Het avontuur van den Geest

De plaats van den mens in dat avontuur

19

Kan ik aan dit fatum ontsnappen? Ben ik vrij? In welke mate kan ik beschikken over een hypothetische vrijheid van denken en doen? Ben ik niet gedetermineerd? Dit wil zeggen: zijn alle phasen, welke ik doorliep en doorlopen zal, niet onveranderbaar door mechanische oorzaken en mechanische gevolgen vastgesteld? Ik werd als de goden. Kan ik ook deze onvermurwbare goden, kan ik mijzelf die zo werd, afdanken? Wanneer ik zie, hoe een atoom zich onafhankelijk gedraagt van de invloeden zijner omgeving, dan komt mijn intellect in opstand, alsof dat atoom een inbreuk zou bedrijven op een algemene wet, welke ik constateer tot in de sterren. Wanneer ik zie, hoe uit het embryo ener hagedis, waar ik een staart ent op de plaats waar een poot moet groeien,

[p. 85]

toch de poot verschijnt, en niet de staart, alsof de cellen, die een orgaan zullen voortbrengen, denken, zich beraden, overwegen, kiezen met inzicht, wanneer ik dat zie, en telkens wanneer ik zulk een zweem van vermoedelijke vrijheid, van eigenwillig, eigendenkend, ongedetermineerd, misschien ondetermineerbaar Leven bespeur, dan voel ik in mijn brein wrevel opgloeien, verbolgenheid, haat bijna, alsof die zinnende cellen, alsof die poot een verbod overtreedt dat geen schennis dulden mag.