Bijdragen aan De (Nieuwe) Amsterdammer (oktober 1910-mei 1915)

Quo Vadis. Nederl. Opera en Operette

Deze nieuwe opera, van Jean Nouguès, de zooveelste bewerking van Henryk Sienkiewicz' roman, is zoo wel muzikaal als litterair een hutspot, een allegaartje. Maar handig en talentvol bij elkaar geschraapt, minder loffelijk echter door den librettist Henri Cain, dan door den componist. Wanneer ik Petronius uit den opzet schrap, het stuk lijdt er niet in 't minst onder, Petrus kan zonder scha weg vallen, Nero loopt maar schobberdebonk, zijn vrouw dito, Eunice, Sporus, Demas, Psyllia, Myriam en nog vele anderen, hooren ook bij de lappen en latten van het decor. Er resten er werkelijk maar drie, tusschen wie eenig verband bestaat, Lyglia, Vinicius, Chilon Chilonides. En zonder de tragedie te kort te doen zou men 't tweede tafereel (Paleis van Nero), 't vierde (De Gevangenis), 't zesde voor (Terras voor Petronius' huis) mogen coupeeren. Ook de muziek mist lijn en gedachte. Ze klinkt achter pikant en getuigt van talentvol eclecticisme. Er zijn ontelbare reminiscenties van Meyerbeer, Bizet, Wagner, Debussy en Puccini. Doch de componist bereikt meestal zijn effect. Het geldt hier meer een typeering van het werk en ik critiseer daarom de uitvoerders niet. Een woordje over de mise-en-scène kan ik evenwel niet achterbaks houden. Men geniet er een zeer ridiculen brand van Rome; er is een olympische Zeus, naar Phidias n.b., stakkerig, maar juist daarom zienswaard (alle détails hadden deze eigenschap); men maakt er o.a. kennis met een heel apart zonne-spectrum. Het daglicht krijgt de zonderlingste kleuren, wanneer er dames in mooie poses staan, een der frappantste trucs van moderne drakenstukken. Kortom, men ziet er wel geen naakte juffrouw op de hoorns van een stier, maar ook haalt géén Jan Klaassen-kast, géen bioscoop, geen café-chantant, geen specialiteiten-theater het bij de kunst van deze ‘Quo Vadis’.

Alfredo Casella

Een koning, gedost in aardveil, hondsdravik, kervel, netels, bolderik en veldkers. Casella heeft mij niet vermaakt toen ik hem zag in die pose. Willens en wetens tooit die lange, magere, zwarte Italiaan zich zoo potsierlijk als Lear-Zarathustra. Ieder wil in dezen tijd profeet zijn en den vurigen wagen beklimmen of de maan hare helft rooven. Dit streven naar bovenmenschelijke kracht, die verdwazing is te tragisch om er mee te lachen, te meer omdat de dolle waan mode wordt, vooral bij componisten.

Casella dirigeerde Donderdag-avond (1 Dec.) o.a. zijn tweede symphonie, geschreven in het Toren-van-Babel-systeem. Het karakteriseert zijn werk dat de auteur hierin alle instrumenten aanwendde, behalve de triangel. Deze tinkel-lichte klank had de logge geluidsmassa immers kunnen verluchtigen. Wat dreef den jongen rijk-begaafden musicus toch tot zijn pyramiden-stijl? Alles is rythmeloos, zwaar, zwart, drukkend en somber, een onophoudelijk gekners van gedempte trompetten, gesteun van bazuinen, gebom van vier klokken, drie pauken en trom, zonder schakeering. Zoo is ook zijn Rapsodie op Italiaansche wijzen, zoo ook zijn Suite, ook zijn directie, weinig zeggend, hoekig, plomp.

Ik voeg hierbij enkele biografische notities. Casella stamt uit een familie van musici; hij is geboren in 1883; op 10-jarigen leeftijd trad hij reeds op als pianist; in 1896 werd hij compositie-leerling van Fauré aan het Parijsche Conservatorium (wie had dat gedacht van dezen Caliban! de Franschen hebben 't altijd over ‘lourdeur germanique’!). Hij schreef reeds twee symphonieën, een orkestsuite, een rhapsodie, een cello-sonate, liederen, vele stukken voor piano, voor fluit, voor harp; bovendien concerteert hij als pianist. In zijn werken is hij geheel afhankelijk van Mahler en Richard Strauss.

Léon Rains

Léon Rains, een grijzend man, heeft een expressieven kop en een stem waaruit een ziel spreekt. Hij zingt bas en doet denken aan Wüllner. In kracht van passie staat hij niet ten achter bij dezen, wel in de veelzijdigheid van den hartstocht. Hij kent slechts één genre volkomen: het geweldige; niet het demonisch-felle, neen, de kille klank-plastiek, groots, ja, maar in doodsche verstarring. Hij imponeerde mij in Schuberts Doppelgänger, sterk zelfs. Dit stukje werd tot één brok geweld, ontzettend van afmeting; ik dacht aan Niobe, niet aan het beeld, maar aan de legendaire rots. Ter verduidelijking moet ik toevoegen, dat Léon Rains een stem heeft met contrafagot-geluid, even dreunend en zwaar als onbegrensd.

De emotie later controleerend vond ik me beetgenomen, het lag er wel wat dik op, en nu, nóg later, zeg ik: Goed gebruld, Leeuw. Behalve zijn eenzijdigheid heeft Léon Rains drie gebreken: hij spreekt slecht Fransch en Duitsch, hij intoneert veelal te laag en de klankvorming zijner stem deugt beslist niet: zij is onnatuurlijk (kropgeluid) en geforceerd. Bovendien heeft hij foutieve begrippen over de eigenlijke kamermuziek; hij staat onder den invloed der opera, tegenwoordig trouwens geen zeldzaamheid; maar ondertusschen: het deed Brahms' liederen deerlijk mislukken.