Het avontuur van den Geest

De plaats van den mens in dat avontuur

33

Het was een vreemd leven, dat zovele honderden eeuwen geweest is zonder de aanwezigheid van den mens. Ieder voelde zich volkomen in de volkomenheid van elk ogenblik van zijn bestaan. Niemand zag verder dan dit ogenblik en was in dat ogenblik tevreden, voldaan, gelukkig, want elk ogenblik was een golf van begeren, van gans begeren naar het volgend ogenblik, zonder halte, zonder grens, zonder verte, zonder tijd, zonder toekomst. Zelfs in de zorg van het dier voor zijn voedsel, zelfs in den honger, zelfs in de pijn welke het kan lijden wanneer het zich wondt of wanneer het gewond wordt, overstraalt en overstemt de ononderbroken machtige en gelukkige pulsatie van begeren naar leven elken kommer en elke smart. Ik moet aannemen dat de Scheppende Geest, toen

[p. 128]

hij zich met zijn soevereine Intelligentie in het avontuur wierp van bevrijding der stof, van bezieling der stof, geen andere kans bespeurd heeft om het leven te doen duren en het leven gradueel te veredelen, dan leven te laten leven van leven, dan het leven te laten verslinden door leven. Want ikzelf ontdekte nog geen andere mogelijkheid en ik zie het middel niet om mij die ontdekking te verbeelden. Maar ook als het vecht, of vlucht, of hijgt tussen de tanden van een muil, rilt in de klauwen van een poot, het dier weet niet dat het sterven kan. Het dier weet niet dat het lijden kan. Het dier weet slechts dat het leven wil en dit verlangen gloeit zo heftig, zo eenvoudig, zo verwarmend, zo geheimzinnig verlokkend door elk ogenblik van het dier, dat het in elk ogenblik van zijn duur een ten volle vervuld geluk vindt. Het felle en het zachte, het teder en het wreed bezielde, het teder-wrede en het wreed-tedere, het spel van de kat met vogel en muis, het spel der spin met de vlieg, de jacht der zwaluw en menig ander spel van rover en prooi dat mij verschrikt heeft zolang ik het geluk van in elk ogenblik te zijn niet begreep, alles scheen de soevereine Intelligentie goed, omdat alles gelukkig was.

Maar terwijl de Scheppende Geest in dit duizend-eeuwig spel, en bij iedere nieuwe schakering der infinitesimaal genuanceerde en gedisperseerde Psyche, in elk wezen zichzelf ontmoette en herkende, in geen enkel wezen en nergens ontmoette hij zich volledig, nergens herkende hij zich voltooid of voltooibaar. Nergens, temidden van al het verwoed en lieflijk begerende dat hij wrochtte, was hij geheel. In elk levend wezen, dat hij gedacht had, legde hij het princiep der intelligentie waarmee het gecreëerd werd. Doch elk ontving slechts een

[p. 129]

mogelijkheid van intelligentie, want het kon niet meer begrijpen dan zichzelf, niet verder denken dan zichzelf, en die mogelijkheid was nauwelijks ontwikkelbaar, nauwelijks vermeerderbaar. Elk levend wezen ook, waarin hij zijn zielsgesteltenissen vertolkte, kwam voort uit zijn Psyche. Maar elk vertegenwoordigde slechts een fragment, een vibratie dezer Psyche, en in elk was die vibratie voor altijd gefixeerd. De specifieke psychische trilling waaruit elk levend wezen ontstond, en waarin het voortduurde, was door de omstandigheden misschien wijzigbaar, doch nimmer was ze verwisselbaar en steeds bleef zij een fragment. Ieder der felle en harde dieren had sporadische neigingen tot zachtheid, ieder der milde en tedere had vlagen van heftigheid. Maar geen enkel was tegelijk geheel fel, tegelijk geheel teder als hun maker die hen gevoeld en gedacht had, die poogde zich door hen te verwerkelijken. Geen enkel ook kon ooit die gehele felheid en tevens die gehele zachtheid worden, want deze totaliteit van voelen was slechts denkbaar door de intelligentie, verkrijgbaar door de vergelijkende, metende intelligentie, en daar bij elk levend wezen de intelligentie besloten zat in het zijn van zichzelf, en nimmer buiten dat eigen zijn vermocht te schouwen, zat ook de vibratie der Psyche welke dat levend organisme belichaamde, gevangen in die beperking. Geen enkel kon denken buiten zichzelf. Geen enkel kon voelen buiten zichzelf. Geen enkel kon weten buiten zichzelf. Geen enkel had de macht noch de mogelijkheid tot het volledig zijn. De Scheppende Geest, leven creërend, bevrijdde de stof uit de kluisters harer eigen krachten waarin zij geboeid lag. Bij de verschijning echter der hoogst geëvolueerde en vernuftigst bewerktuigde dieren, na een arbeid van mil-

[p. 130]

lioenen jaren, na talrijke reeksen van proeven, aarzelingen, mislukkingen, teleurstellingen, tasten, zoeken, trachten, zie ik zowel de intelligentie als de psyche gevangen liggen in de bevrijde, in de overwonnen stof.