Het avontuur van den Geest

De plaats van den mens in dat avontuur

34

Het grote doel, dat ik gissen kan, is niet bereikt. De grond-gedachte van den Scheppenden Geest, welke sedert de vroegste associaties van levende cellen opereert met een consequentie, waaruit ik een logica mag afleiden, ondanks het schijnbaar systeemloze, het blijkbaar kritiekloze, het evident ordeloze, het chaotische waarmee zij wordt doorgevoerd, die eerste en oudste wens van den denkenden geest bleef na millioenenjarige moeiten en pogingen onvervuld. Het meesterwerk, dat ik veronderstellen kan, het modelleren van een levend wezen, waarin de volheid der intelligentie onbelemmerd en onbegrensd zal fungeren naast de volheid der psyche, dit meesterwerk, waarin de intelligentie zelfstandig en willekeurig zal beschikken over psyche, en waarin de psyche willekeurig en zelfstandig zal beschikken over de intelligentie, dit meesterwerk, waarin alle virtualiteiten, alle possibiliteiten van intelligentie en psyche gelijkelijk vertegenwoordigd zullen zijn, is na een gestadig zich verrijkende, gestadig zich verdiepende meditatie en ervaring van millioenen jaren nog niet gelukt.

Uit den duur van eeuwen, uit de vele aanlopen, uit de vergissingen, uit de ontelbare proeven welke nodig bleken om dit gewrocht te vervaardigen, mag ik concluderen, dunkt me, dat zelfs voor een maker als de Schep-

[p. 131]

pende Geest, wien zeer buitengewone arbeidsmiddelen ten dienste staan, het construeren van een instrument, waardoor de gehele intelligentie en de gehele psyche met volkomen vrijheid werkbaar zouden worden, een uiterst lastige, een uiterst hachelijke, een bijna ondoenlijke onderneming geweest is. Ik mag eveneens concluderen, schijnt me, dat de Scheppende Geest zulk een zeldzaam, bijna onmogelijk instrument, om een of andere reden als onmisbaar beschouwd heeft in zijn schepping, dat hij zeer hoge verwachtingen bouwde op zulk een gedurende millioenen jaren overwogen, moeilijk en moeizaam, vezel voor vezel uit alle wezens en boven alle wezens gegroeid meesterstuk, en dat hij, de Scheppende Geest, een zekere waarde en betekenis hecht aan het al of niet welslagen van een wezen, dat zijn gansen kosmos kan bevatten en omvatten. Ik mag ook concluderen, lijkt me, dat de Scheppende Geest tijdens de langzame, geleidelijke realisering van dit meesterstuk volmaakt en onbegrensd is geweest als Gedachte en in arbeidsmiddelen, doch onvolmaakt en begrensd in haar volvoering en in hun gebruik. Hij heeft zich moeten onderwerpen aan verschillende wetten van de stof. Zijn levende psyche heeft zich moeten schikken en regelen naar de wetten der dode materie welke door zijn intelligentie gevormd werd. De stof is bevrijd en overwonnen. Zij is echter niet geheel bedwongen en beheerst. Ook kan ik wederom constateren, geloof ik, dat de Scheppende Geest bij het maken van zijn meesterstuk precies op dezelfde wijze te werk is gegaan, zoals ik een mens zie arbeiden der categorie van Leonardo, Beethoven of Rodin. Gelijk een mens in de milliardste macht, agerend met de krachten van het universum, maar worstelend op hetzelfde plan

[p. 132]

en tegen dezelfde mysterieuse weerstanden als sommige zeer wonderlijke menselijke meesters, die intellectueel nauwkeurig weten en zien wat zij willen, die intellectueel over alle technische middelen beschikken, doch die het psychische deel van hun ondeelbare zelf slechts verwezenlijken, en nog slechts bij benadering verwezenlijken, na een serie studies, schetsen, aanlopen, zorgen, lasten, ontgoochelingen en een altijd volhardend weer opnieuw beginnen. Ik mag uit deze duidelijke overeenkomst van arbeidsmethode en moeilijkheden concluderen, dunkt me, dat tegenover en voor den Scheppenden Geest, woorden gelijk almacht en alvermogen geen zin hebben, en dat ook in zijn gebied, evenals hier, slechts waarde heeft wat moeite vergt en strijd.