Logo DBNL
Chirurgyns scheeps-Kist (1723)

Chirurgyns scheeps-Kist

(1723)–Johannes Verbrugge–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Zijnde een catalogus oft lyste der medicamenten, die yder chirurgijn naar Oost- of West-Indien gemeenlick mede-voert


Vorige Volgende

Volgt nu de handelinge eeniger Sieckten, meest. Scheep voor-vallende; Ende eerst:

Van den Scheur-buyck.

Definitie.

De Scheur-buyck is een besmettinge des bloets, ende

een verspreydinge der verdorvene Melanckolycke humeuren, over ʼt gantsche Lichaem: waer van die grove humeuren naer die beenen toe sincken, die met purper-vlecken besmettende; ende die dunne naer boven op-stygende, besmettende het tant-vlees.

 

Causa.

De oorsaken is een grove bedorven Dieet, veroorsakende verstoppinge in de milt, Item, een langh-durende en vierden-daegse koorts, gebreck van vervarschinge op eenige langduerende Reysen, ende soo voorts.

 

Signa.

De teyckenen zyn als den Patient een bleyke loot-verwige coleur heeft, korten adem, een bandt voor ʼt herte, verlooren appetyt, stinckende adem, blaeuw-geswollen, verrot tantvlees, blaeuwe, groen-vlacke op ʼt Lighaem, en als vloo-beten op de scheenen, strammigheyt in de Leden en soo voort.

 

Cure.

De genesinge deser Sieckte bestaet veel in een vervarschende Dieet, (soo ʼt mogelyck is) als van Orangie Lamoenen, versch Water, &c. Dan sal men den Patient purgeren met de infusie van senne-blaen, oft met een dosis cumfectie Hamech, of van Extractum catholicum, en soo hy bloet-ryck is, sal men hem een ader in de slincker arm openen.

Den mont sal men onder-wylen met Wijn of Brandewyn spoelen daer wat Egiptiack of Oleum Vitrioli in gedaen is: voorts mach men het tantvlees met wat Diamorum ofte Honingh bestrijcken:

Ofte.

Recipe. Alumunis pulv. j. drag.

Aqua Plantaginis, ofte witten Wyn ij. onc.

Tot een spoelinge voor de mont:

Ofte.

Recipe. Florum centauri pj.

Corticis Gramatorum drag. sem.

Hord. Passul. ana. oncium sem.

Aloës j. scrup.

Dit gesoden in Wyn of Water lib. sem. door gegoten zynde, doeter by Mel. Rosarum j. onc. aluminis drag. sem.

Tot een spoelinge.

De strammigheydt der Beenen en Leden sal men bestrycken met den Oleum Liliorum, Cammomillae, Dialthea, &c.

Alle Bittere dingen zyn seer goet, gebruyckt gelijck den aloë, centaureum, absynthium, Baccarum Lauri, Juniperi, &c.

II. Van de Water-sucht.

Definitie.

Hydrops of Water sucht, is een geswel van ʼt geheele ofte een gedeelte des Lichaems, veroorsaackt uyt waterige, windige, en pituiteuse humeuren: Sy is driederley, als ascites, anasarca, oft Leucophlegmatia, en Timpanites.

 

Causa.

De oorsaken zyn een swackheyt van de voedende en koockende kracht der Lever, die in plaets van goet bloet, serieuse en pituiteuse humeuren voort brenght, die noch door sweeten, noch door water-maecken, konnen gelost werden, maer noch ʼt Lichaem op-swellen; desgelijcks naer een geel-sucht, scheurbuyck, &c.

 

Signa.

De Teyckenen van den ascites is, als den buyck alleene met sereuse of waterige humeuren vervult is.

Den Anasaca is, als het geheele Lichaem, oft alle vleesachtige deelen des selfs geswellen, zyn als een sucht.

Den Timpanites is, als den buyck met windige humeuren op-geswollen is ende daer op slaende, geeft geluyt als een trommel.

Cure.

De genesinge bestaet in een goede Dieta desgelyck in goede remedien, die de Lever verstercken, en die Urine uyt-dryven, men sal hem voor eerst purgeren, met wat Pillula Cochiae ij. scrup. Guttae Gembae y. greyn onder een gemenght.

Ofte

R. Radicis Jalappae drag. sem.

Pulveris Schamonae viij greyn.

Ofte

R. Fol. Sennae ij. drag.

Radicis Jalappa j. scrup.

Rabarbari drag. sem.

Sem. anisi & foeniculi ana j. scrup.

Foelie ende Caneel ana vj. greyn.

F. Pulvis voor twee doses.

 

Hippoc. gebiedt dat men cantarides neme, die de hoofden en vleugels af-gedaen sijn, en die in een Oven gebrant, daer twee greyn van ingegeven met witte Wyn.

De Lever sal men verstercken en verwermen met eenige smeeringe van Oleum anethi, Laurini, Juniperi, &c. Item, met Decoctum van Baccarum Laurini, Juniperi, Sem. anisi, foeniculi, cumini, &c. Oock alle avonden een soopken Jenever-water, is seer goet.

III. Van den Roode-Loop of Disenteria.

De geleerden schryven vier specien van Buyck-loopen Namelyck, Coeliaca, Diarhea, Lienteria, Disenteria.

 

Definitie van den Disenteria.

Disenteria oft Rooden-Loop is een bloedige besmette Loop des Buycks, vergeselschapt met pyne en snijdinge.

 

Causa

De oorsaken zyn allerley soute, scherpe, bytende hu-

meuren, insonderheyt een bedorven galle in de darmen schietende, de selvige corroderende, pynigende, en alsoo een Ulceratie in de darmen makende: Tenasmus genaemt met een gedurige persinge.

Het veroorsaekt oock door al te veel in-nemen eeniger schadelicke Medicine als den Coloqint, Hurbith, Anttimonium. Item, door rauwe en bedorve spijse, &c.

 

Signa.

De Teyckenen zyn een uytnemende pijn en snijdinge des Buycks, met een gedurig begeeren ter Stoel te gaen Syn afgank is in ʼt begin als slijm en vet, met eenige bloedige rootheyt geverwet, daer naer volgen vellekens der darmen, ja wel als heele stuckens verrot vlees: met een bytende pyn in ʼt Fondament, geduerige stickten, en een ongeduerigheyt en onstuymigheyt, &c.

 

Cure.

De genesinge bestaet hier in, dat men de patient een goede Dieta ordonnere, die versterckende en licht om verteeren is: Hy moet hem stil houden en tot geen afganck dringen, maer houden hem op soo lange het mogelyck is. Al-eermen nu eenige astringerende Remedien gebruyckt, sal men den patient eerst purgeren: Met

Recipe. Rabarbari j. dragm. sem.

In aqua Plantaginis q. s.

Of in witte Wyn oft aqua Hordei geinfundeert.

Men mach hem oock wel een versachtende Clisterie setten van.

R. Aqua Hordei ix. onc.

Oft in plaets van dien Soete Melck, als mense krygen kan, en aen Landt is.

Ovorum Lutei no. ij.

Saccari Rubri j. onc.

F. Clister.

 

Oft een Decoctum van Folior, Bismalve, Querci, florum

Camomillae, Melilotae daer in dissolverende wat Diaprunum Solutivum oft Diacatholicum, naar yders goet-dunken.

Soo den patient vol bloet is, mach men hem wel een evantative Aderlatinge doen, ten aensien syner koortse, en oock om te beletten, dat hem het bloet geen meerder scherpigheyt in de darmen en veroorsaecke.

Het Lichaem nu soo wat gesuyvert zynde sal men dan tot de stoppende remedien komen: Als daer is den Crocus Martis, Corallum Rubrum, Mastix, Nucis Muscatae, conserv. Rosarum, Rob. acatiae, oock Scheeps-pick, harde Eyer-doyeren &c. Oft dit naer-volgende Conserfjen, daer hy t' elckens een brockjen als een Hase-noot groot van gebruycken kan.

 

Recipe. Cornu cervi Usti, coralli Rubri prep. Boli armeni ana j. scrup.

Conserv. Rosarum Rubra j. onc.

Carnis cidoniorum onc. sem.

Rob. acatiae iij. dragm.

F. conditum.

 

Item het Pulvis ad disenteriam (in onse Lyste vermelt) gemaeckt van Rabarber ende Sanguis Draconis, is oock seer goet.

Item, den Floris Sulphuris met wat Carn. Cidoniorum, en Rob. acatiae, is oock seer goet.

Den Buyck sal men uytwendigh smeeren, om die Ingewanden te verwarmen en te verstercken, met den Oleum Mirtillorum, Rosarum, anethy, Laurini, daer wat Terra Sigilata, Bolus, aloë, en pulv. absinthi onder gemenght is, in forme van een Salfken.

 

Volght nu de andere specien van Buyckloopen, hier vooren gemelt.

Coeliaca is een Buyck-loop, waer door den chilus gelost wert, geschiedende door verstoppinge der Mesenterii,

ofte syne Melck-aderen: oock wel van de cicatrisen, die een Disenterium in de darmen laet.

Welckers genesinge bestaet in 't purgeren met Sennae oft Diaprunum Solutivum.

Diarhea is een Buyck-loop, waer door de Excrementen overvloedigh gelost worden, ontstaende uyt veelheyt der humeuren die naer de darmen schieten, en tot een gestadigen af-ganck dwingen.

Welckers genesinge geschiet als van den Rooden-loop geseght is.

Lienteria is, als de spijse wederom ongeteert af-gaet, ontstaende uyt groote swackheyt der Mage en Darmen, door eenige koude vochtige humeuren; of naer eenige lang-durige sieckten.

Welckers genesinge bestaet in een sachte purgatie van pill. Cochiae oft Rabarbes, ende voorts als in den Disenterium geseght is.

IV. Van de Peste.

Ick heb niet konnen naer-laten (tot dienst der gener die dit werck voor aen-genaem gelieft op te nemen, en oock om datse den Rooden-loop dick-maels succedeert: voorvallende so wel in de Legers te Velde, als binnen Scheeps-boort) te schrijven, van dese furieuse haestige, schrickelijcke, monstreuse, ook besmettelicke sieckte: voort komende uyt den toorn Gods, wegens onse begane verdorvene boosheyt, die ons als een woest, wreet, verslindent dier onversiens aen-tast, en heymelick in de edelste en gesontste deelen onses Lichaems, ongevoelick in kruypt, om ons te vernielen, ende onsen krachten t' eenemael uyt te blusschen.

Dese Sieckte, wegens sijne yslijcken naem, werd van veelen de Sterfte genaemt, om datse die meeste menichte (die sy om-vangt) doodet.

Causa.

De gemeene oorsaken zijn tweederley: Namelyck binnen en buyten ons Lichaem; binnen ons, dat is een alteratie onser bedorvene humeuren, geschiedende door quade maniere van leven, en door 't gebruyk van verdorven voetsel. Item door grooten onlust, onrust, swackheyt, &c.

Buyten ons, geschiet door een verdorven fenynige lucht ende op-damping der aerden, groote stancken van Moerassen ende andersints.

 

Signa.

De Teyckenen zyn tweederley: Namelick, het aenstaende, ende tegenwoordige.

De aenstaende Teyckenen sijn verscheyden, als het gesicht eeniger Cometen, 't domineren der Kinder-pockjens, Rooden-loop, quaedaerdige Koortsen, 't subijt sterven van eenige kleine wonden, die licht gangreneren, ende soo voort.

Het tegenwoordige Teycken is mede tweederley: te weten, sonder of met vertooninge hares fenyns.

Sonder Teycken hares fenyns, geschiet met een brandende koortse, raseryen, slaep-sucht, flaeuten, braecken, groote hooft pyn, sweeten, ongelijcken pols, drooghte en swartheyt der tonge, met eenen korten adem, en soo voort.

Met Teycken hares fenyns, geschiet door het openbaren van Bubonen in eenige van de munctorien; door Carbunculen oft Pest-koolen, die haer meest in eenige vleesachtige parthyen verthoonen, en door Exanthemata oft Peper-kooren, welck sich meest als vloo-beten, oft (als ick wel gesien hebbe) als heele groote schobben over 't geheele Lichaem verspreyden.

 

Cure.

De genesinge deser Siecke bestaet in drie manieren.

De eerste is een Christelycken plicht, van alle menschen in 't gemeyn, tot onsen Godt, door Gebeden, Vasten, &c.

De tweede bestaet in een goede ordre der Overigheden, soo in de Legers, binnen Scheeps-boort, of elders, in 't luchten, roocken, en schoon-maken.

De derde is de schuldige plicht des Chirurgyns, die sijne cure volbrengen moet, door behoorlicke soo uytwendige als inwendige Medicamenten: welkers cure op tweederley wyse geschiet: namelick, door preservatie oft bescherminge, ende door Eradicatie, oft door uyt-roeyinge.

De preservatie geschiet door een goede, sobere maniere van leven, Exercitien &c.

Item, in 't gebruyck der Remedien die het herte stercken, en die besmette Locht tegen staen; Als daer is den Cardus Benedictus, centaurium, Scordium, Hipericum Baccarum Juniperi. Den Campher, Mirrhe, Pick, Solper. Den cornu cervi, corallum utriusque, Muniae. Den Sal. Prunelle, Flor. Sulphuris. Den Oleum Juniperi, Laurini, Spicae, Succini, Vitrioli, Sulphuris. Den Theriaeck; Metheridaet, Den conserv. Rosarum, Rob. Ribisiorum, Item, gedroogde Orangie-schellen, Caneel, Foelie, Nagelen, Brandewyn, &c. Welcke Medicamenten men bereyden magh om in te nemen, aen te riecken, ende oock op gloeyende koolen te roken.

Dit naer-volgende ingenomen, is seer goet.

 

Recipe. Theriacae drag. sem.

Florum Sulphuris j. drag.

Aq. Cardui Benedicti j. onc.

F. Haustus;

Oft.

 

Recipe. Ol. Succini ij. scrup.

Aq. Cardui Benedicti q. s.

 

De eradicative genesinge geschiet door Dieta Potio, ende chirurgie.

De Diëta bestaat in dese natuerlicke dingen: te weten, in een suyvere, klare, en verkoelende lucht, zijn spijse sal versch en licht om teeren zyn, sijn drincken sal kleyn bier zyn, oft Aqua Hordei daar een Pop van cornu cervi ende corall. in geweyckt is, met wat Oleum Sulphuris oft Vitrioli serp gemaeckt.

De Potio oft Pharmacie, bestaet in Roborative, Cardiake, swetende en oock purgerende Medicamenten, als hier vooren verhaelt zyn.

De Chirurgie bestaet in 't Ader-laten, Coppen, en Applicatie van uytwendige Medicamenten, op die Pest-buylen, Pest-kolen, en soo voort, als yder een by P. Pigraeus en C. Battum lesen kan, die daer genoegh van geschreven hebben.

Tot een besluyt werd alhier een Vrage voor-gestelt: oft men wel in de cure der Peste, purgeren oft Aderlaten magh? want der veele van contrarie gevoelen zyn.

Voor antwoort, eerst wat het purgeeren aengaet, ick soude seggen Ja, ende dat daerom: om dat die Pestilentiale koortse uyt een merckelijcke verrottinge der humeuren ontstaet, die men met 'er haest behoorde te lossen; soo om datse de krachten verswacken; als om dat mense niet corrigeren, noch onder de gehoorsaemheyt der nature brengen kan. Daerom purgeert men altoos in 't begin deser sieckte, sonder eenige preperatie der humeuren: om dat den tydt het niet toe en laet, waer door dan die verrotte ende bedorven humeuren geevacueert werden, die de koortse anders tot een stoffe dienden; het is oock niet verboden met eenige cardiaken, ende tegen-giften te gebruycken, om het fenijn te weder-staen, dewyle men zyne Materiale oorsake weg-neemt.

Wat het ader-laten aengaet? als een Patient een stercke brandende koorts heeft, met een vlammend aengesigt, ende bloet spuygt als dan werd het Ader-laten gepermitteert in de cure der Peste; ende voornamelick in de eer-

ste beginselen deser sieckte, eer hem zyne krachten ontgaen mochten, ende oock om de natuere in sijne critijke uyt-dryvinge niet te beletten: als Bubonen, Peper-kooren, &c. Desgelyks moet men het Ader-laten oock myden, als den Patient in 't zweeten, oft aenkomen der koorts is.

Posui, ut potui, Amice.

EYNDE.


Vorige Volgende