Het avontuur van den Geest

De plaats van den mens in dat avontuur

28

Den werkman oordelend naar zijn arbeid, zou ik bij de verschijning der vegetatie een reeks van essentiële, kentekenende eigenaardigheden en hoedanigheden kunnen deduceren van hem, die planten, bomen en bloemen in het onzichtbare concipieerde, in het zichtbare verwerkelijkte, de Scheppende Geest. Maar gelijk de stenen en metalen, zo spreken planten, bomen en bloemen een sprakeloze taal, welke voor onze intuïtie, voor ons eigen ik dat de dingen rechtstreeks nadert en kent, zeer duidelijk verstaanbaar is, doch die een taal blijft waarvan de exacte betekenis door ons redenerend intellect niet altijd met voldoende, met absolute stelligheid en klaarheid kan worden geduid. Al bezitten wij echter tot nu toe geen enkel middel om de individuele geaardheid van iedere plant, boom en bloem, het gevoelen dat elk hun-

[p. 109]

ner verzinnebeeldt, het karakter, de inborst welke bij hun oorsprong in ieder vormend geageerd heeft, met onbetwistbare stiptheid en juistheid te definiëren, toch mag ik geloven, dunkt me, en met evenveel zekerheid als ik aan het licht geloof, dat in het ensemble van planten, bomen en bloemen de optreding van een psychisch phenomeen, van een psychischen factor, ontwijfelbaar kan worden vastgesteld. Zoals de kracht inhaerent is aan de stof, zo schijnt de psyche mij inhaerent aan het leven vanaf zijn aanvang. Geen leven zonder Psyche. Zonder Psyche geen leven. Psyche is leven. Psyche is tevens oneindig gedifferentieerd, oneindig geïndividualiseerd leven. En wat is eigenlijk Leven? Ik zie er een gedachte verwezenlijkt, welke ik, die mij alles verbeelden kan, onverbeeldbaar en onmogelijk zou achten, wanneer ik haar niet met eigen ogen en in ontelbare verschijningen waarnam: de bevrijding der onvrije, in haar eigen krachten gekerkerde stof; de vrijheid van autonome beweging, gegeven, vergund aan de in haar eigen energieën geketende, onvrije stof. De Vrijheid. Het Leven. De Persoonlijkheid. Ik concludeer hieruit dat de werkman die dit verzon en verrichtte mijn meerdere is. Want hij heeft die gedachte van vrijheid en leven geconcipieerd en verricht, toen er, op de naakte aarde en misschien overal elders, niets nog was dan de onvrije stof.