Bijdragen aan De (Nieuwe) Amsterdammer (oktober 1910-mei 1915)

Een Jubileum

C. van der Linden heeft zijn laatste feest gevierd en men kan citeeren uit de honderde becomponeerde (en gelijksoortige Alexandrijnen van Leidens Ontzet.

‘Ik sta verbluft! Wat wordt die
zaak hier mooi geplooid!’

Veronderstellend dat de voortreffelijke opvoering van die opera een aardigen duit gekost heeft, en wetend, dat de jubilaris nog niet zooveel eigenliefde bezit om zich een krans te koopen en cadeau te doen - laat staan dus om een oud stuk te monteeren - brengt men dank aan den milden gever. Want het kwam misschien nog niet voor, in ieder geval gebeurde 't sinds lang niet, dat alle requisiten eener Nederlandsche opera-voorstelling, waar orchest en koor er immer beklagenswaardig aan toe zijn, zoo overmatig aan hun doel beantwoordden. Ik feliciteer den jubilaris met zijne puike trompetten, die het Wilhelmus ontelbare keeren fanfaronneeren en dan weer ouderwetsche begeleidingsrythmen hakkelen, met zijn piccolo, tot elke grap in staat, met zijn verliefden hobo etc. etc. en de dondersche groote trom, welke terecht geaccompagneerd werd met opgestoken vuisten en verbaasde gezichten.

Het doet me genoegen dat Van der Linden door den Maecenas in staat was gesteld eens extra hoog te mikken, al zag men hem dan ver boven zijn muziek uitschieten. De regie van Giesen-Hoos voldeed goed; het Concertgebouw-orchest speelt niet dikwijls een zoo gemakkelijke egale partituur en de voortreffelijkheid liep hier te zeer in 't oog om ze nog te prijzen; men hoorde verschillende spelers met uitmuntende stemqualiteiten, gezonden smaak, talent voor de opera, die wanneer zij konden optreden met een muzikalen dirigent en een artistiek werk, op dramatisch gebied een interessante periode konden geven; ook het koor telde vele goede zangers en vormde een prachtig ensemble.Maar een Nederlandsche opera (als kunststuk)

‘Is zoo betrouwenswaard als een open hand vol vliegen’

ander karakteristiek en muzikaal vers uit het tekstboekje van Leidens Ontzet, 't nationale muziekdrama. Waarom ensceneerde Van der Linden niet liever eene opera van Spontini, of een ander meesterstuk, met die medewerkers en onder zulke gunstige omstandigheden? Hij blijft ons toch het sympathiekst als idealist, die zijn geld verloor in Nederlandsche Opera-ondernemingen! En een pompeuse uiting van zijn impressario's-persoonlijkheid ware een bemoedigende begin geweest voor de nieuwe proef, waarover sinds lang geruchten loopen en waarvoor het materiaal wederom overvloedig aanwezig is. 't Worde erkend, dat dit te constateeren reeds een meer dan voldoende resultaat is van het Jubileum.

Carl Nielsen

Sinfonia espansiva; ‘De symphonie heeft haar naam gekregen naar het karakter van het eerste allegro,’ las men in 't programmaboekje. Deze aanduiding verruimt onzen gezichtskring, ontrolt panorama's en ik vestig er de aandacht op van alle conservatorium-leerlingen, die eene symphonie gaan schrijven en hun werk van een litterair etiquetje wenschen te voorzien, dat o.a. de volgende Sinfonia's nog niet gecomponeerd zijn: Sinfonia placida, Sinfonia assai, Sinfonia marcata, moderata, di Valse, leggiera, frenetica, furiosa, sostenuta, misurata. Vraag me niet of ik muziek ken welke niet misurata is, want dan zal ik terugvragen of gij u eene symphonie kunt verbeelden welke niet espansiva is; eigenschap, die men de slechtste en ongetiteldste nog niet ontzegt.

De appreciatie van levensuitingen ondergaan in dezen modernen tijd geduchte wijzigingen: wat men vroeger onrythmisch noemde en log, heet tegenwoordig oersterk, zoodat een melodie en een stoomploeg elkaar vrij verwant kunnen zijn. En als nu Cyrano's neus in onze dagen waarschijnlijk onopgemerkt zal blijven dan schijnt het niet exotisch om de dorschersgebaren van Carl Nielsen wanneer hij dirigeert, en dezelfde mate van houterigheid, wanneer hij componeert, te bewonderen als muzikaal, oerkrachtig en kerngezond. Zoo rechtvaardigt men ook den Claxon, het verfoeilijk-barbaarsche automiel-signaal, kortom, alle onaangename en tergende muziek.

Julius Röntgen dien men, naar zijne composities te oordeelen, zou diagnostiseeren als lijder aan elephantiasis, blijkt van al onze musici niettemin de roerigste. Denkelijk zijn we 't hem verschuldigd dat Carl Nielsen zijn intocht deed in het Concertgebouw, en, 't daarbij niet latende, stuurde hij naar de dagbladen zijn ingezonden stuk. Het is een eer en uitstekende propaganda welke verschillende groote meesters, levende en afgestorvene, niet te beurt viel noch te beurt zal vallen. Daarom benijd ik den zorgvuldig gechaperonneerden Noor en de introductie van Röntgen schijnt me nog zeldzamer, omdat Nielsens muziek in vele opzichten te leur stelde.

Want het levensaccent, de passie, de gevoelsdeining dezer Sinfonia espansiva dunkt me zelfs onvoldoende voor een levenslang veroordeelde, die al vijftien jaar celstraf achter den rug heeft. Maar de appreciatie ondergaat wijzigingen. Nielsen (zie de toelichting) verstaat onder Transe reeds Apathie terwijl vroeger Transe voor een soort van zeer hartstochtelijke exaltatie gold. Met zulke menschen kan men onmogelijk redeneeren over muziek, doch met de verschijnselen moet men rekening houden, en vooral bestrijden in een apathischen tijd.

De symphonie is gespeeld door ons Concertgebouw-orchest, dat den auteur zeer welwillend gezind bleek. De compositie bevat ééne effectvolle passage: het slot van den Andante pastorale, waar twee stemmen vocaliseeren uit de verte; wanneer de componist hier economischer gewerkt had (minder monotonie en meer inventie!), dan was de emotie misschien blijvend geworden. Voor de rest is harmoniek, melodie, rythme en instrumentatie van dit werk reactionnair en conservatief, meestal in veel te hoogen graad. Men kent de paraphrase van deze machteloosheid: ‘de componist is iemand, die niet tot de menigte spreekt en verlangt dat men tot hem komt.’

La prise de Troie te Rotterdam

Toen Berlioz zeventig jaar geleden Duitschland bereisde om er zijn werken bekend te maken, vond hij nergens harpen, nergens een ophicleide, nergens een cor anglais; wanneer dit in deze eeuw gebeurd was en Berlioz had Nederland even aangedaan, wegens zijn wijdbekende reputatie, dan zou hij bovendien nergens concertzalen gevonden hebben, behalve te Amsterdam. Cum grano salis, waarde lezer, natuurlijk... man maakt immers muziek in Den Haag, Rotterdam, Haarlem, Utrecht, Arnhem, Groningen!

't Is me vrij onverschillig of er gemusiceerd wordt in een kerk, een schuur, een tuin of een societeitslokaal, mits de omgeving het kunstwerk niet op zulk eene wijze belemmert dat zijn karakter er onder lijdt. Ik geloof gaarne aan de deugdelijke acoustiek van de Nederlandsche concertzalen, en de lokalen, welke als zoodanig dienst doen. Doch de meeste van die inrichtingen zijn gebouwd in een tijd toen er hier van moderne muziek nog geen sprake was, en de nieuwere hielden zoo zelden rekening met de technische complicaties welke de uitvoering van moderne symphonische kunst bemoeilijken (het Amsterdamsch Concertgebouw toevallig uitgezonderd) dat bijna geen enkele aan de elementairste eischen van doelmatigheid voldoet. Dit is een dier euvelen waarvan men niet begrijpt dat zij jaren lang bestaan kunnen en geduld worden. En den ontwerpers van muziek-tempels in pastorale streken worde in overweging gegeven of zij voorloopig hun energie en talent niet eer zouden aanwenden ter verbetering van de toestanden in de steden.

Het ontbrak den dirigent A.B.H. Verheij, bij ‘La prise de Troie’ van Berlioz, niet gigantischer geconcipiëerd dan zijne andere werken, slechts aan een geschikte zaal. De ‘Marche troienne dans le mode triomphal’ optocht van geheel een volk, aanwaaiende geluiden door de straten, luider en luider, met een ontzaglijken climax, moest zijn levende plastiek en de illusie van enthousiaste stoeten volkomen verliezen in de z.g. ‘Harmonie’ van Rotterdam. Zelfs wanneer de dirigent beschikte over een talrijker koor en een vollediger orchest dan had hij er geen ruimte voor gevonden - tenzij hij op 't idee gekomen ware zijn ‘Fernorchester’ achter op het balcon te plaatsen, met of zonder gordijn, hetgeen de acoustiek der zaal misschien toelaat.

Men is den heer Verheij echter te veel dank schuldig door zijne keuze van dit werk (de tweede uitvoering in ons land!) om andere tekorten na te gaan, welke den dirigent noch de andere vertolkers geweten mogen worden. De soli waren voortreffelijk bezet door Emile Cazeneuve, tenor, Jean Réder, bariton, en Maurice Daru, bas, allen uit Parijs, magnifieke zangers en kunstenaars. Het verwonderde me dat er voor de Cassandra-rol niet een Fransche zangeres was uitgenoodigd. Elfriede Goette uit Berlijn (zij verving Ilona Durigo) was in de verste verte niet berekend voor eene creatie als Cassandra, en dit ligt aan haar koele stem, koele phantasie, koele muzikaliteit en verbazend minieme intellect. Zij zong Cassandra als een oratorium-sopraan-solo, 't beste bewijs dat zij geheel onbekend is met de geschiedenis, met Berlioz, met de muziek, met de kunst.

Het is te hopen, dat een Amsterdamsche vereeniging dit bewonderenswaardige werk spoedig op zijn programma neemt. Ieder goed koor en ieder temperamentvol dirigent kan zich bij deze compositie in zijn schoonste hoedanigheden openbaren. Ik wil ook niet laten er den leider der Wagner-vereeniging opmerkzaam op te maken, dat hij met de mise-en-scène der Trojanen een meer artistieke daad had verricht dan door onlangs de karakterlooze ‘Königskinder’ van Humperdinck op de planken te brengen.