Bijdragen aan De (Nieuwe) Amsterdammer (oktober 1910-mei 1915)

Also sprach Zarathustra

Deze ‘Tondichtung’ van Richard Strauss is de vorige week opgevoerd onder Willem Mengelberg.

Hebben we Zarathustra niet zien dansen? Hij sprong op als een dolleman, schreeuwde met schrikkelijke stem (trompetten en houtblazers), pakte toen met fijn-gespitste duimen-vinger een pand van z'n Capucijner-pij, gooide zijn rechterbeen haaksch en deed een paar zwierige ronden op 't andere bij klank van de icieuse trivialiteiten. Die ‘los-voetigheid is zeer aarsteeklijk’ en zelfs de Hinterwaltler (Mendelssohn, Hiller, Jadassohn, Raff, Max Bruch) dansten mee in den ‘luid-feestenden optocht’. Wat een heerlijke charge van glissandi, wals-rythmen en orgue-de-barbarie-wijsjes tegen den loggen Alifanfaron, maar wat een worsteling voor bierbuiken om dien barbaarschen ‘Geist der Schwere’ onder de knie te krijgen. Hoe jammer dat Don Quixote en Heldenleben, niet minder ‘Nietzscheaansch’ (en niet meer!) dan dit epos, nog gevolgd zijn, hoe jammer na deze grandioze verdoemenis van den ‘Ekel’ en van de voor-wereldlijkheid. Philosophie heeft met het leven toch maar weinig uit te staan.

Het werk is ‘Frei nach Fr. Nietzsche’; neem het den Ridder dus niet euvel, dat ge bij hem minder genie en minder nieuwe ideeën vindt dan bij zijn schildknaap. Daar komt het ook niet op aan want dan boeide hij geen een Duitscher (het lot van César Franck bijv.). Het spijt me dat deze ‘Tondichtung’ zoo klaar en helder van vorm is, anders zou ik ook nog spreken over haar on-Helleenschen aard. Nu begrijpt men mij niet. Want dat Dionysische Danslied is toch wel Grieksch? En Zarathustra's hemelwaartsche Gaillarde

....‘ik lach.... en met een vaart

Stoot ik de wereld weg in de eindeloosheid,’ zijn transfiguratie en omhelzing der Deir ê Theós - (instrumentaal idee uit Berlioz' Requiem: Memoriam facimus). Dat alles nièt Grieksch? (dus barbaarsch?). Hoho, ‘Lachlievende Kroniden’! kalm-aan ter wille van ‘de zotte poppen’, ook al staat Richard Strauss even ver van de Grieken, van Friedrich Nietzsche en van Richard Wagner als de Kleine Johannes. (Titulatuur.)

Mon Dieu, donnez-moi la médiocrité (Mirabeau)

Brahms stond op 't niveau van den operette componist.

Hoe gaat deze, psychologisch bekeken, te werk? Hij neemt een rythme, een melodische wending van een groot meester over en neuriet daarop verder. Zoo populariseert hij het schoone. Controleer dit bij den eersten den besten draaiorgel om te merken, hoe alle graag-gehoorde wijsjes (dit is ook de reden hunner zangbaarheid) bestaan uit een voortdurend varieerend herhaald schema van meestal twee maten, rythmische of melodische figuur, ontnomen aan thema's van Beethoven, Mendelssohn, Wagner of anderen. Dit geschiedt natuurlijk onbewust. Het overkomt soms beroemden componisten; vergelijk maar in Richard Strauss' Rosenkavalier het rythme waarmee hij den kleinen neger typeert met hetzelfde rythme van Wagner's origineele Hunding-motief. De liederen der Troubadours, de operette-musici der middeleeuwen, geven de Gregoriaansche melodie in een luchtiger timbre.

Brahms volgde dit procédé, doch in omgekeerde richting: hij verzwaarde zijn voorbeeld. Zoo heeft hij Bach, Beethoven, Haydn, Mozart, Schubert om beurt aangerand en geschonden; of anders 't Duitsche volkslied. Daarom is de physionomie zijner thema's onpersoonlijk en dood.

Het muzikale Weenen heeft Mozart laten verhongeren en gaf zijne voorkeur aan Salieri; het vergat Beethoven om Rossini; het verjoeg Mahler en applaudisseerde Lehar c.s.; het verstikte de kunst van den genialen Bruckner, het knakte de geestkracht van den genialen Hugo Wolf uit pure sympathie voor Brahms. Die smaak is niet te vertrouwen!

Als men eens psychologisch verklaarde, waarom de terts- en sext-parallellen van Brahms en Richard Strauss altijd zoetelijk en sentimenteel klinken en niet die van Beethoven, Mozart, Berlioz?

Als Berlioz (of een ander groot meester) eens zulke langdradige, eentonige dingen gemaakt had als Brahms; hoe verfoeilijk (nu vindt men hem on-klassiek) zou men hem vinden!

Brahms zal men nooit vorouderd kunnen noemen; bij heeft nooit naar het nieuwe getracht.

‘Les Russes copient les moeurs françaises, mais toujours à cinquante ans de distance’ las ik ergens. Het past op de verhouding van ons muziek-leven tot het Duitsche.

Het deed me een buitengewoon pleizier te zien dat de eerste Serenade van Brahms Zondagmiddag niet het minste succes haalde. Mengelberg zelf, die zijn bewonderaars gaarne genoegens doet, heeft zijn menschen weer overschat! Onbegrijpelijk. 't Vorig jaar viel Brahms' tweede Serenade.

Matthijs Vermeulen.