Zoon van een 'foute' Vlaming

[p. 28]

Hoofdstuk 3
De meidagen van 1940

Aan de sfeer vlak vóór de oorlog bewaar ik de herinnering van een bange tijd. Zo tussen 1938 en begin 1940 werden immers verschillende mensen die in de mega werkten waar wij woonden, gemobiliseerd. In die periode namen mijn ouders me mee naar de Gentse volksschouwburg Minard, waar in het dialect het stuk ‘Noar de grenze’ (‘Naar de grens’) gespeeld werd. Ik herinner me levendig hoe in deze opvoering de spot gedreven werd met een Duits soldaat die aan de grens op wacht stond. Toch is de vooroorlogse tijd voor mij in het algemeen onbezorgd verlopen.

Op school kende ik wel enige moeilijkheden, vooral in het derde en vierde leerjaar. In de klas van meester Hegmans was ik een heel lastige jongen en mijn ouders werden vaak bij de onderwijzer geroepen. Ik stoorde met mijn ontembare babbelzucht blijkbaar de klas. Daar had de meester onder meer het volgende op gevonden: ik kreeg een schildersezel, een doek en verf en moest op de treeplank vóór de klas staan schilderen om braaf te blijven. Blijkbaar had ik zelfs enige aanleg, zodat ik het schilderen tot in de eerste jaren van de oorlog heb volgehouden. Uit die tijd bewaar ik enkele schilderijtjes.

Het uitbreken van de eigenlijke oorlog op 10 mei 1940 en vooral de meidagen van 1940 zijn heel levendig in mijn herinnering geplant. Er maakte zich van mij en van mijn vriendjes een vreemde soort opwinding meester. Ondanks de sirenes die almaar loeiden en ondanks allerlei vreesaanjagende geruchten over de parachutisten en de vijfde colonne, speelden wij dag in dag uit naar hartenlust in de gebouwen van de mega, want we

[p. 29]

moesten met naar school. Een van mijn schoolvriendjes zong daarbij de ganse dag wat ons lijflied werd:

It's a long way to Tipperary,
it's a long way to go.

Vader kreeg van zijn schoonbroer Oscar Schamp, de algemene directeur van mega, de opdracht na te gaan hoe het met de mega in Brugge gesteld was. En ik mocht die 12de of 13de mei mee. Vader had een radio in zijn auto, wat uitzonderlijk was in die tijd. Zo hoorden wij onderweg voortdurend de laatste berichten, onder meer de opgave van de posities van Duitse vliegtuigen die bombardementen uitvoerden. De autosnelweg van Gent naar de kust bestond toen nog maar voor een klein stukje, ongeveer vanaf Aalter. In plaats van de grote wegen te nemen die druk bezet waren met vluchtelingen en militair materieel, reden wij via binnenwegen naar Aalter om daar de snelweg op te draaien die er verlaten bij lag. Even later kwam er heel laag over onze hoofden een vliegtuig voorbijgescheerd dat vaart verminderde. Een paar honderd meter vóór ons zagen wij mannen uit het toestel springen dat onmiddellijk weer opsteeg. Wat verbouwereerd reed vader voort. Even verder werden wij tegengehouden door Belgische militairen die ons ondervroegen over hetgeen we gezien hadden. Zij bevestigden ons wat we al vermoedden: een Duits vliegtuig had agenten in de bossen van Aalter gedropt.

Toen we eindelijk de gewone wegen in de buurt van Brugge bereikten, heerste er een drukte van belang. We kwamen terecht in colonnes Franse vrachtwagens vol soldaten die vanuit het zuidwesten, uit de richting Ieper, langs Brugge naar Breskens in Zeeuws-Vlaanderen reden. In de buitenwijken van Brugge stonden heel veel mensen op de stoep naar die colonnes te zwaaien. Ze riepen: ‘Vive la France!’ Op de Franse legervrachtwagens stond in krijt ook een paar keer ‘Vive la France’ geschreven.

[p. 30]

Na het inspectiebezoek aan het bijhuis keerden wij via de oude weg Brugge-Gent naar Gent terug. Op de autoradio hoorden wij ter hoogte van Maldegem het bericht dat zware Duitse Junkers bombardementsvliegtuigen boven Eeklo cirkelden. Daarom achtte vader het voorzichtiger om via Kaprijke om te rijden. Inderdaad, toen we te Kaprijke aankwamen en er even halt hielden, konden we plots het bombardement op Eeklo horen en zagen we grote rookwolken boven het stadje opstijgen. Vader en ik waren heel blij dat we niet de gewone weg over Eeklo hadden genomen, zo niet waren we midden in het bombardement terechtgekomen.

Eén van die volgende meidagen, het kan de 14de of de 15de mei geweest zijn, belandde een joodse familie met verschillende kinderen bij ons in de mega en vroeg om onderdak. Voorts wilden deze mensen van vader gedaan krijgen dat hij hen met de auto naar Parijs bracht. Hoe dit gezin bij ons terechtkwam, weet ik niet, maar moeder vertelde ons naderhand dat vader zich voor een zwaar gewetensprobleem geplaatst zag. Deze joden hadden voor hun vlucht heel veel over, want zij spreidden op tafel in ons huis allerlei juwelen uit, die ze bij wijze van betaling wilden achterlaten. Wat vader dan vooral bewogen heeft de reis toch niet te ondernemen, afgezien van de gevaren die op zo'n tijdstip aan de tocht verbonden waren, was het feit dat zijn directeur, mijn oom Oscar Schamp, hem de opdracht had gegeven in geen enkele omstandigheid het mega-gebouw te verlaten of het alleen te laten. De zaak werd overigens gesloten uit vrees voor de verwarring tijdens de aftocht van de Belgische troepen en voor het gezagsvacuüm dat hierdoor dreigde te ontstaan. Het zogenaamde gepeupel uit het nabije Patershol kon dan immers van de situatie gebruikmaken om de mega te plunderen. Dat was althans de vrees die ik thuis hoorde vertolken en waarin ik zelf voor een deel heb geleefd.

Toen het oorlogsgeweld dichter kwam, verhuisden wij om te slapen naar de kelder. Een zeer vochtige kelder, want de mega-gebouwen lagen aan de Leie en stonden 's winters

[p. 31]

vaak onder water. Een paar keer vluchtten wij bij alarm ook overdag in deze kelder en hoorden we in de verte bommen vallen. Ik weet niet of het aan de kant van de haven was, of in de buurt van het Sint-Pietersstation, waar de Duitsers inderdaad bombardementen hebben uitgevoerd.

In onze straat, de Oudburg, kregen wij weldra het schouwspel te zien van de aftrekkende en uiteengeslagen Belgische troepen. Zij verzamelden zich in de talrijke cafés die de straat telde en vooral op het einde ervan, aan het Sluizeken, waar ik zelf dronken Belgische soldaten gezien heb. Voorts kwamen bij de mega soldaten aankloppen - hoe ze er belandden weet ik niet - die achter het gebouw hun wapens en uniformen in de Leie wilden gooien. Ze vroegen ons vervolgens burgerkleren of werkkleding, zoals overalls en dergelijke. Mijn ouders hebben hen bij deze desertie wel geholpen.

Op een dag brak er paniek uit, toen een Duits parachutist, die blijkbaar boven Gent was gesprongen, heel laag boven het Sluizeken hing, waar zich deze Belgische soldaten bevonden. Op het Sluizeken stond een telefoonpaal, een heel hoge zuil, waaraan veel draden van de bovengrondse leidingen samenkwamen. Iedereen liep naar buiten en wij zagen duidelijk hoe deze parachutist in de draden verstrikt dreigde te raken. Sommige Belgische soldaten aan het Sluizeken wilden op de onfortuinlijke Duitser schieten, maar ik kan mij geen schoten herinneren. De parachutist kwam op de begane grond aan het Sluizeken terecht en werd onmiddellijk door de politie opgepakt. Dat de vrees voor Duitse parachutisten tijdens de meidagen van '40 tot een psychose bij de Belgische bevolking geleid heeft, is algemeen bekend. Vader werd er zelf bijna het slachtoffer van.

Hij reed op zekere dag met de wagen even naar Baarle-Drongen, een tiental kilometer buiten Gent, om daar wat aardappelen en proviand te halen bij boer Vlerick, die tevens elektricien en dus een cliënt van vader was. In de straat van Vlericks boerderij bevonden zich Belgische soldaten die

[p. 32]

vader hadden opgemerkt omdat hij er met zijn lange zwarte haren nogal vreemd uitzag. Ze hielden hem voor een Duitse spion of parachutist en wilden hem onmiddellijk gaan fusilleren, nog wel op het hof van boer Vlerick. Vlerick kwam gelukkig op tijd aangelopen en riep dat hij de heer Verhulst kende. Door zijn tussenkomst zagen de Belgische soldaten van hun plan af.

Het binnenrukken van de Duitse troepen in Gent en meer bepaald in onze straat, de Oudburg, herinner ik me nog zeer goed. Op die dag, de 23ste mei 1940, kwam er door onze straat een motorfiets met een sidecar gereden. Zowel op de motorfiets als in de sidecar zat een gehelmde Duitse soldaat. Achter op de duozitting zat een Gentse politieagent, die met een grote witte vlag zwaaide, ten teken dat de stad zich had overgegeven en dus zonder verdere bombardementen of gevechten in de handen van de Duitsers was gevallen. Maar nauwelijks was deze motorfiets onze straat uitgereden en aan het Sluizeken gekomen, waar nog altijd Belgische soldaten rondhingen die zich vooral in het café op de hoek aan de drank hadden overgegeven, of er weerklonken plots schoten, die wellicht gelost werden door één van die halfdronken Belgische soldaten. De Gentse politieagent kreeg één of meer kogels in het been en viel van de motorfiets. Hij hield aan de opgelopen verwondingen een handicap over. Later hebben wij deze man thuis van dichtbij leren kennen, omdat hij heel vaak naar vader toekwam. Hij probeerde na zijn herstel immers een vergoeding voor zijn invaliditeit te krijgen en verzocht vader met aandrang een goed woordje te doen bij de Duitse stadsoverheid. Vader had toen blijkbaar al zijn introducties bij de Stadtkommandant.

Nog diezelfde dag, enkele uren later, trok een Duitse colonne doorheen onze straat: ik zag een aantal voertuigen, een kanon en soldaten te voet die zwaar bepakt waren en wapens bij zich droegen. De mensen kwamen allemaal buiten gelopen en keken nieuwsgierig naar de eerste Duitsers die ze van nabij te zien kregen. Sommigen wuifden de solda-

[p. 33]

ten toe. Moeder van haar kant zei ons dat ze medelijden had met die soldaten, die ze arme jongens noemde, omdat ze er moe en bestoft, vuil en bezweet uitzagen, want het was warm. Ze liepen met open kragen.

Van de gebeurtenissen na de Belgische capitulatie, in de maanden juni, juli en augustus 1940, herinner ik me naast de algemene atmosfeer van deze ‘wondere zomer’ slechts een paar markante feiten. mega heropende heel vlug zijn poorten en al in die eerste dagen kwamen herhaaldelijk Duitse officieren naar de zaak. Ze wilden radio's, waarschijnlijk via opeising. In de meidagen vóór de capitulatie hadden Belgische officieren ook al hetzelfde gedaan. Zelfs een tweetal vrachtwagens van mega hadden de Belgen toen opgeëist en meegenomen.

Op één van die zomerse dagen in juni of juli 1940 kwam een Duitse open auto met soldaten van de Luftwaffe de binnenkoer van mega opgereden. Ze vroegen om de autoradio te herstellen. Het hoofd van de radiohersteldienst van mega, meneer Ballière, werd erbij gehaald. Later heb ik van moeder vernomen dat meneer Ballière, die hevig anti-Duits was, de autoradio gesaboteerd had in plaats van hem te repareren. In ieder geval duurde het uren voor de klus zogenaamd geklaard was. De officier of onderofficier die als hoogste in graad aan het hoofd stond van de drie à vier soldaten, werd zeer ongeduldig en op de duur woedend omdat het zo lang duurde. Moeder vreesde dat de Duitsers erachter zouden komen dat meneer Ballière de radio gesaboteerd had en dat er iets zou gebeuren. Ik geloof niet dat de Duitsers beseft hebben wat meneer Ballière met de radio gedaan had. Meneer Ballière, die dus al heel vroeg een daad van verzet pleegde, is later ook effectief in het verzet gegaan. Ik vraag mij af of hij niet in Duitse gevangenschap de dood heeft gevonden. In ieder geval heb ik in de jaren zeventig heel toevallig te Brussel de zoon van meneer Ballière leren kennen, die er handelaar of ingenieur bij de rtt was. Hij vertelde mij, meen ik, dat zijn vader in de oorlog omkwam.

[p. 34]

De Duitsers van de gesaboteerde autoradio waren zich, zoals gezegd, van geen kwaad bewust en zijn ook 's anderdaags of twee dagen later teruggekomen. Ze waren gelegerd bij een benzineopslagplaats (de Fluba) langsheen het kanaal van Terneuzen te Ertvelde, die door de Luftwaffe bezet werd. Op een dag namen ze mij in die open wagen mee voor een tochtje naar htm legerplaats. Ik geloof niet dat ik daarvoor de toestemming aan moeder had gevraagd. In ieder geval had ze zich zeer ongerust gevoeld omdat ze me meer dan een uur of een halve middag niet vond, tot ik terug in die Duitse auto thuis verscheen.