Bijdragen aan De Telegraaf (september 1915-juli 1920)

Het Concertgebouw-incident – Was het rechtvaardig?

Ik ontvang sympathie-betuigingen (waaronder zeer hartelijke) en de heer Dopper of zijn Bestuur ontvangt die misschien ook. In de aanhangige zaak heeft echter noch sympathie noch antipathie te beslissen. De cardinale vraag moet blijven: Was het rechtvaardig?

Was het rechtvaardig wat ik zelf deed.

Toen ik riep ‘Leve Sousa!’ was niet alleen het publiek aanvankelijk verbijsterd, doch ook de heer Dopper scheen door den uitroep verpletterd te zijn. Men herkreeg slechts langzamerhand de bezinning. Ik was dus hard, grievend, kwetsend, wreed (al wat ge wilt, zelfs ‘onbeschaafd’) maar was ik onrechtvaardig?

Toen de Zuiderzee-symphonie van den heer Dopper in het voorjaar als première ging kreeg zij unaniem afwijzende critieken. Bij de reprise van Zondagmiddag luidde de critiek (ook de Haagsche) opnieuw afwijzend. Zoo verging het alle symphonieën van Dopper. Waar bleven zijne 1e, 2e, 3e, 4e en 5e symphonie? Zij verbleekten de eene na de andere. Zij kunnen niet meer voor den dag gehaald worden. En ondanks de critiek (waarvoor, heeren, critiseeren wij? enkel voor ons broodje?), ondanks hun gebrek aan levenskracht, blijven de werken van Dopper gepatroniseerd, geprotegeerd door het Concertgebouw, speelt hij de rol van Concertgebouw-componist, neemt hij, tientallen talenten verdringend (onder wie zelfs Diepenbrock, dien men méér dan talent mag noemen) de geüsurpeerde plaats in van Nederlandsch Componist. En ondanks periodieke terugwijzingen in de pers, ondanks verzet, ondanks rechtmatige critiek, blijft de heer Dopper daarmee doorgaan, en matigt zich de eer en de hulde aan van anderen, van beteren, van grooteren.

In mijn verontwaardiging over dit blijkbaar niet te dammen onrecht was ik dus misschien ontactisch, (etc.) maar was ik niet onrechtvaardig.

Was het rechtvaardig dat men mij verwijderde?

Ik stoorde de muziek niet, omdat blijkt uit alle verslagen, dat ik riep ‘Leve Sousa!’ na het laatste accoord van Dopper's Zuiderzee-symphonie. Ik stoorde de orde niet. Integendeel. Anderen hebben de orde verstoord door mijn vrouw en mij te hoonen. Terwijl Dopper gehuldigd is. Dit kunnen dus geen redenen zijn om mij te verwijderen en deze verwijdering was dus reeds in beginsel onrechtvaardig.

Ik zat daar verder als belasting-betalend burger van den staat en van de stad in het Concertgebouw, dat door den staat en de stad gesubsidieerd wordt. Ik heb dus het recht om te controleeren wat er met mijn eigen belastingpenningen gedaan wordt, ik heb zelfs het recht om te protesteeren, wanneer ik zie dat ze misbruikt worden, en systematisch misbruikt, al zal ik mij van dat recht niet meer bedienen, volgens mijn afspraak met den heer Van Rees. Maar ik leg er den nadruk op, dat ook van uit dezen gezichtshoek mijne verwijdering onrechtvaardig was.

Het bestuur heeft zich beroepen op artikel 7 van het reglement.

Dit artikel luidt:

‘Het Bestuur behoudt zich het recht voor, personen, die te zijner beoordeeling de orde gedurende uitvoeringen of concerten verstoren, den toegang tot en het verblijven in het Concertgebouw, voor zoolang het dit wenschelijk oordeelt, te ontzeggen en in het algemeen die maatregelen te nemen, welke het in het belang van een goede orde wenschelijk acht.’

Maar dit artikel in zijn vaagheid is onbruikbaar. Op grond van dit artikel kan men mij, wanneer ik nies, wanneer ik mijn stoel verschuif, – zelfs wanneer ik applaudisseer – uit de zaal verwijderen, wanneer men mij om een of andere reden ongunstig gezind zou zijn.

Maar dit artikel is ook verouderd. Zulke draconische, willekeurige, heerschzuchtige en autocratische bepalingen mag men maken, wanneer men in zijn eigen huis is. Doch sinds het Concertgebouw gesubsidieerd wordt door Stad en Rijk heeft het zich te schikken naar de eischen der volmaaktste openbaarheid, heeft het afstand te doen van zijn regenten-bewind, heeft het in ieder geval duidelijk-omschreven bepalingen van orde te maken, die elke willekeur uitsluiten. En het Bestuur mag deze woorden onder het oog zien, wanneer het inderdaad gesteld is op rechtvaardigheid.

Laten wij concludeeren:

Ik was niet onrechtvaardig voor Dopper. Het gedrag van het Concertgebouw-Bestuur daarentegen kan in geen enkel opzicht als rechtvaardig gemotiveerd worden.

Men houde zich aan de feiten. Wie deze feiten onjuist vindt kan het zeggen, wie deze feiten juist vindt, heeft de moreele verplichting mij zijn steun te geven.

Ook mijne collega's-critici.

De ‘zaak-Vermeulen’

Er bestaat op 't oogenblik in Nederland een ‘zaak-Vermeulen’. Ik geloof dat het van belang is hier den indruk weer te geven welke ik ontving, toen ik onder collega's en vrienden hier (allen vreemdelingen) een kleine enquête instelde naar de vraag of zulk een incident zich in hun land zou kunnen voordoen.

Eenstemmig verklaarden zij, dat een dergelijke bij hen nooit ten gevolge zou kunnen hebben dat de betooger uit de zaal verwijderd wordt.

‘Stel u voor’, zeide een hunner mij, ‘dat op een Concert Colonne de groote meester een zijner composities dirigeerde. De zaal zou applaudisseeren, maar één toeschouwer zou het wagen te roepen: "Bravo Dopper!" (welk een moreele oorvijg zou dit voor den grooten meester zijn!) Wie zou dan den treurigen moed hebben den betooger uit de zaal te zetten?’

Wat nu het oeuvre van Dopper aangaat, zij het mij vergund, hier de schoone formule van Abel Hermans aan te halen: ‘Quiconque écrit écrit à quelqu'un et c'est pour lui mettre quelque chose dans la tête. Comme à rebours de ce que les profanes imaginent, rien n'est si facile que de mettre quelque chose dans la tête de quelqu'un, l'honnête homme doué, pour son tourment, de ce que Gorgias appelle le talent de persuader, peut se demander avec angoisse s'il a bien le droit de mettre n'importe quoi à la tête de n'importe qui.’

(‘Wie schrijft, schrijft aan iemand, en hij doet dat om hem iets in te prenten. Als in averechtsche tegenspraak met wat de oningewijden zich verbeelden, is niets zoo gemakkelijk als iemand iets in te prenten, en een fatsoenlijk man, die tot zijn eigen kwelling is begiftigd met wat Gorgias het "talent om te overtuigen" noemt, mag zich wel in vreeze afvragen, of hij wel het recht heeft, onverschillig wien onverschillig wat in te prenten.’)

Ik geloof zeker dat eerlijke componisten nauwgezet moeten zijn om niet onverschillig wat in de ooren van onverschillig wien te blazen.

Dat dit in de eerste plaats opgedragen zij aan den heer Dopper, en dat hij deze regels niet lezen moge!

HENRI HABERT

Uit de talrijke blijken van instemming, welke ik ontving als protest tegen de houding van het Concertgebouw-Bestuur, publiceer ik onderstaand schrijven:

Zondagavond.

Weledele heer,

Vanmiddag na uw ‘leve Sousa!’, heb ik geapplaudisseerd voor Dopper.

Waarom? Ik zou waarschijnlijk iets vriendelijks gezegd hebben tegen den Duitschen keizer, als ik hem hier in ons land na z'n val bespot zag. En toch ben ik niet pro-Duitsch.

Ik meende, dat iedereen denken zou als u – ik had medelijden, geloof ik.

Maar nu ik gehoord heb wat men na uw weggaan zeide, nu schaam ik me meegedaan te hebben aan een demonstratie, die typeerend is voor het Hollandsche publiek.

Ik heb een geringe muzikale kennis, maar ik bewonder Diepenbrock en u bent een mensch die iets dùrft te zeggen.

Het leelijke, dat zich aan ons opdringt in naam van iets beters – moet neergetrapt.

U kent mij niet, u zult waarschijnlijk over deze onverkwikkelijke geschiedenis meer moeten spreken dan u lief is – toch wil ik u even zeggen, dat ik me nimmer meer bezondigen zal aan een dergelijk applaudissement. Trouwens ik klap anders nooit.

Hoogachtend

Daar de inzender nog niet veroorloofde van zijn naam gebruik te maken, meenen wij dien weg te moeten laten. Het schrijven is echter te teekenend voor de gebeurtenissen van Zondagmiddag na de pauze, om den brief niet af te drukken.

Het oordeel is vernietigend voor Dopper.

Velen oordeelen op gelijke wijze, maar hebben óf niet den moed, óf voelen niet de zedelijke verplichting en hunne verantwoordelijkheid, óf lieten zich verrassen, óf hebben niet den lust om te protesteeren.

Laten zij inzien, dat het hier niet gaat om een persoonlijk feit, noch om een persoon. Ik heb niet mijn persoon willen betalen, maar het gaat noch een mijn persoon noch om den persoon van den heer Dopper.

Wat op 't spel staat is de algemeene waardigheid der muziek, welke regelmatig beleedigd wordt door de regelmatige verschijning van Dopper als dirigent en Dopper als monopolie-houdend componist.

Die algemeene waardigheid der muziek moet verdedigd worden.

M.V.