Bijdragen aan De Telegraaf (september 1915-juli 1920)

‘Toonkunst’

Het is lang geleden, dat ‘Toonkunst’, d.w.z. het koor der Amsterdamsche afdeeling van de Maatschappij tot bevordering der Toonkunst, den struggle for life kende. Archivarissen mogen dien tijd nasporen, mij heugt hij niet. Ik herinner mij slechts uitvoeringen van een select koor, een select programma, voor een volle selecte zaal, bij een select applaus en met een selecte kritiek. Tot voor drie of vier jaren. Zonder dat er oogenschijnlijk iets gewijzigd was verschemerde het aureool der gouden periode. Eerst werd het eentonige goed, toen werd het goede eentonig. Het koor vegeteerde en verminderde in veerkracht. Er was leiding, doch geen stuur. Terwijl men teerde op een rijke reputatie weifelde men tusschen de Maatschappij ter bev. etc. en tusschen het Concertgebouw. Daar kwamen avonden, dat het glorieuse koor geen kwartier in actie was. Het orchest suppleëerde de rest der uitvoering. Kent ‘Toonkunst’ de fabel der twee hooischelven? Laat 't zorgen, dat het er levend en niet al te zeer verzwakt uitraakt. Wij beleven het eerste jaar der symptomen van een half-leege zaal.

Neen, ‘Toonkunst’ kent den struggle for life niet en weet niet wat werken is. Zij zongen zaterdag 40 minuten en zullen in 't voorjaar wéér 40 minuten zingen. Het is treurig. Ik zal hen een lijstje geven hoe er gedurende één seizoen gearbeid wordt bij de ‘Concerts spirituels de la Sorbonne’ onder leiding van Paul de Sauntières:

9 en 16 November de vier eerste Béatitudes van César Franck.

23 en 30 November: de vier laatste Béatitudes.

14 December: Kerstmis-oratorium van Bach (4 eerste deelen).

21 December: Kerstmis-oratorium (4 laatste deelen).

11 Januari: De Messias van Händel.

25 Januari: La Damoiselle élue, L'Enfant Prodigue van Debussy; Rebecca van César Franck.

8 Februari: Rédemption, Ruth van César Franck.

22 Februari: Joseph van Méhul; Tobie van Ch. Silver.

7 Maart: Missa Solemnis van Beethoven.

21 Maart: De Johannes Passie van Bach.

28 Maart: Christus op den Olijfberg van Beethoven; Requiem van Fauré.

2 April (Goeden Vrijdag: Stabat Mater van Rossini; Requiem van Mozart.

Men trekke niet voorbarig de kwaliteit der uitvoering in twijfel (een half ei is beter dan een leege dop) en men zegge niet, dat Amsterdam Parijs niet is. Als ‘Toonkunst’ slechts een-vierde van dit program verwezenlijkte dan nog was Amsterdam Parijs niet.

Wanneer het Toonkunst-koor werkelijk is samengesteld uit het handzame en degelijke zang-materiaal, waarvan zijn roep verluidt, bezit het de hoedanigheden om eene dergelijke campagne te ondernemen. Het kon dan meteen probeeren of er in het ‘muzikale’ Amsterdam een publiek te vinden is voor zulk een serie koor-uitvoeringen. ‘Toonkunst’ zou dan slechts doen, wat zijn plicht, zijn eer en de maatschappij, waarvoor het optreedt, eischt: het zou de muziek bevorderen.

Maar ‘Toonkunst’ staat op een tweesprong. Het is in naam eene zelfstandige vereeniging, doch inderdaad een vazal van het Concertgebouw. ‘Toonkunst’ zal het Concertgebouw geen enkelen abonné afvallig maken, doch de versmelting, de geleidelijke combinatie der werkingssfeeren veroorzaakt eene onvermijdelijke en sterke daling der Toonkunst-abonné's. Dit is niet erg. Het ongewenschte en onverdedigbare ligt hierin, dat noch het Concertgebouw noch de Maatschappij gedurende de laatste jaren een der voortreffelijkste ensembles hebben benut volgens den matigen norm, welke met het oog op het koor en met het oog op de muziek in 't algemeen gesteld moet worden.

De omstandigheden zullen ‘Toonkunst’ spoedig tot een definitieve keuze dwingen. Mij dunkt, dat een complete en feitelijke annexatie van Toonkunst door het Concertgebouw de vruchtbaarste oplossing zou brengen. Men vergt tegenwoordig eene zoodanige, voortreffelijkheid van het instrumentale gedeelte der koor-uitvoeringen, dat een los verband tusschen orchest en koor voortdurend moeilijker denkbaar wordt. Bij die annexatie zou ‘Toonkunst’ niet verliezen, terwijl de programma's van het Concertgebouw er honderd mogelijkheden mee kunnen winnen.

Het is de vraag slechts of Mengelberg zulk eene verdubbelde taak wil omvatten, die hem zonder twijfel nauwer aan Amsterdam zou binden.