachwekkend voorbeeld aanhaalt van een juffrouw, die op 't examen den toon aan moet geven met een stemvork; zij pakt hem aan, luistert zonder hem aan te slaan en zet hem weg zeggende: ‘hij gaat niet’!

Laatste spreker dezer zitting is de heer Van Anrooy over de ‘Combinatie van symphonie- en harmonie-orchest’.

We kunnen het korte debat, dat geen oplossingen noch nieuwe gezichtspunten bracht passeeren en volstaan met den inhoud der lezing.

Twee Symphonie-orchesten - het Utrechtsche en het Arnhemsche - zijn door omstandigheden gedwongen, 's zomers harmoniemuziek te maken. Groote practische bezwaren:

Terwille van de Harmoniemuziek moet iedere strijker tevens een blaasinstrument kunnen bespelen. Komt er nu een vacature, dan moet de nieuwe functionaris niet alleen een bij-instrument, doch bovendien nog hetzelfde bij-instrument als zijn voorganger bespelen! Melden zich voor een bepaalde violistenplaats twee violisten, waarvan er één slecht en één goed is, doch de goede heeft geen bij-instrument en de slechte wel, dan moet feitelijk de slechte genomen. Zoo regeert de Harmoniemuziek het Symphonieorkest. Het wordt door steeds hooger eischen Symphoniemuziek steeds moeilijker deze combinatie staande te houden. Eenig redmiddel in de toekomst is: Scheiding van winter- en zomer-engagementen.

Ook releveerde de heer Van Anrooy, dat er in de dagbladen wel critieken en dergelijke verschijnen over muziek, doch dat er nooit geschreven wordt over maatschappelijke toestanden in het muziek-leven.

Vrijdag: De derde en laatst Congres-dag

De voorzitter opent de zitting te 10 uur en geeft het woord aan Wouter Hutschenruyter, die zal spreken over Bach- en Beethoven-onderwijs:

1. Bach en Beethoven beteekenen de grondpijlers van de muzikale kunst.

2. De inwijding in hunne werken, van de muziekstudeerenden, behoort - in tegenstelling met hetgeen tot nu toe geschiedde - stelselmatig en progressief te geschieden.

3. Men behoort bijzondere maatregelen te treffen om aan den in 2 gestelden eisch tegemoet te komen.

De heer Hutschenruyter bedoelt hiermee, dat het Bach- en Beethoven-onderwijs stelselmatig moet geschieden, b.v. door de oprichting van faculteiten, waar één of twee semesters de leerlingen deze meesters zullen studeeren onder leiding van een eminenten Bach- en Beethoven-kenner of de inrichting van een specialen leergang in deze vakken op de muziekscholen.

Er volgde nu debat.

Debat

De heer De Lange vindt het ongewenscht, dat Palestrina wordt uitgeschakeld in een specialistisch onderwijs.

De heer Diepenbrock wijst op het eenzijdige en onhistorische van Wouter Hutschenruyters Bach-beschouwing, een resultaat der school van Schumann. Bach is evenmin een meteoor als de andere groote meesters. En Spitta reeds wees op Fransche en Italiaansche invloeden, welke hem in direct verband brengen met de oude polyphonie. Dr Diepenbrock lichtte dit toe met de d-mineur melodie van het door Bach bewerkte choraal ‘Christ ist erstanden’, welke behoudens een geringe modificatie dezelfde is als die der sequens Victimae paschali laudes.

De heer Wouter Hutschenruyter antwoordde en verontschuldigde zich door de noodzakelijke beknoptheid zijner voordracht, naar ons schijnt, een uitvlucht, welke niet had mogen bevredigen. Het speet ons, dat dr Diepenbrock niet aanwezig was, toen de heer Hutschenruyter beweerde, dat men o.a. de Chaconne van Bach en de laatste sonates van Beethoven niet in 't openbaar mag voordragen, voor men zijn dertigste jaar bereikt heeft. Op zulk exclusivisme, particularisme en begrenzing was de heele voordracht van den heer Hutschenruyter gebaseerd.

Te elf uur, na een kleine pauze, is het woord aan den heer Herman Rutters. Onderwerp: De zang als basis der muzikale ontwikkeling. De lezing is een paraphrase op de stelling, die in den laatsten tijd herhaalde malen, gisteren nog door Daniël de Lange, wordt opgezet: het meest volmaakte instrument is de menschelijke stem. De heer Rutters werkt ze natuurlijk uit op zijne manier; niettemin vindt men geen nieuwe gezichtspunten, het blijft een recapitulatie: de zang ontwikkelt het gehoor direct, het gehoor wordt zoo het controle-middel, dat bij het instrument min of meer wegvalt; de zang maakt het begrip muziek dadelijk veel beter bewust dan de doode mechaniek van het instrument. Eerst als het begrip muziek goed bewust is, kan de toepassing ervan op het instrument zonder gevaar geschieden. Al wat de heer Rutters zegt, hoorden we gisteren reeds.

Eerste debater is de heer Belinfante, die rectificaties voorstelt: De heer Rutters zegt, dat het kind aan de piano de enharmoniek niet leert, maar leert het al zingende de enharmoniek. En zangstudie eischt nauwlijks minder mechanische arbeid dan de studie van een instrument. Verder er wordt volstrekt niet weinig gezongen. De heer Belinfante memoreert eindelijk ook - het had eergisteren al moeten gebeuren - dat de geheele menschheid geen ‘stem’ heeft.

Er worden nog opmerkingen gemaakt door mej. Marie Berdenis van Berlekom; Hutschenruyter, die wijst op overproductie van solistische uitvoerders, en de kleine plaatsen, stadjes en dorpen (het platteland) hunne belangstelling aanbeveelt met klem; Daniël de Lange, die nogmaals wijst op de instrumentale overheersching, en dat niettemin het grootste deel der menschheid muziek derft: de toekomst ligt in het vocale; Henriëtte Roll, die de noodzakelijkheid der pianisten als begeleiders van solisten aanvoert als argument voor het klavier. Belinfante pleit nog voor koren van vakmenschen, Hutschenruyter dupliceert de Lange idem. De heer Rutters, van wiens lezing men een dergelijke uitbreiding niet zou verwacht hebben, antwoordt.

Toen de heer Belinfante sprak van koorzangers, die hun partij niet kennen en het toonkunstkoor zelfs citeerde, ontstond er, en terecht, eenige emotie van verontwaardiging; en de heer Belinfante had dit argument, dat niets bewees, niet noodig. Doch welke debater lijdt niet eens aan gedachteloosheid? Allen...