Bijdragen aan De Tijd (maart 1909-april 1915)

Vierde kamermuziek-avond [Sevcik-kwartet, Percy Grainger, piano] (Concertgebouw, kleine zaal)

Het Sevcik-quarteti waarvan men zou meenen dat het de roemrijke Bohemers gaat overtreffen in reputatie en goedgunstigheid der publieke opinie, - wint Percy Grainger 't niet van de Lamonds, Leschetizky's en de andere klavierkunstenaars? - trad op bij dezen vierden kamermuziek-avond met kwartetten van Mozart, Gabriel Fauré en Anton Dvorak.

Wat zullen we er van zeggen? Zulke muziekuitvoeringen geven zelden nieuwe impressies of nieuwe ideeën, en de lezer kent het ensemble, dat niettegenstaande het veranderde van violoncellist niet noemenswaardig wisselde van uitzicht. Men waardeert hun samenspel als voortreffelijk en men prijst hun temperament als zeer toegankelijk, zij musiceeren in vlotte tempi en treffende accenten. Maar of er eene actie is in hunne voordracht, of zij de composities weergeven als stukjes leven, of zij tot de spanning raken welke den geest van een werk moet wakker roepen en uitdrijven, wie kan er antwoord op geven? Muziek is de meest geheimzinnige der kunsten; op dezen maakt hetzelfde stuk een goeden, op genen hoorder een slechten indruk, welke bovendien nooit onder woorden te brengen is; zelfs van technisch standpunt geraken beoordeelaars, ook waar 't muziek op papier geldt (n.b. nog wel ‘mathematische’ of ‘arithmetische’ kunst genaamd!) bijna nooit tot overeenstemming. En wat vandaag ‘klinkt’ heet morgen verouderd. - Wie zal ons verklaren waarom de oude meesters Orlando Lasso, Palestrina, Bach, Haydn Mozart van den morgen tot den avond konden componeeren en dag in dag uit meesterwerken schiepen, even simpel als de ouderwetsche wever zijn rythmisch getouw hanteert? Een tweede raadsel welke 't voorgaande nog aanvult: waarom lukt dat niet meer een kunstenaar der laatste eeuw? wat mist dan de tegenwoordige mensch?

Het kwartet van Gabriel Fauré was een zeer aangenaam werk, bekoorlijk en bijna even boeiend als de kamermuziek van Haydn en Mozart. Het hoogtepunt ligt in 't Scherzo en wanneer dit hadde geklonken in eene gulden Rococo-zaal waar prinsen schaakten, dan zouden de doorluchtigen even hebben opgekeken; zigeuners in de Weener tuinen brachten er de peinzers in den zomeravond misschien mede in verrukking. In dit Scherzo heb ik Grainger ook bewonderd; hij gaf niet alleen ‘onberispelijk’ samenspel, hij scheen zelfs geestig. Of kwamen de fonkelende klanken zoo juist tot hun recht dat de humor van den satyr niet geheel verborgen bleef? Het ligt niet heelemaal in de lijn van Percy Graingers vereering voor het gezonde verstand. Maar och hij is nu eenmaal de geadoreerde der klaviermannen; de meest enthousiaste epitheta worden gefluisterd en men vergelijkt den ‘Australiër’ bij goden en menschen. Laten we deze blauwoogige figuur glaukopis noemen op onze beurt; en onze geestdrift toch liever schenken aan het Sevcik-kwartet, dat na Anton Dvorak's opus 106 (in g groot) eene wederzijdsche evocatie van Boheemsche rythmen en uitbundige stemmingen zeer vurig is toegejuicht.

Elsie Swinton, Marian Jay, Hamilton Harty (Concertgebouw, kleine zaal)

Marian Jay: een splinternieuwe verschijning, violiste van wie men nog nooit hoorde; de anderen namen herinnerden we ons van 't vorig seizoen.

Het viel me hedenavond op dat men op het podium toch - de boeketten-bezorger en degene die de bladeren omslaat uitgezonderd natuurlijk - alleen zeer buitengewone en op end' op ontwikkelde en volleerde menschen aantreft. Zij spelen viool gelijk hunne professoren, zij bezitten naast gehoor, eene vingervaardigheid en temperament, wat men wel ziet aan den zwierigen streek! misschien componeert mejuffrouw Marian Jay wel Capriccio's - etymologisch bokkensprongen - barcarolles en berceusen! kortom, men verzucht: ik zou wel eens iemand willen hooren die ‘slecht’ speelt, maar wien de muziek nog in de ziel leeft, zooals men soms opmerkt bij een sjofelen straatmuzikant, die zoo onelegant doch phantastisch en waarachtig kan vibreeren dat me de [?] en de schrik om het hart slaat. De droomers echter verdwijnen en in hun plaats komen de poppetjes en de mechanische instrumenten. Laten we het beste deel verkiezen en met hen grimassen als met poppetjes. Mejuffrouw Marian Jay speelt goed viool. Zij draagt transcipties voor van Fritz Kreisler, innigheden van Padre Martini, dartele wijsjes als La Précieuse van Couperin, Sicilienne et Rigaudon van Francoeur en een Concertstück van Max Bruch, prijzenswaardige succesmuziek.

Elsie Swinton heeft me dezen keer minder ingenomen dan den vorigen winter. Moeten we 't hieraan toeschrijven dat ze meer zong als sopraan dan als mezzo sopraan? Haar stem is in de hoogte te spits, vlak en zonder résonnance. Waarom ontwikkelt zij niet liever het fraaie medium en de zeer warme en sonore laagte? Waarom wil dit Russische karakter verengelschen? Waarom concerteert de zangeres met Hamilton Harty als begeleider, die van rythmiek en klanken-combinatie, gelijk ze Maurice Ravel en Debussy, invallen, een veel te schoolsch begrip heeft? De sympathie van Engeland voor de moderne Fransche muziek moet men wantrouwen, en omgekeerd. Men denkt daarbij met een zeer kille huivering: Als alles wat ze phantaseeren eens verborgen en verfijnd rationalisme was...... eene waarlijk onverdraaglijke gedachte.

Ondertusschen is het niet te loochenen, dat ‘Asie’ van Ravel een even stumperig en vervelend maakwerk is - langdradig! - als ‘Harmonie du soir’ - Baudelaire - en de Mallemolen van Debussy, 't eerste fijngevoeld en teer getint, 't tweede komisch, meesterstukken zijn. Zelfs als Elsie Swinton de Chevaux de bois lalt en 't Fransch slecht uitspreekt, beiden op z'n Engelsch. Moussorgsky - Hopak en La Nuit - scheen ze beter aan te voelen; geheel in stijl was een lied van Arensky, een fameus Schumanniaantje; verder bevatte haar programma van Liapounow, Tchesnokow en Iersche schetsen van Hamilton Harty, courante trukjes, vrij modern, zonder persoonlijke allures en zonder intensiteit. Eene zoo polyglottische opeenhooping - Fransch, Engelsch, Russisch, Duitsch - verdient geen aanbeveling; evenmin zoodanige verbrokkeling van het programma. Het maakt den indruk alsof men voor drie concertanten komt en niet voor het concert. Het publiek was vooral Elsie Swinton warm gezind.