Het avontuur van den Geest

De plaats van den mens in dat avontuur

13

Om mijn goden mij aanschouwelijk te vertegenwoordigen, had ik geen andere keuze dan de gestalte van het beest, een dierenkop dragend op een mensen-romp, of mijn eigen menselijke beeltenis. Toen ik de natuur der dingen begon na te sporen, en poogde te doorvorsen hoe de wereld ontstaan was, hoe de goden hun heelal vervaardigd hadden dat zij bewoonden en beheerden met

[p. 47]

mij, bezat ik geen ander middel om mij daarover in te lichten dan mijn menselijk intellect en het weinigje verstand, het vleugje kennis dat ik verwierf door mijn ervaring op de strook land waar ik mijn huis bouwde en waar ik arbeidend mijmerde over het veelvoudig geheim dat in mij was en romdon mij. Ook over de scheppende werkzaamheid der goden ontving ik van hen geen enkele directe of indirecte openbaring, want hadde ik revelaties gekregen, dan zou mijn kunde der universele wording zonder enigen twijfel vanaf den aanvang minder wisselvallig geweest zijn, minder afhankelijk van de beperkte vermogens mijner nog ongeoefende hersens, minder onderhevig aan mijn eigen onwetendheden, maar zakelijker, positiever en afdoend. Ik was, ik bleef eenzaam onder den hemel. Verlaten tussen die klaterende pracht, die geruchtloze staatsie, die afgronden van duisternissen en licht. Ik had niets dan mijn bekwaamheid tot denken, en ik heb mij het denken uit eigen aandrang moeten leren, het ontwikkelend uit zijn eerste, simpelste tastingen, niet wetend zelfs wat denken is. Niemand leerde mij den vorm mijner aarde. In talloze aarzelingen heb ik hem zelf moeten navorsen, van land tot land, van zee tot zee, over gebergten en vlakten, door woestijnen van zand en van ijs. Niemand onderwees mij de natuur van zon, maan en planeten, haar wederzijdse verhoudingen, haar afstanden tot elkaar en tot deze aarde. Ik heb de natuur zelf onthuld, sluier na sluier, die afstanden gemeten, stap voor stap, die verhoudingen berekend, gedurende vele eeuwen, en planeten gevonden welke niet zichtbaar waren. Niemand onderrichtte mij over de constitutie van het firmament, over de spiralende draaikolken en wolkende nevels van sterren, over de structuur der materie,

[p. 48]

waaruit alles bestond en ook ik, over het geheim van 't licht, dat eveneens het geheim was der muziek, over den vivifiërenden stroom welke het onomvadembare Alles doortrilt, doorwasemt, dien ik sedert duizenden jaren tracht te vangen en te leiden wanneer ik schoonheid maak. Geen enkel afgezant, geen enkel bemiddelaar uit onstoffelijke sferen heeft er mij over gesproken. Ik heb alleen en zonder hulp gestaan bij het harde begin, zonder ander bezit dan een steen in mijn hand, en zelf heb ik elk ding dat is, moeten ontdekken, veroveren, openbaren. Wat ik, in den morgenschemer van verleden tijden, omgloord en omschaduwd op zoek tijgend naar den oorsprong en oorzaak der wereld, kon weten van het goddelijk werk, was niet meer dan ik wist over mijzelf en door mijzelf. Zoals ik de goden heb laten voelen, denken, spreken gelijk mijn eigen echo, zo liet ik hen handelen en doen gelijk in mijn onbeschreven menselijk brein de handeling en daad zich vermochten te formuleren. De god mijner gedachte schiep gelijk ik mij het scheppen met mijn toenmalig belichaamde ervaring en herinnering kon verbeelden, hij schiep gelijk ikzelf zou geschapen hebben, wanneer mij die macht gegeven ware. Zoals ik, na een overstroming, het land uit de wateren zag opduiken en het ordende, zo was hij opgedoken uit den oer-oceaan, beklom den oer-heuvel en regelde zijn verschenen wereld. Of zoals ik de melk karnde totdat het vaste zich scheidde van het vloeibare, zo karnde hij het witte zog waarmee de ruimte gevuld was, en over de blanke leegte dreven een gouden zon en sterren. Of zoals ik danste, tot ik aan mijzelf ontrukt werd, en wegzweefde naar een vlammende oneindigheid, waar ik heersend over alles gebood, volgens den luim van mijn

[p. 49]

heiligen waanzin, zo danste hij door de kosmische wijdten, verwoestend of bouwend, volgens zijn goddelijke nukken. Of zoals ik menigmaal gezien had, hoe een kalme, heldere waterplas, waar ik keek tot den bodem die grondeloze lucht weerspiegelde, na een poos, welke een eeuwigheid kon zijn, en zonder merkbare oorzaak, begon te wemelen van klein gedierte, zo zag mijn innerlijk oog een roerloze oer-zee, doorstoven met onzichtbare sporen van mannelijke bestanddelen en vrouwelijke, waaruit na een poos die een eeuwigheid kon zijn, de goden geboren werden, en vervolgens, gerangschikt en bestuurd door de goden, alles wat is en zijn zal. Of, gelijk ik elken morgen, als onbetwistbaar meester mijner woonstede, de woorden sprak die den arbeid regelden van iederen dag, zo zei mijn god gedurende zes dagen van den aanvang elken ochtend wat geschieden moest, en wanneer de avond kwam was alles gereed en goed wat hij beval te zijn.

Zo schiepen mijn goden. Ik vroeg mij nooit af waarom ze besloten te ontwaken uit een zorgelozen en gedaantelozen slaap, waarom zij hun dimensieloze rust ophieven, waarom zij het onmetelijke meetbaar maakten, het grenzeloze begrensd, het onvergelijkelijke vergelijkbaar, waarom zij door hun eerste beweging een begin en een taak stelden aan zichzelf. Want ook voor de goden, toen zij het dimensieloze beëindigden, toen zij uit het niet-zijn traden door de eerste gedachte aan iets vormbaars, ook voor de goden is er in dat vormbare een aanvang geweest, en noodzakelijkerwijze had die aanvang een waarom.

Doch reeds in mijn vroegste tijden scheen het beëindigde en het eindigende mij onvoltooider dan het eindeloze;

[p. 50]

en een ruimte zonder oevers, zonder afstand, zonder tijd, scheen mij meer volmaakt en wensenswaardiger dan de praal van mijn afgebakend firmament, waar mijn verder willend oog stuitte op een muur van flonkerende ondoordringbaarheid. Wie zei mij dat? Ikzelf mijzelf. Wie gaf mij zulken matelozen wens? Mijn eigen Ik. Nog niets kennend, nog niets wetend, elken avond, elken morgen starend naar de moeiten van mijn dag, op mijn puinhopen, op mijn mestvaalt, op mijn tronen, op de tinnen mijner tempels, in de kluisters mijner gevangenissen, in de tangen mijner folteraars, onder de kreten van hen die ik martelde en slachtte, of achter hun trotse zwijgen, oordeelde ik reeds het goddelijke werk en ik oordeelde het als een god. Mijn laatste verlangen, wanneer alle verlangens doofden, was nog verlangen naar verlangen, en immer weer werd dit laatst verlangen mijn eerst verlangen. Het schreeuwde naar volmaaktheid, naar de volmaaktheid van het zijn in de volmaaktheid van den oeverlozen duur.