Tafereel van de belacchende werelt

verantwoording

gebruikt exemplaar

exemplaar universiteitsbibliotheek Leiden, signatuur: G 645 mag 121: 1, G 645 mag 121: 2 en G 645 mag 121: 3

 

algemene opmerkingen

Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van Tafereel van de belacchende werelt van Adriaen van de Venne in de editie van Marc Van Vaeck uit 1994 in drie delen: deel 1 Prolegomena, deel 2 Facsimile-editie en deel 3 Studie. Het oorspronkelijke werk is uit 1635.

 

redactionele ingrepen

Van deel 2, de Facsimile-editie, zijn alleen de afbeeldingen en de facsimile opgenomen: deze zijn per pagina aanklikbaar.

 

Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (Deel 1: p. IV, VI, VIII, 8, 228, 238; deel 2: IV, VI, VIII, 300, 304; deel 3: IV, X, 598 en 632) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.

 

[Eerste deel]

[pagina I]

ADRIAEN VAN DE VENNES TAFEREEL VAN DE BELACCHENDE WERELT (Den Haag, 1635)

 

[pagina II]

ISSN 0770-7967

ISBN 90-72474-11-2

D/1993/0228/3 - Reeks VI; nr. 121

Deze verhandeling werd door de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde bekroond op voorstel van de jury bestaande uit de heren Porteman, Keersmaekers en Van Elslander (zie Jaarboek 1993).

 

[pagina III]

ADRIAEN VAN DE VENNES TAFEREEL VAN DE BELACCHENDE WERELT (Den Haag, 1635)

Deel I

Prolegomena

door

M. VAN VAECK

Bekroond door de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde

Gent

Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde

1994

 

[pagina V]

Voor AN

 

[pagina VII]

INHOUD

Band I

Verantwoording	1
DEEL I: PROLEGOMENA
Hoofdstuk 1: Leven en werk van de schilder-dichter Adriaen van de Venne (1589-1662)	9
§1. Verblijf te Middelburg (-1625)	11
§2. Verblijf in Den Haag (1625-1662)	19
1. Kortstondige samenwerking met Catharina de Gheyn	19
2. 'Schilder ende poëet' van het huis van Oranje	19
3. In dienst van Pictura	24
4. Van de Venne als uitgever	26
5. Van de Venne als literator in Den Haag	28
Hoofdstuk 2: De drukgeschiedenis van de Belacchende Werelt: een analytisch-bibliografisch onderzoek	32
Hoofdstuk 3: Variantenoverzicht met commentaar en verklarende aantekeningen bij de Belacchende Werelt	50
Afbeeldingen	229
Bibliografie	239
A. Bronnen	239
B. Studies en tekstuitgaven	257

 

 

[Tweede deel]

[pagina I]

ADRIAEN VAN DE VENNES

TAFEREEL VAN DE BELACCHENDE WERELT

(Den Haag, 1635)

 

[pagina II]

ISSN 0770-7967

ISBN 90-72474-11-2

D/1993/0228/3 - Reeks VI; nr. 121

Deze verhandeling werd door de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde bekroond op voorstel van de jury bestaande uit de heren Porteman, Keersmaekers en Van Elslander (zie Jaarboek 1993).

 

[pagina III]

ADRIAEN VAN DE VENNES TAFEREEL VAN DE BELACCHENDE WERELT

(Den Haag, 1635)

Deel II

Facsimile-editie

door

M. VAN VAECK

Bekroond door de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde

Gent

Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde

1994

 

[pagina V]

INHOUD

 

Band I en II

Band I
Verantwoording	1
DEEL I: PROLEGOMENA
Hoofdstuk 1: Leven en werk van de schilder-dichter Adriaen van de Venne (1589-1662)	9
§1. Verblijf te Middelburg (-1625)	11
§2. Verblijf in Den Haag (1625-1662)	19
1. Kortstondige samenwerking met Catharina de Gheyn	19
2. 'Schilder ende poëet' van het huis van Oranje	19
3. In dienst van Pictura	24
4. Van de Venne als uitgever	26
5. Van de Venne als literator in Den Haag	28
Hoofdstuk 2: De drukgeschiedenis van de Belacchende Werelt: een analytisch-bibliografisch onderzoek	32
Hoofdstuk 3: Variantenoverzicht met commentaar en verklarende, aantekeningen bij de Belacchende Werelt	50
Afbeeldingen	229
Bibliografie	239
A. Bronnen	239
B. Studies en tekstuitgaven	257
Band II
DEEL II: FACSIMILE-EDITIE
Verantwoording	297
Facsimile-editie	299

 

 

[Derde deel]

[pagina I]

ADRIAEN VAN DE VENNES

TAFEREEL VAN DE BELACCHENDE WERELT

(Den Haag, 1635)

 

[pagina II]

ISSN 0770-7967

ISBN 90-72474-11-2

D/1993/0228/3 - Reeks VI; nr. 121

Deze verhandeling werd door de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde bekroond op voorstel van de jury bestaande uit de heren Porteman, Keersmaekers en Van Elslander (zie Jaarboek 1993).

 

[pagina III]

ADRIAEN VAN DE VENNES TAFEREEL VAN DE BELACCHENDE WERELT

(Den Haag, 1635)

Deel III

Studie

door

M. VAN VAECK

Bekroond door de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde

Gent

Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde

1994

 

[pagina V]

INHOUD

 

Band I, II en III

Band I
Verantwoording	1
DEEL I: PROLEGOMENA
Hoofdstuk 1: Leven en werk van de schilder-dichter Adriaen van de Venne (1589-1662)	9
§1. Verblijf te Middelburg (-1625)	11
§2. Verblijf in Den Haag (1625-1662)	19
1. Kortstondige samenwerking met Catharina de Gheyn	19
2. 'Schilder ende poëet' van het huis van Oranje	19
3. In dienst van Pictura	24
4. Van de Venne als uitgever	26
5. Van de Venne als literator in Den Haag	28
Hoofdstuk 2: De drukgeschiedenis van de Belacchende Werelt: een analytisch-bibliografisch onderzoek	32
Hoofdstuk 3: Variantenoverzicht met commentaar en verklarende, aantekeningen bij de Belacchende Werelt	50
Afbeeldingen	229
Bibliografie	239
A. Bronnen	239
B. Studies en tekstuitgaven	257
Band II
DEEL II: FACSIMILE-EDITIE
Verantwoording	297
Facsimile-editie	299

 

 

[pagina VI]

Band III
DEEL III: STUDIE
A. HET VOORWERK	599
Hoofdstuk 1: Het 'Voor-Beduydsel'	600
§1. Het Democritus-verhaal	602
1. Democritus en Hippocrates	602
2. Democritus en Heraclitus	608
3. Democritus en de 'heden-daegsche Gulde Eeuwe'	609
4. Het lachen van Democritus	610
§2. Verdere toelichtingen bij de Belacchende Werelt	612
1. Voorstelling van het kermisverhaal	612
2. De Belacchende Werelt als satire	613
3. De Belacchende Werelt als komisch vermaak	616
Hoofdstuk 2: De titelpagina	618
Hoofdstuk 3: De titelgravure en de 'Aen-Spraecke op de Voor-Tijtel'	622
Hoofdstuk 4: De 'Boeck-Sprake'	629
B. DE BELACCHENDE WERELT	633
Hoofdstuk 1: Samenvatting van het kermisverhaal	634
Hoofdstuk 2: De 'In-leydinge'	642
§1: De realia	642
§2: De kadervertelling	643
§3: Reyn-Aert: de woordvoeder van de dichter Van de Venne	644
Hoofdstuk 3: De Haagse hofkermis als setting voor de Belacchende Werelt	646
§1: De Haagse kermis in de eerste helft van de zeventiende eeuw	646
§2: Kermisvoorstellingen in de beeldende kunsten	659
§3: Kermis in de literaire traditie	663
§4: De kermis in Van de Vennes literair en schilderkunstig werk	670
§5: De kermis in de Belacchende Werelt	675

 

 

[pagina VII]

Hoofdstuk 4: Boeren op en rond Van de Vennes kermis	678
§1: De amoureuze boeren in de Belacchende Werelt: een reprise van het 'Minne-mal' (1623)	679
§2: Van de Vennes boerensatire	681
1. 'Leelijck doet geen seer Aen Boer of Heer': deformitas en turpitudo bij Van de Vennes boeren	682
2. 'Drolligh dom!' en 'Onverstant is vreesachtigh': over domme, dwaze en laffe boeren	683
3. 'Achter-noodt, die gaet voor al': fecalismen in de Belacchende Werelt	685
4. 'Boeren zijn muechals': over gula, etende en drinkende boeren	686
5. 'Smijtje mijn, ick beuckje weer!': agressief gedrag bij boeren	691
6. 'Al te hoovaerdigh is onaerdigh': over luxuria, ambitio en superbia	697
7. 'Boersche vrye Vryery': een boertige kermisvrijage	699
§3: Over wijze boeren: een casus	706
1. Stad versus land	706
2. Hof versus land	714
§4: Uitlatingen over kunst	716
1. Lubberts bezoek aan een boekenwinkel (v. 3062-155)	717
2. Uitlatingen over kunst n.a.v. de schilderijen over de zeven ondeugden en over de zeven vechtende vrouwen	719
§5: Van de Vennes boerengesprekken in het licht van de literatuur over het vrijen, en het trouwen	720
1. Het discours over het vrijen	723
2. Het discours over het huwelijk	729
Hoofdstuk 5: 'De voornaamste Woel-lieden, ofte kermis-gasten'	744
§1: Handel en ontspanning	744
1. Fopje Garnaets-Jongen, Besje Krimpers en Aafje Koeck-wijff	744
2. De rijfelarij	749
3. Kunstenmakers en rokende aapjes	750
4. De kwakzalver	754
5. De Botte Slijper	756
6. De optocht van de Haagse schutterij op de kermis	761
7. De trekschuit naar Delft	769

 

 

[pagina VIII]

§2. Zigeuners en bedelaars als marginalen	773
1. Zigeuners	773
a. Zigeuners in de Belacchende Werelt	773
b. De raadgevingen van de zigeuners	776
2. De bedelaars	783
a. Het 'Gielers Vocabulaer' en de 'Kramers-Tael'	787
b. De lijst met verschillende soorten bedelaars	792
c. De gasthuisteksten: het schip van Reyn-uyt	797
Hoofdstuk 6: De 'by-gevoegde Raedsel-Spreucken'	804
§1. Het zestiende- en zeventiende-eeuwse discours over het spreekwoord	808
§2. Over spreekwoorden en spreuken in Van de Vennes overig literair werk	816
§3. Over spreuken en spreekwoorden en over de 'by-gevoegde Raedsel-Spreucken' in de Belaccbende Werelt	818
1. Uitspraken over spreuken en spreekwoorden in de Belacchende Werelt	818
2. De functie van de 'by-gevoegde Raedsel-Spreucken' in de Belacchende Werelt	822
Hoofdstuk 7: Van de Vennes stijl	826
C. DICHTERS ROND VAN DE VENNE IN DEN HAAG: ENKELE ASPECTEN VAN DE RECEPTIE VAN HET LITERAIRE OEUVRE	832
Hoofdstuk 1: Dichters rond Van de Venne in Den Haag	835
§1. De spilfiguur Isaac Burchoorn	835
§2. Pieter Nootmans	837
§3. Andries Duirkant	840
§4. Johannes Orisandt	842
§5. J. De Worm en P. Tribolet	843
Hoofdstuk 2: Burchoorns literaire productie in het licht van Van de Vennes werk	845
§1. Invloed van Van de Vennes werk op de ontspanningsliteratuur uit Burchoorns fonds	845
§2. In het spoor van Van de Venne: het boertig-komisch werk van Isaac Burchoorn	849

 

 

[pagina IX]

1. De Swarten Dvyvel en de VVitten Engel	849
2. De Nieuwe Werelt vol Gecken en de Nieuwe Werelt vol Schyn-wijsen	851
3. De Klucht-hoofdige Snorre-pijpen	853
Hoofdstuk 3: Het beeld van Van de Venne in de lofdichten	856
BESLUIT	861
Afbeeldingen	865
Personenregister	875
Register op passages uit de Belacchende Werelt waarnaar in deel III wordt verwezen	890

 

 

[pagina 906]

ORIENTALISTE, KLEIN DALENSTRAAT 42, B-3020 HERENT