|
| |
| |
| |
Earste winterdei
Op freedtemoarn siet er meast even in oerke yn in hoeke fan it kafee, by ien fan de ruten, dêr't men goed sicht hie op de merk: kreamkes, minsken mei tassen, keaplju, kleuren. Hy seach net spesjaal nei it ien of it oar, naam it allegearre op, liet it yn en út him gean, sûnder mear fêst te hâlden as it byld. It wie waarm yn it kafee, bûten wie it kâld, it wie desimber, mar it reinde net; it wie moai helder waar, wa wit siet der froast oan 'e loft, it mocht om him wol; it reinde al sûnt oktober, alles wie wiet en klam en doe't de sinne kaam, tsjin njoggenen, in goed oardel oere lyn, hied er him suver even lokkich field; krekt as hied er part oan it libben, hie it libben part oan him.
En no siet er, mei de dikke jas oan yn dit doch al sa waarme kafee, te sûzjen boppe syn kofje en syn konjakje, in heal sliepende man fan 63 jier dy't him net ûngelokkich fielde.
Sûnt er acht jier ferlyn mei pensioen gien wie hied er hast alle dagen allinne west, dat wol sizze, gauris yn 'e stêd, wol tusken minsken no en dan, mar thús allinne, gjin lid fan in klup, gjin lid fan in tsjerke, net by in partij - sels mei eardere kollega's hied er gjin kontakt, it ferfolle him mei tsjinsin as er der oan tocht syn eks-kollega's wer te sjen; doedestiids hied er dat plysjebaantsje krigen, it wie wurk en hy hie it oannommen, wie bleaun; mar hy hie dy jierren automatysk folmakke en no waard er te mankelyk yn it fermidden fan eardere kollega's, fielde lichte, mar dúdlik te fernimmen oanwêzige wearze by har koartsichtich praat en domme waanwiis geëamel oer dingen as de tekoartsjittende lieding fan mearderen. Hy besocht dat soarte prakkesaasjes út syn holle te krijen, definityf fuort. Hy woe net dat dat syn noflike moarn bedjerre soe.
Hy seach nei it sinneljocht, it skynde krekt op syn gesicht no; de sinne bleau fêst de hiele dei sa leech boppe de stêd hingjen, win- | |
| |
tersinne, moai fan kleur, men koe der hast yn op sjen; hy besocht it, knypte de eagen in bytsje ticht, bruts it ljocht mei syn eachteisters - âlde manlju wurde as bern, tocht er; it wie lang lyn dat er dit dien hie, boartsje mei it sinneljocht - wat bistû leaflik, mar it wie winter, gjin simmermoarn - der hearden oare bylden en sentiminten by.
Romke, de kastlein, brocht him it twadde bakje kofje sûnder dat er dêr om frege hie en dat wie goed sa, iensumens wie better te dragen as kastleins jin koene en sûnder omballings of lêbich praat foar jin soargen - hy hie in pear kafees dêr't er geregeld kaam, meast oerdeis, ien, oardel, twa oeren, noait langer. Hy woe net te gemiensum wurde mei it kafeefolk, de âlderein koe him ek noch wol as plysje, dat skilde, men is net gemiensum mei in plysje; jûns kaam er al heulendal net yn kroegen, seach út en troch wat televyzje, lies in boek, in tydskrift, hy hie wol tsien abonneminten, meast literêre bieden, hollânske, fryske - gjin polityk, gjin opinyblêd, hy bedreau eskapisme op nivo en it oare wie him wol goed. Justerjûn, doe't er om âlve oere noch even in slach om gie, koed er al fernimme dat it waar omslaan soe, it wie kâlder, koest stjerren sjen en boppedat koest it rûke - winter-loft pimpert altyd wat yn de noasters, dat hied er gelokkich hâlden syn fermogen om te rûken - in soad, de measten dy't it kamp oerlibbe hiene, wiene dat foargoed kwyt.
No ja, hy hie der ek koarter yn sitten as de measte oaren, fjouwer moanne, fjouwer moanne Auswitz en oerlibje en fierder wer helderop meidwaan - de nije maatskippij opbouwe as wie it him in lust.
Doe't er wer thús kaam fan syn kuierke, hied er omgriemd yn âlde tydskriften, hie it blêd fûn dêr't er om socht, de Strikel fan desimber 1980, dêr't in gedicht yn stie fan Freark Dam; hy hie it mei wille wer yn him opsûgd, koe it no hast út 'e holle. Hy sei it sêft foar him út, lûdleas, mei amper te fernimmen bewegings fan de lippen: - ûnferwinber it iiskâld fjoer fan 't wrede firmamint / en yn de risselsnie amper fernimber / 't eigen skriel spoar fan
| |
| |
print nei print / dat ring ferwiskje sil. Mar ûnbedimber / lykwols in aan dat it no oanbegjint: ljochtskyndei yn desimber.
No ja, der wie gjin snie, en it frear ek noch net - mar it wie helder en kâld en hy hie mei syn eachteisters boarte.
It syndroom - wat wiene de skaaimerken feitlik? Unferskillichheid en jin ôfslute foar de rest yn in eigen wrâldsje, dat wie mar heal wurk, de namme syndroom net wurdich; wis, dêr wie de argewaasje, de lytse argewaasje by it gedoch fan de nije faksisten, mar dat wie eins ek mar krekt even mear hinderlik as it gedoch fan de nije anty-faksisten.
Hy hie him pakke litten yndertiid, risiko's nommen, mar dat wie doe foar him in fatsoenskwestje, in fatsoenlik minske naam doe risiko's, hy wie doe jong boppedat en te dryst, te ier yn 'e tiid al dryst. Yn 'e Westerein wie elkenien dryst - heul Nederlân beset, útsein de Westerein; in leagen, mar wol in aardigen-ien. Mear noch as de konkrete oantinkens út it kamp kamen trouwens de bylden fan it opheljen fan mem en him iderkear wer yn him op: de gesichten fan dy idioaten doe't se foar it ferstân krigen dat mem net in joadske ûnderdûker wie op dat komelkersspultsje, mar in joadinne dy't der wenne, dy't troud wie mei in heidepyk, in Frysk keapmantsje, in Wâldman, in griemer dy't har sitte litten hie mei in bern en in útsloerd spul mei trije bistkes; sûnt it begjin fan de oarloch ferdwûn, in heit fan niks, ien dy't de húshâlding mei it spul sitte liet, yn Dútsklân siet, frijwilliger yn de Arbeitseinsatz, in soarte Aantjes, allinnich wie heit aldergeloks weibleaun, net ien hie oait wer wat fan him heard nei de oarloch. Heit wie dea, gelokkich. Dat koe nei al dy jierren hast net oars, of hy soe as in soarte alternative pake Sytse fan tsjin de njoggen-tich noch heimkeare moatte - mar syn iennichste soan soe him dan deadwaan, dêr koed er op rekkenje. Gaddamme, wat wied er wer dwaande, dit hied er ek al withoefaak betocht en like faak hied er it ferwêzen gesicht fan mem sjoen doe't se har fregen om it bewiis - it bewiis dat se troud wie mei sa'n echte germaanske fries. Mar dat soarte bewiis wie der net, niks op papier, troud oer de putheak sille wy mar sizze, it trouwen hie altyd nochris wêze
| |
| |
sild; allinne hy wie it bewiis, in grutte puber mei in tige Frysk foarkommen; mar gjin ariër fansels, in soan fan in joadinne is in joad, dat is de joadske wet, en der wie neat wat se sa goed koene as de joadske wet. Hy besocht syn ûnthâld te blokkearen foar alles wat dêrnei kaam en lykas meastentiids slagge dat, op syn minst, heal. Hinder, ja, hinder hied er wol al dy jierren - in kear nachts net sliepe kinne, bylden fan doe sjen, dy bylden besykje kwyt te reitsjen mei it lêzen fan oarmans dreamen. Hy krige likegoed no wer dy pimpering troch de earm - it eigen skriel spoar fan print nei print.
Der kamen twa jonges mei learen jekjes en swarte learzens yn it kafee; hy murk se pas op doe't se foar syn taffeltsje stiene, it kafee wie fierhinne fol fierder, freed, merkdei; it hindere him no wer, dy mantsjes mei har sa goed as keale hollen en al dat lear, dy brutale, ûnferskillige eagen - hoe kaam sa'n generaasje by dizze symboalen; de maatskippij lit him langer net oars mear provosearje as mei de grofste symbolyk, tocht er. Hy besocht it gedicht wer boppe te bringen, mar it slagge net. Dy rotterige jong-bazen mei har leartroep rôpen: ‘bier, Romke’ en Romke brocht it harren. Elk in fleske en in glês, mar it glês brûkten hja net, se sûpten út de fleskes; lear en bier, de fetysjen fan de echte man.
De iene die syn jaske út en strûpte de mouwe fan syn himd omheech, in blau himd, T-shirt hjitte soks tsjinwurdich. ‘Sjoch,’ sei er en liet syn maat in tatoeëaring sjen yn syn boppeearm: ‘SKINS’ stie der. ‘Moai,’ sei syn maat, ‘it is better slagge as mines, dy keardel yn 'e Westerstrjitte is in griemer, wêr hastû west?’ ‘Yn Amsterdam,’ sei de jonge mei de farske tatoeëaring.
‘Ik ha noch wat.’ Hy pielde oan de drukknoop fan ien fan al de bûskes op syn learen jekje, makke it bûske iepen en helle der in âlde S.S.-deadskopspjelde út; der siet in ferkleurd lintsje oan.
‘Ik ha by de Hells Angels west,’ sei it jonkje, ‘dit is in echte, in âlden.’
It komt net faak foar dat âlde manlju har om healwei âlven
| |
| |
moarns heal útklaaie yn in kafee en dêrom seine de beide jonges miskien wol neat, likemin as de oare kafeeklanten. It duorre mear as in menút, want hy moast de grouwe jas útdwaan, syn lytse jaske ek en doe moast er de mouwe noch opstrûpe.
Doe't se it konsintraasjekampnûmer seagen, begriepen se it earst net; se tochten, hea, wat wol dy âlde, sjen litte dat er ek noch meidocht of sa?
Mar doe't hy sei: ‘Sjoch jonges dat is in konsintraasjekampnûmer, myn tatoeëaring; heul echt, Auswitz, heul âld, 1944,’ doe snapten se it wol en út de stilte dy't der wie yn it kafee wylst de âld man him wer oanklaaide makken de beide jonges op dat der wat bysûnders bard wie.
It jonkje die it blikje wer yn syn bûske. Yn it kafee begûn men wer te praten en hy hie alles wer oan dien, de dikke waarme jas ek.
‘Sis, âlde, jo moatte...’ begûn de oare jonge. Mar hy hâlde aldergeloks wer op fan praten.
Bûten wie it noch folop merk en de minsken rûnen fleurich troch elkoar hinne. Sjochst yn ferhâlding in soad Surinamers op 'e merk, tocht er. Hoe kaam er der by, no, op dit stuit. Hy naam syn romer yn 'e hân, knypte der yn as wie it in kowejaar.
De jonges sieten der noch. Ik woe dat se fuort giene, tocht er; mar hy begûn te praten. ‘Jimme witte net wat jim oanhelje,’ seid er. ‘Der binne in heul soad oaren dy't ek sokke dingen hawwe,’ sei it jonkje, dat nei de Hells Angels west hie; dêrnei seach dyselde him even rjocht oan, draaide doe de eagen nei it rút om der sabeare troch hinne te sjen.
‘Doe ek,’ seid er. ‘In ferduld soad wiene der doe dy't sokke dingen hiene.’ It gedicht kaam wer boppe: 't eigen skriel spoar fan print nei print / Dat ring ferwiskje sil. - Hy wreau oer syn gesicht mei de flakke hân.
‘Gean no mar,’ seid er tsjin de jonges, doe't se har bier op hiene. Se kamen oerein en hy seach amper mear hoe't se nei Romke giene, dy't by de kofjemasine stie, en hoe't se dêr hast lûdleas ôfrekkenen.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd