Bijdragen aan De Tijd (maart 1909-april 1915)

Schäfer - Hekking [met medewerking van Carl Flesch, viool]

Dirk Schäfer, piano, en Hekking, violoncel, met medewerking van Carl Flesch, viool, gaven gisterenavond eene uitvoering in het stampvolle zaaltje van het Concertgebouw, met enkel werken van Schäfer, zijne derde vioolsonate in bes groot, de vierde in D, beiden eerste uitvoeringen, en de violoncel-sonate in C groot reeds op een vorig concert door hen ten gehoore gebracht, alles nog manuscript. Men begrijpt, dat bij den muzikalen hoorder de belangstelling voor de kunstenaars Flesch en Gerard Hekking op den achtergrond kwam en deze zich geheel concentreerde op de noviteiten van Schäfer, misschien een der meest bemerkenswaardige componisten uit onze tegenwoordige muzikale wereld.

Dirk Schäfer rijt zich aan bij Beethoven-Brahms, voor een groot deel wat vorm aangaat, wat inhoud en vinding betreft. Hij is klassicist. Enkele zijner thema's, al het imitatie-werk, waarop Schäfer zich nog al toelegt, zijn bouw en hier en daar zijn gedachtengang kan men terugvoeren tot het klassieke tijdperk. Schäfer onderging echter ook den inhoud van Wagner, de melodische gang zijner doorvoeringen nu en dan wijst er op. Doch men beschouwe Schäfer niet als simpel epigoon; hij bezit eene vrij zelfstandige oorspronkelijkheid; men houde zijn werk ook niet voor een modern getint academisch klassicisme; Schäfer weet van maat-houden en zal zich nergens te buiten gaan. Zijn eigen zelfstandigheid voelt men in elk dezer drie sonates. Men vergelijke bijvoorbeeld de slotvormen van het eerste en vierde deel der derde vioolsonate en die van het allegretto en adagio der vierde. Zij zijn elkaar volkomen gelijk; de componist copieerde reeds zich zelf. Van maathouden weet Schäfer. Vindt men in zijne muziek het gevoelszware, het intens doordachte, doorleefde van Brahms? Neen. Hij legt zich toe op polyphonie, doch vindt men in zijn composities contrapuntische merkwaardigheden, bewonderenswaardige dingen als Max Reger er geeft? Neen. En toch, Schäfer's muziek, minstens in zijn allegro's, lijkt niet tam. Men voelt wel de grandioze vaart, het onstuimige van den Allegro assai agitato der violoncelsonate, het zeer bewogene van den Allegro appassionato der vierde vioolsonate. Hieruit spreekt levendig temperament. En het is geen perpetuum mobile; want de stemmingen wisselen en hiermee de kracht van uitdrukking; Schäfer is een uitstekend muzikaal architect, men merkt de opzet, stijging, daling, herhaling van den opzet, weer een climax, hoogtepunt, en zijn cliché-achtig slot. Zijne composities zijn organisch, thema en tegenthema, overal, zeer logisch in hun ontwikkeling en verwikkelingen, soms zeer schoon in hun tegenstellingen (Allegro con brio b.v. der cello-sonate, toonsoort). Schäfer is immer duidelijk en klaar, zijn technisch kunnen bovendien imponeert altijd. Schäfer's muziek schijnt niets te ontbreken. Niets? Waarom sleept zij ons niet mee, waarom vervoert zij niet? Goedkoope thema's als het hoofdthema van den eersten allegro der cello-sonate hinderen bijna nergens. Overal heerscht gedistingeerde vinding. Gebrek aan melodische plastiek als in den adagio sostenuto der vioolsonate in bes treft alleen dààr. Onaannemelijke harmoniseering valt bijna alleen op in het inleidend gedeelte (Grave) dezer sonate. Is het omdat de componist nergens iets geprononceerd nieuws gaf? Doch ook de echo van groote meesters moet verrukkelijk klinken. Schäfer als componist bezit alles, hij blijkt het handwerk der muziek volkomen meester, kan dus zeggen wat hij op het hart heeft. Een ding ontbreekt hem: Hij vond noch weet den weg tot de ziel (dien zeer verborgen graaltempel) des hoorders en dit ligt waarschijnlijk aan zijn eigene, min of meer koude psyche.

Betere vertolking zijner werken (Schäfer-Hekking-Flesch) kan de componist niet wenschen. Toch lijkt het mij gewaagd, met het oog op de groote eenzijdigheid der muziek, een heelen avond te vullen met werken van Schäfer. Het publiek was enthousiastisch, doch de belangstelling steeg geenszins.

Een wetenswaardige bijzonderheid voor den lezer is misschien, dat hetzelfde programma door dezelfde concertgevers Donderdag a.s. te Berlijn wordt uitgevoerd.