In delgeande tiid

En oare plysjeferhalen

[p. 99]

De auto

Radjkoemar wie in beroerde sjauffeur, tocht Richard. Hy siet achter it stjoer fan in twaënsantiger Kadett en Radjkoemar ried foar him yn syn grutte Ford. In fleurige oranje sleepkabel, mei in read flachje yn it midden, ferbûn syn Kadett mei de Ford. Sa hiene hja troch heal Ljouwert west en it wie net in noflik ritsje.

Harm Dijkstra - autohannel, stie der op it grutte boerd, boppe in pear âlde garaazjedoarren, yn it lytse sydstrjitsje. Hja stoppen dêre. Radjkoemar stapte út en begûn de kabel los te heljen. De moter fan de Ford liet er draaie; hy rikke bêst út de útlaten. It ding brûkt fêst in soad oalje, tocht Richard.

Hy stapte út 'e Kadett.

Radjkoemar seach him oan. Undertusken knope er fierder oan de sleepkabel, mei senuweftige en frij sinleaze bewegings.

‘Richard,’ seid er wylst er de eagen wer op syn wurk rjochte, ‘dû hoechst dus net mei werom te riden?’

‘Nee,’ sei Richard.

‘Ik soe mei de frou nei de Miro,’ sei Radjkoemar.

‘Gean mar fuort dan. Ik rêd my no wol. Betanke, hen.’

‘Ja, ja,’ sei Radjkoemar. Hy proppe de sleepkabel yn in trochsichtich plestyk doaske. ‘Pech-set’ stie op it doaske en mei krekt lytsere letters: Miro.

‘Tang Boeng,’ seid er en hy stapte yn syn Ford.

‘Tang Boeng,’ sei Richard en de auto ried rikjend it strjitsje út. Hindoestani, tocht Richard. Wat is dat folk erflik benaud. Hy hie in hekel oan rasdiskriminaasje; sels wied er in Surinaamske kreöol, 1.86 lang en sterk. It hie syn doel west om werom nei Suriname, om dêr te wurkjen as steatslânboufoarljochter. Mar sûnt Bouterse syn revolúsje definityf op moardzjen útdraaid wie hied er dat plan opjûn. Richard hie de Hegere Lânbou Skoalle dien yn Ljouwert en hie noch gelok hân dat er no in baantsje hie as produksje-arbeider op in papierfabryk. Hy hâlde fan syn lân

[p. 100]

en syn minsken. Mar hy wist bliksems goed hoe't dy minsken ûnder elkoar wiene: foar de measte kreölen wie in Hindoestaan in koely, in domme man goed foar it domme wurk. Richard syn foarfaars hiene slaaf west, mar dat wie mear as hûndert jier lyn. Radjkoemar sines plantaazje-arbeiders, ronsele út India. Dat wie útsoarte noch mar fjirtich jier lyn en hja hiene it eardere slavewurk dwaan moatten. Hja fûnen net allinne in blanke en in sjineeske boppelaach, mar ek noch in swarte groep mei âldere rjochten yn it lân dêr't hja, troch honger en illinde twongen, hinne ferfearen. Dy swarten seagen likegoed op dy ‘koelys’ del - hja diene ommers it wurk dêr't de kreöol fan befrijd wie. Hy wie him bewust fan dy diskriminaasje yn syn lân. Hy hie faak ferwiten krigen fan oare kreölen om't er him bemuoide mei Hindoestany. Richard woe lykwols net diskriminearje. Mar hy wie ek in reälist en hy wist dat Radjkoemar skitende benaud wie foar wat hy fan doel wie.

Richard wie fan doel om syn rjocht te heljen. Harm Dykstra hie him ferline wike in twaënsantiger Kadett ferkocht mei 45.000 op 'e teller. Dy Kadett hie as foarige eigner in âld skoalmaster hân en de wein wie ‘gegarandeerd puntgaaf’ neffens de ferkeaper. Mar dat wied er net. Nei presys fiif dagen wie de krukas brutsen en in heul soadsje lagers, sûgerstangen en oare stikken izer hiene fan it karter in tjems makke.

Richard hie twatûzen gûne jûn en hy wie dus foar 1800 gûne besoademitere, om't neffens syn sweager de sloper heechút ƒ200,- foar it wrak jaan soe. Mei de teller wie, neffens dyselde sweager, wierskynlik omgriemd. Oan de kondysje fan de moter te sjen hie de auto hast twa kear oer de kop west. Hy hie dus sawat 200.000 kilometer rûn.

De ferkeaper siet yn in smoarch, mei glês ôfsketten, hoekje fan de garaazje, dy't fierder grôtfol stie mei aúto's.

Hy haffele yn in bakje patat mei majonêse om. Doe't Richard op him tarûn fage er de hannen oan syn grize stofjas ôf, skode wat lektuer fan siden en die de doar fan it hokje iepen.

Richard seach deryn op. Dêr stie in straalkacheltsje dat wierskynlik al jierren tsjinst die. Fan de trije spiralen baarnden twa.

[p. 101]

Op it âlde izeren buro stie it patatbakje mei noch in pear hurde, donkerbrune krûmels deryn en der leine wat fettige bonnen en rekkens. Op in hoeke fan it buro lei it tydskrift, dêr't de man yn sitten hie te lêzen. It wie in pornografysk bledsje, mei op de foar-pagina in kleurefoto fan in neakene swarte frou, yn in ûnnatuer-like hâlding, mei dúdlik sichtbere rôse-reade labia.

‘In wike as wat lyn ha jo my in aúto ferkocht,’ sei Richard.

‘Dat kin wol wêze,’ sei de ferkeaper. Hy wie lang, meager en hie in bleek gesicht mei reade plakken. Richard skatte him op in goeie tritich, fan syn eigen jierren dus.

Wûnderlik, tocht er. In protte blanken krije noait in folwoeksen uterlik. It binne krekt bern dy't yn ien klap âld wurde.

‘Dy auto wie goed, seine jo. Mar dat wie net sa. It is in wrak. De moter lei al nei fiif dagen folslein yn pún. Jo hiene it oer “gegarandeerd goed”. Dêrom woe ik no in oare auto fan jo ha. Dy Kadett stiet hjir foar de garaazje. Dêr moatte jo jo mar mei rêde.’

‘No,’ se de ferkeaper, ‘dat kin fansels net. As jo in healbizige auto keapje foar in pear sinten, dan rinne jo ek risiko's. Dêr kin ik net oan begjinne, samar in oare auto meijaan. Kin er net wer oan 'e praat, dy Kadett fan jo?’

‘Nee,’ sei Richard, ‘de moter is heulendal stikken. De gatten sitte yn it karter.’

‘Ik kin dy miskien wol foar in pear sinten oan in oare moter helpe. Hjir stiet ek noch in Kadettsje mei in stikkene fersnellingsbak. Dy moter is noch wol knap. Dy kinst wol ha foar hûndert daalders. Mar dan mats ik dy wol.’

‘Ik wol net matst wurde. Ik wol in oare auto, in goeden-ien,’ sei Richard.

‘Moatst net ferfelend wurde. Dat kin by jimme miskien yn de rimboe, mar hjir net. Hast dy Kadett sels kocht. Wie 't net in twaënsantiger? In acht jier âlde auto, wat wolst dan noch?’

‘Hy wie garandeard goed,’ sei Richard.

Hy die krekt oft er de belediging net heard hie. Yn earder tiden hied er wolris ien mei sok praat in slach foar de bek jûn. Tsjinwurdich koed er him behearskje. Boppedat kaam er net út 'e rimboe, mar út Paramaribo. Dy stêd wie grutter as Ljouwert.

[p. 102]

‘No dy moter foar hûndert daalders of oars rêdst dy mar mei dyn Kadett,’ sei de man yn 'e stofjas. ‘Moatst it wol witte, want ik ha mear te dwaan.’

Ja, tocht Richard. Patat frette en fize boekjes lêze.

‘Ik gean hjir oars net wei as mei in knappe auto. Salang bliuw ik hjir,’ seid er kalm.

‘Opsoademiterje,’ raasde de man. ‘Dit is myn saak en ik wol dy der net yn ha. Gean mar nei dyn eigen soarte te eameljen.’

Hy sloech de doar fan it glêzen hokje ticht sadat de rúten rammelen yn 'e kezinen, gie oan it buro sitten en griemde mei syn fettige bontsjes en rekkens. It patatbakje foel fan it buro; hy stjitte it derôf mei de earmtakke. It foel op 'e flier, bleau omkeard lizzen. In pear hurde stikjes patat leine op it smoarge swilk foar it kacheltsje. Der siet in klodder majonêse op syn stofjas. Richard bleau foar it rút stean en seach de man strak oan. De man besocht in sjekje te draaien; it slagge net rjocht om't syn hannen sa trillen. Ynienen pakte de man de telefoan.

Nei in menút as tsien kamen der twa plysjes yn. In grutten-ien mei read hier en in read burd fan Richard syn jierren, en in ljochten-ien, lytser en jonger. De ferkeaper hie hieltyd nei de doar sitten te sjen. Hy spatte fuort oerein, smiet it pornografyske bledsje yn in laadsje fan it buro en die de doar fan it hokje iepen. Richard stapte fansiden.

‘Dit is 'm,’ sei de man yn 'e stofjas. ‘Hy wol syn stikkene Kadett ruilje foar in goede auto en dat wol ik net. No stiet er hjir mar en sjocht my hieltyd oan mei fan dy gleone eagen. Hy wol net fuort-gean.’

‘Wolle jo dit pand ferlitte,’ sei de reade plysje tsjin Richard.

Richard sei neat. Hy fielde him fan binnen razend lilk wurden en hy woe gjin brokken meitsje. Wêrom frege dy ferrekte plysje net nei syn kant fan it ferhaal? Hy rûn de garaazje út en gie op de trotwaarbân sitten, hoopjende dat de kjeld him nochter hâlde soe.

Even letter kamen de plysjes nei bûten.

‘Binne jo hjir noch,’ sei de reade.

[p. 103]

‘Ik gean net earder fuort as dat ik in oare auto ha,’ sei Richard.

‘Ik stean yn myn rjocht.’

‘Dû moatst oppakke,’ sei de plysje. ‘En oars sille wy dy helpe.’

Dat soe tiid wurde, my helpe, tocht Richard. Hy bleau sitten en sei neat.

‘Moatte wy dy meinimme nei it buro?’ sei de reade. Richard sei niks.

‘Jou antwurd!’

Mar dat died er net en doe pakten se him elk by in hân en in foet en tôgen him nei har lytse Ford. Syn rêch sleepte oer de grûn en hy siet oer syn nij giel learen jaske yn, dat no wierskynlik nei de barrebysjes gie.

De Ljouwerter plysje beskikt oer in protsje giel-swarte Fordsjes, dy't in jier as wat ferlyn oanskaft binne; ûnder omstannichheden, dy't inkelde minsken oanlieding joegen om te tinken dat de korpslieding korrupt wie. Se wolle lykwols wol ride en der sitte grutte blauwe ljochten op en sirenes. Dy jouwe in protte lûd, fernaam Richard doe't se him nei it buro brochten. De jongste stjoerde, de reade siet achteryn en sei: ‘Gjin fertochte bewegings.’

Dat wie Richard ek net fan doel.

Hy hie der wol sin oan om dizze man in bêst pak op 'e hûd te jaan, mar dat wiene gjin ferdachte bewegings; heechút begryplike, mar net sokke ferstannige en net sokke ethyske wraakgefoelens.

Hy die it dêrom net, mar siet stil foar him út te sjen.

‘Dy ferrekte swarten jouwe ús in soad ekstra wurk,’ sei de ljochte plysje achter it stjoer.

‘Wy hawwe hjir fierstente folle fan dy ferrekte profiteurs,’ sei de reade. Hy seach Richard oan en sei: ‘Wêrom giest ferdomme net nei dyn eigen lân werom? Hjir wat omstappe, te beroerd om dyn eigen lân op te bouwen. Jimme binne godferdomme allegear gelyk.’

Op it buro prate in man yn burger, in resjersjeur wierskynlik, op him yn. Hy woe him ferhoare; namme en adres moast er earst sizze.

[p. 104]

Dat died er en sei: ‘Ik woe no graach útlizze wat ik by dy garaazje die.’

‘Ik stel hjir de fragen,’ sei de resjersjeur.

‘Mar ik jou hjir gjin antwurden,’ sei Richard. ‘Ik wol mei jimme sjef prate.’

It Ljouwerter plysjeburo is in grut gebou oan 'e râne fan 'e stêd. De groei fan it oantal plysjeamtners makke it neffens korpslieding en stedsbestjoerders nedich om it, fan bûten moaie en handich binnenyn 'e stêd lizzende, âlde plysjeburo te ferkeapjen oan in Hollânske bank en te ferhúzjen nei in raar blok beton. De measte plysjes dogge tsjinwurdich wierskynlik administratyf wurk en dy moatte fansels knappe kantoarrûmte ha. Fierders sjocht it Ljouwerter publyk noch wolris in pear plysjes foarby rôljen yn har Fordsjes. Of se sjogge in parkearwachter, mar se sjogge hast noch faker it risseltaat fan it parkearwachterswurk: bonnen ûnder de rutewiskers. By de parkearwachters is ek ien net blanke plysjeamtner. De iennichste yn Ljouwert. Ljouwerters, dy't in soad gelok hawwe en gauris by de streek binne, sjogge heul inkeld wolris in ‘wijkagent’. Dêr is foar elke tsientûzen Ljouwerters ien wykplysje oansteld. Dat dizze mannen har wurk net oankinne noteare en beskriuwe in protte oare amtners soarchfâldich fanút har betonnen bunker.

Richard hie gelok. De wykagint út 'e buert dêr't Harm Dykstra syn garaazje hie, rûn tafallich de seal troch dêr't de resjersjeur syn buro stie. Hy bleau stean en sei freonlik tsjin Richard: ‘Dach, Drinkinson.’ Ien fan de kwaliteiten fan de wykplysje wie syn goed ûnthâld foar nammen.

‘Gjin swierrichheden, hoopje ik?’

Richard hie de wykagint wolris holpen om problemen, dy't twa Surinaamske húshâldings mei elkoar hiene, del te bêdzjen. It húsfestingsburo hie in hindoestaanske húshâlding en in javaansk-mohammedaanske njonken elkoar yn deselde flet set. De hindoestaanske man wie in ferfelende keardel dy't syn frou sloech en syn buorlju útskelde om't er dat fan hûs út sa wend wie. Se hiene, nei in protte praten, by de húsfestingstsjinst in oare wenning foar ien fan de húshâldings los krije kind. De hindoe-

[p. 105]

staanske man wie no by syn frou wei. De wykplysje hie doe alle muoite dien om it gefal korrekt te behanneljen en de minsken te begripen.

‘Jawol,’ sei Richard, ‘ik haw swierrichheden en meikoarten de Ljouwerter plysje ek.’

Mar op dat lêste hied er him fersjoen. It selsbeskermingsynstinkt by de plysje is sterk. De sjef fan de uniformearre plysje hat mei him praat. Hy bea syn ferûntskuldiging oan foar it gedrach fan de ljochte en de reade plysje. Hy sei dat er persoanlik mei harren prate soe.

‘Wy woene dit al graach stilhâlde,’ sei er as lêste. ‘Elk makket yn syn wurk wolris in flater. Mar flaters fan de plysje wurde altyd ûnder in fergrutglês lein.’

‘En myn auto?’ sei Richard.

‘Ja,’ sei de sjef, ‘dan moatte jo in sivile proseduere oanspanne. Dêr kinne wy sa neat oan dwaan.’

Foar in sivile proseduere moat men in abbekaat ha. Dy kostet sinten.

Boppedat moat men tiid ha, want der is wol snelrjocht foar demonstranten, fjochtersbazen en oare troch de maatskippij klemsetten jongerein, mar net yn dit soarte kwestjes. It is trouwens mar de fraach oft de ferkeap fan in minne healbizige Kadett foargoed as in delikt oan te merken is.

Richard hie dy jûns lette tsjinst op it papierfabryk en hy stie frijwat te slûgjen by syn masine. Teminsten, dat tocht de groepssjef; feitlik stie Richard te prakkesearen.

Doe't Bouterse en dy mannen krekt útein set wiene mei har revolúsje, hie Richard hope dat it no better wurde soe yn Suriname. In maat fan him, dy't in pear jier earder yn Boalsert de suvel-skoalle dien hie, bea him twa jier lyn al in baan oan by it ministearje fan lânbou: Richard koe mar komme as er woe. Mar hy hie earst de skoalle ôfmakke en doe't er it diploma hie, ferline maitiid, hied er syn twivels al oer Bouterse en hy skamme him der feitlik wol foar dat er yn 't earstoan sa optein west hie oer dy revolúsje. Hy skamme him ek foar de stipe dy't de lytse linkse

[p. 106]

partijen fan Suriname, no hieltyd noch, joegen oan dy gefaarlike idioat.

De groepssjef kaam by him en sei dat er der om tinke moast om't it oars ferkeard gean soe. De masine siet yndied hast fêst en tegearre hiene hja wol tsien minuten wurk om de rommel der foarwei te klauwen.

Doe't de groepssjef wer fuort wie besleat Richard om syn maat te beljen op it ministearje fan lânbou yn Paramaribo; hy rekkene it tiidsferskil út en kaam ta de konklúzje dat it deselde jûns noch wol koe.

Nei't er belle hie socht er syn spul byelkoar, lei in bryfke op 'e tafel foar de freon dêr't er syn flet mei dielde, belle mei it papierfabryk en helle al syn jild op by de Rabo bank op 'e Nijstêd. De hjitting is dat er dyselde middeis noch nei Suriname flein is, mar guon dy't it neisocht hawwe beweare dat it net koe, om't er dy deis gjin flucht op Paramaribo wie.

Richard syn sweager hat letter it Kadettsje ophelle, der in moter út in sloopauto ynset en rydt der no yn om. Wa wit hat er dêr noch in soad wille fan; dy sweager fan Richard is ien dy't net sa bot op de dingen omprakkeseart. Oant no ta hat er him op dy menier aardich troch it libben hinneslein, en dizze Kadett hied er op 't lêst om 'e nocht. No ja, dy ruilmoter, mar dy krige er nei wat tingjen foar ien bankje mei. Richard syn sweager prakkeseart der ek net oer om werom nei Suriname; heul stikem, as gjinien it oan him sjen kin, is er wolris tankber dat dy Bouterse dêr no sit: it is in definityf ferlechje om hjir te bliuwen.