Bijdragen aan De Telegraaf (september 1915-juli 1920)

Middenstandsconcerten – Voortdurend geknoei

Terwijl de maatschappij bezig is zich te herstellen van den ouden smaad der kasten en er over gedacht wordt om de klassen der spoorwegen te uniformeeren, doet het Concertbouw-bestuur eens uitvinding, welke geheel strookt met zijne reeds te dikwijls gesignaleerde neiging tot conservatisme en regentendom: men stelt middenstandsconcerten in.

Het zou te gemakkelijk vallen, om grapjes te maken over de belachelijke houding van denzelfden dirigent, die dezelfde muziek in dezelfde zaal verkoopt tegen geëvenredigde prijzen aan de elite, aan den middenstand, aan het volk, en, als het maar rendeerde, aan de proleten, als men maar durfde, aan de O.W. Maar de zaak zelf is ridicuul genoeg.

Men doet het echter voorkomen alsof deze middenstandsconcerten moeten dienen om het reizen van het orchest in volgende jaren eventueel te verlichten.

Dit resultaat schijnt ons te problematisch om er niet op te wijzen. Want de wereldvermaarde Mengelberg zal er voor zorgen, dat het leeuwenaandeel van het mogelijk saldo der concerten, welke hij dirigeert, hem niet ontgaat en den heilzamen maatregel tot een der vele ficties maken, waarmee hij sinds jaren orchest-leden en zijn publiek raderen voor oogen draait. Wij wezen vroeger reeds op den circulus vitiosus van Mengelberg: hij is duur hier, wat het orchest dwingt tot reizen; hij is duur op reis, wat het orchest dwingt tut nieuwe vivisecties. En dáár zal hij ook duur zijn.

Wij publiceerden vroeger onze rekeningen en begrootingen, die tot batige saldo's concludeerden. Zij werden nooit weerlegd. Waarom niet? Zijn de geruchten waar, dat de heer Mengelberg zich voor elk concert in Haarlem, in Arnhem, in Utrecht, in Rotterdam etc. laat honoreeren met een extra-toelage van f 300, f 500, f 600, na venant?

Men gaat ons opnieuw beetnemen met middenstandsconcerten, dubbele paskwil. Het wordt dus dubbel tijd, dat zich in het orchest een Raad van Musici vormt, om den extravagances van den éénen despoot den kop in te rukken en te controleeren

Voortdurend geknoei

De heer Evert Cornelis is pianist, organist, dirigent en verbonden aan het Concertgebouw en aan Toonkunst. Hij heeft over 't algemeen gunstige predisposities voor de muziek. Als leider vond hij de sympathie van orchest en publiek. Hij is niet ongesteld bovendien.

De heer Dopper is bijna het tegendeel. Hij verloor allen invloed op orchest en publiek. Men duldt hem nauwelijks, omdat wij zijne wanstaltige wijze van dirigeeren ontgroeid zijn. Het is iedereen duidelijk geworden, dat deze man zichzelf parodieert bij elk gebaar. Als musicus is hij enkel specialiteit in het componeeren van populaire moppen, waarmee men den volkssmaak omlaag haalt en welke men bovendien democratisch heet.

Maar hoewel de heer Evert Cornelis meer begaafdheid bezit voor muziek in het algemeen, speciaal voor Fransche muziek, hoewel hij repetitor is van Toonkunst, hoewel het publiek hem wenscht, koos men den heer Dopper als plaatsvervanger van Mengelberg, die aan spit lijdt, voor een concert van Fransche muziek, waarbij ten overvloede Toonkunst medewerkte.

Dit is het beheer van Mengelberg. Resultaat: een mislukte avond, slechte critieken, ontevreden publiek. Doch het doel werd bereikt: een concurrent van den wereldvermaarden meester is ter zijde geschoven.

Wanneer een organist noodig is laat men den heer Louis Robert uit Haarlem komen hoewel de heer Cornelis eene uitstekende organisten-reputatie heeft.

De heer Robert is Mengelberg in Haarlem buitengewoon nuttig.

Wij herinneren ons nog de heeren Waldemar von Baussnern, Otto Neitzel, Hans Knappertsbusch, allemaal plaatsvervangers, die Mengelberg resp. in Frankfort, in Keulen, bij den impresario von Gerlach in Elberfeld, buitengewoon nuttig zijn en ons verveelden.

De heer Jan van Gilse, Mengelberg buitengewoon nuttig in Utrecht (evenals de componist-criticus Willem Pijper), zal Mengelberg vervangen en ons vervelen. Eveneens de heer Johan Wagenaar, buitengewoon nuttig in Utrecht.

Zondag zal tot onze ongelooflijke verbazing Mengelberg vervangen worden door den heer Dirk Fock, welbekend door de schandelijke intriges, waarmee hij het Residentie-orchest trachtte te ondermijnen, na eerst gehengeld te hebben naar het leiderschap. De heer Dirk Fock is zoon van den voorzitter der Tweede Kamer en Mengelberg buitengewoon nuttig in Den Haag.

Dat alles (slechts een klein deel van het requisitoir) is voortdurend geknoei.

De artistieke resultaten mogen nihil zijn, het mag geld kosten en wederom geld, nodeloos weggesmeten geld, het doel van het Mengelberg-beheer wordt bereikt: een concurrent des wereldvermaarden leiders is ter zijde geschoven.

Men zal tegenwerpen, dat dit alles ons niet raakt, dat het interne zaken zijn. Goed. Wij zijn wel verplicht aan te nemen, dat de artistieke factoren daar niet de minste rol meer spelen. Maar hoe valt dit Mengelberg-beleid in overeenstemming te brengen met een redelijk financieel beheer, waarmee in ieder geval onze subsidie en onze bloed-eigen belastingen gemoeid zijn?

Nogmaals: deze autocraten-zaak roept om een Raad van Musici.

M.V.