Bijdragen aan De Telegraaf (september 1915-juli 1920)

Het Concertgebouw-Orchest en zijn Bestuur

Tot de goede gevolgen van het Concertgebouw-incident op Zondagmiddag moet gerekend worden, dat de heer Van Rees, openlijk, en in zijne hoedanigheid van voorzitter van het bestuur eene medezeggingschap in de gebeurlijkheden van het Concertgebouw heeft toegekend aan het Orchest, welke het tot dusverre niet bezat. Daar 't Orchest weigerde te spelen in mijne aanwezigheid, heette het, moest ik worden verwijderd.

Er is mij gemeld van verschillende zijden, dat de opinie van 't grootste deel der orchestleden niet door den heer Van Rees gevraagd was en dat zijne uitspraak slechts steunde op eene zéér kleine minderheid. Maar al was de mededeeling van den heer Van Rees voor een gedeelte fantasie, het is van belang, dat haar strekking met al de consequenties onderstreept wordt: het Orchest verkreeg eene medezeggingschap, waarom zoolang gestreden werd, die het noodig heeft voor zijn eigen bloei, en voor den bloei der muziek.

Het Orchest moet die medezeggingschap consolideeren en uitbreiden. Wanneer dan in 't vervolg iemand verwijderd moet worden 't zij uit de zaal, 't zij uit de interne afdeelingen van 't Concertgebouw, of gehandhaafd, zal men er op kunnen betrouwen, dat ook de verdediging geacht wordt en dat de rechtvaardigheid niet zoo klaarblijkelijk wordt uit het oog verloren. Ik ben de eerste om mij over de medezeggingschap van het Orchest te verheugen, al zal het waarschijnlijk over mijn houding uitspraak moeten doen. Ik wensch den heer Van Rees daarom geluk met zijn kloek en onverholen inzicht.

MATTHIJS VERMEULEN

Het Concertgebouw-incident (ingezonden)

Zeer geachte Redactie!

Naar aanleiding van de demonstratie in het Concertgebouw en het daarop volgend artikel in het ‘Maandagochtendblad’ en ‘De Telegraaf’ van uwen muziekverslaggever, den heer Vermeulen, verzoek ik u beleefd het navolgende wel te willen plaatsen.

De heer Vermeulen vergist zich m.i., indien hij meent, dat ‘de gezindheid van een aanzienlijk deel der Concertgebouw-abonne's met de (zijne) overeenkomt’. Hij komt misschien slechts met een deel van dat publiek in aanraking en kent niet de meening van ‘een aanzienlijk deel’. Als deel van dat publiek veroorloof ik mij, u er op te wijzen, dat m.i. het publiek een afwijzende houding aanneemt tegen den dirigent Dopper, doch hem tolereert ter wille van den componist Dopper. Immers, deze laatste moge geen hemeldeuren openen, niet de gave hebben om oneindige perspectieven te doen zien, hij beschikt echter over eene eigenschap, die alles goed maakt, en dat is zijn humor, of liever zijn ronde, goed-Hollandsche boert. En komt deze eigenschap niet eigenlijk speciaal aan het Hollandsche karakter toe? Men moge het al gaarne anders wenschen, het is nu eenmaal zoo, dat ons volk in geen uiting zich kan meten met de fijnheid van den Gallischen geest. En aldus van den nood een deugd makend, apprecieert men wat men wel heeft en waardeert hiermede den oer-Hollandschen Dopper wel degelijk. En men onderschatte ook niet de bewonderenswaardige compositietechniek van den zoozeer verguisde, zijn nimmer falend inzicht in de werking zijner instrumentatie, zijn goede architectuur, zijn wat ‘schablonenhafte’, maar toch correcte contrapuntiek, in één woord zijn métier!

In de tweede plaats wensch ik er mijn leedwezen over uit te spreken, dat de heer Vermeulen, dien ik altijd om zijn rondborstigheid heb geapprecieerd, zich er toe verlaagt om de beteekenis van zijn uitstekend gestyleerden uitroep te verkleinen, door in zijn artikel het te doen voorkomen, alsof hij niets beleedigends bedoeld had. Natuurlijk weet hij, dat de gister uitgevoerde symphonie bedoelt op een oneindig hooger standpunt te staan dan de werken van den muzikalen charlatan Sousa, en dat het publiek een zoo anderen maatstaf bij de beoordeeling ervan wenscht, dat de bloote vergelijking ontegenzeggelijk een geraffineerde beleediging is. De heer Vermeulen deed het echter met open vizier en dit is te waardeeren; hij hebbe echter nu niet de halfheid van zijn onvormelijkheid te willen verzoeten met een lofspraak op den kermisachtigen marschen-fabrikant Sousa.

Met dank voor de plaatsing,

DR. H.C. RUDERSDORFF

Over Dopper-als-componist moet de inzender maar de critieken raadplegen – niet de mijne desnoods – maar de andere Amsterdamsche en de Haagsche bladen.

Er is geen reden om Dopper als dirigent te handhaven ter wille zijner composities. Hij kan immers met meer recht gehandhaafd worden als componist dan als dirigent. Daarom vroeg ik herhaalde malen een sinecure voor Dopper, welke hem tijd zou laten voor zijne componisten-werkzaamheden, die hij dan met minder overhaasting kon betrachten. Ik kan zijn stijl, zijn psyche als componist zelfs tot zekere hoogte waardeeren en schreef dit vroeger herhaaldelijk. Men kan echter niet dulden, dat enkel deze stijl door het Concertgebouw gepatroniseerd wordt.

Over de wenschelijkheid van een heel oeuvre van oubollige, goed-Hollandsche boert zullen we ons op 't moment niet bezighouden. Dat hij een min of meer gewaardeerd componist is, mag echter nooit een argument zijn, om hem coûte que coûte te handhaven op een zoo gewichtige dirigenten-plaats, welke heel andere eigenschappen vergt. Dan zou het Concertgebouw vele Nederlandsche dirigenten kunnen aanstellen, want waarom zou juist Dopper de uitverkorene zijn?

Ik ontken, dat ik de beteekenis van den uitroep ‘Leve Sousa!’ heb willen verkleinen. Ik wilde Dopper critiseeren – niet beleedigen; dan had ik andere termen gebruikt.

Ik ontken, dat Sousa een charlatan of een kermisachtige marsch-fabrikant zou zijn. In zijn genre is hij een meester van de plein-air melodie en het populaire rythme. Die melodieën en rythmen hebben altijd scherp afgeteekende qualiteiten van kracht, van energieken drang, van opgetogenheid, van eene soort naïeve, meesleepende rudimentaire schoonheid, die de wereld terecht veroverd heeft, evenals Strauss' dansen 't deden. En wat Sousa als dirigent praesteerde over zijn Band, grenst aan het ongelooflijke; ieder ooggetuige zal daarmee instemmen. Bij al deze opgenoemde qualiteiten van Sousa, waarnaar Dopper te reiken tracht, blijft hij in zijn Zuiderzee-symphonie en zijn Zesde (‘Amsterdamsche kermis’!) met haar lappenstijl verreweg de mindere van den Amerikaan. Deze meening heb ik Zondagmiddag in die twee woorden samengevat.

Of Dopper den geest van Nederland vertegenwoordigt, betwijfel ik. Vertegenwoordigde hij dien geest wel, dan zou men verplicht zijn, zich uit alle macht tegen hem te verzetten. En het Concertgebouw deed tot dusverre of Dopper de vertegenwoordiger was van den Nederlandschen Geest.

Maar ook dit was eene tactiek van het Concertgebouw: dat men ten laatste niet beter zou weten of Dopper was de eenige componist der Nationale Gedachte. Tegen dit alles verzetten wij ons.

M.V.