Van een bloedrode manchet en een kooikershondje

[XVII]

ik zie mijn vader nog met zijn vermoeide, kreukelige hoofd, toen hij me de deur wees, nadat ik hem had verteld van Michael en mij. Zijn mond trilde en nu kreeg ik van mijn moeder een brief. Lieve Johan en met dat bekende kriebelige schrift van haar: dat je vader nu wel inzag, dat dit niet de manier was om een zoon te behandelen en dat hij je toch wel weer graag wilde zien. ‘En Johan, volgende week is je vader veertig

[p. 87]

jaar bij de fabriek en dan krijgt hij een Koninklijke Onderscheiding, wat vind je daar nou van en nu zou ik zo fijn vinden, als je naar de fabriek kwam en dat zou voor hem ook een grote verrassing zijn, dat weet ik zeker. Ik hoop wel, dat je vrij kan krijgen van je werk.’

Ik vouwde de brief weer dicht.

Ik nam me voor wel naar mijn vader te gaan, maar verder zo weinig mogelijk kontakt met mijn ouders te hebben, want ik zag mijn moeder al voor me, met haar kleine witte gezicht en haar radeloze ogen, als ze zou merken, wat voor leven ik nu leidde.

Ik keek een tijd naar buiten, voor ik een plaat opzette. Ik voelde me als lamgeslagen.

En alleen.

Ontzettend alleen.

Die avond ging ik niet naar de Singel, maar bleef ik op de divan liggen en las een boek. Maar deze vrije avond was een uitzondering en de dagen daarop verdiende ik weer veel geld.

De dag, waarop mijn vader zijn feest vierde, was ik zenuwachtig en toen ik de trein naar het dorp nam, kreeg ik al spijt, dat ik me er toe had laten overhalen om naar de fabriek te gaan. De spijt werd sterker, toen ik uit de trein stapte. Ik liep over het perron, mijn ogen knipperend tegen het felle zonlicht, nog teveel gewend aan het rode licht van de bars en het donker van de slaapkamer.

Langs de witte pastorie, waar ik in een flits de dominee zag, liep ik naar de fabriek, die ik nog wist te vinden, een oud, donker kompleks vlak buiten het dorp, waar mijn vader als jongen van veertien ging werken en waar hij zijn leven had vergooid.

[p. 88]

‘U moet in de kantine zijn.’ De portier tegen me en ik liep door de smalle gangen naar de zaal.

‘Voor mijnheer Stouthart?’

‘Ik ben zijn zoon.’

Voor in de zaal, op de eerste rij zag ik mijn moeder en toen ik binnenkwam, had ze me al gezien, alsof ze op me wachtte. Ze stootte mijn vader aan, die opstond en naar me toekwam.

‘Zo,’ zei hij.

En: ‘Leuk, dat je gekomen bent.’ Mijn moeder zoende me vlug. ‘Je vader is zo zenuwachtig,’ zei ze en toen keek ze me onderzoekend aan. ‘Je ziet er slecht uit, je eet waarschijnlijk te weinig,’ besloot ze.

‘Ja ja.’

De direkteur van de fabriek kwam binnen, vergezeld van de burgemeester van het dorp. Ik ging rechtop zitten, want de fabrieksdirekteur, ordentelijk man, vader van drie grote dochters, kende ik.

Ik had hem meermalen 's avonds langzaam door de Leidsestraat zien rijden en dan opende hij zijn portier. Hij was nog geen klant van me geweest, al had hij me een paar keer aangekeken als hij langs reed. De eerste tijd was ik nog te onervaren en later was een andere jongen me een paar keer voor geweest.

De twee mannen kwamen naar mijn vader en gaven hem en mijn moeder een hand.

‘En dit is mijn zoon, Johan.’

‘Ah, zo’ en hij keek me even strak aan. Ik voelde zijn zware beringde vingers even in mijn handpalm rusten.

‘Nog op school?’

‘Nee, hij werkt in Amsterdam. Op een kantoor.’

[p. 89]

‘Ah, juist.’ Een nauwelijks merkbare glimlach en hij draaide zich om, liep naar de tafel, waar hij naast de burgemeester ging zitten, die al zenuwachtig over zijn papieren streek, want ons dorp was een klein dorp en veertig jaar op deze fabriek was een zeldzaamheid. Maar voordat hij zou spreken, was eerst een lange rij collega's van mijn vader aan de beurt.

De geschoolde sprekers, die hun onderstrepende gebaren hebben geleerd op kadercursussen van de vakbond. De joviale sprekers, die herinneringen aan vroeger ophalen en bulderend lachen tot ze merken, dat de zaal de pointe van hun verhaal niet heeft begrepen. De sprekers, die namens een groepering een gelukwens oplezen van een papiertje. En dan de sprekers, ik mag ze het liefst, die met een zweetveld op hun voorhoofd praten over ‘vreugde’ en ‘toekomst’ en die blij zijn als ze zonder in hun verhaal te blijven steken weer op hun stoel kunnen gaan zitten. De burgemeester, die na een moeilijk begin opeens de woorden vond, uitgesproken met de lichte galm van patriarchale burgervader en die de onderscheiding opspeldde onder wat een daverend applaus moest zijn, maar dat toch niet meer was dan een langzaam opkomend geklater, omdat sommige kollega's dachten, dat je bij een Koninklijke Onderscheiding Toch Echt Niet Kon Klappen.

En mijn vader.

Ach, mijn vader.

Vader, waar was je toch, de grote man, die 's avonds aan mijn bed vertelde van Karremannetje en Liselotje, de twee dwergjes, die zoveel ijzingwekkende avonturen beleefden. De man, die over het strand holde met mij op zijn

[p. 90]

schouders en die me vasthield met zijn grote handen. Vader, verdomme, waar wasje nou, de man, die me aankeek als ik met een slecht rapport thuiskwam en voor wie ik ontzag had. En eerbied.

En bewondering.

En angst. Later angst.

Nu zag ik hem staan, een mannetje in een grijs pak en dat was mijn vader. Hij was volkomen onverstaanbaar tijdens zijn dankwoord.

Alleen mijn moeder verstond hem. Ze drukte haar zakdoek tegen haar ogen en ze was trots op hem en op zijn onderscheiding, die ze later van zijn revers haalde om hem steviger vast te spelden, ‘want anders verlies je hem, lieverd.’ Na afloop moest de burgemeester zich ekskuseren: hij kon niet langer blijven. De kollega's liepen een voor een de kantine uit want het was bijna pauze en huldigen in de tijd van de baas is wel prettig, maar daarna moet het wel afgelopen zijn. We bleven achter: mijn vader, moeder, de direkteur en ik. De zware dikke man keek me een paar keer aan en zei toen: ‘Zeg, Stout-hart, zullen we je zoon de fabriek eens laten zien, dan weet hij meteen in welke omgeving zijn vader veertig jaar heeft gewerkt.’

We liepen door de fabriek, maar het langst stonden we in de direktiekamer, waar hij erg trots op was. Hij stond er als op een foto met achter zich een breed bureau en een zwarte leren bank.

‘Stouthart,’ zei hij na de bezichtiging, ‘natuurlij k heb je de rest van de dag vrij’ en hij legde zijn hand op de schouders van mijn vader.

‘Dank u, mijnheer.’

We liepen de fabriek uit, maar ik ging niet mee

[p. 91]

naar huis, waar ik de tantes, de ooms, de koffie en de kruidenierssherry wist.

En de zoute pinda's.

‘Ik ga weer terug naar Amsterdam, want ik moet weer aan het werk,’ loog ik. Ik liep met ze mee naar huis, zwaaide door het raam uitbundig naar de verzamelde familie en liep toen weer terug naar de fabriek.

De direkteur deed de jaloezieën van het raam naar beneden toen ik binnen kwam en nadat hij gekeken had of de deur op slot was, voerde hij me naar de bank.

Nadat ik me had aangekleed, een half uur later, liep ik naar het raam en trok de jaloezieën op. Ik keek naar het dorp, terwijl hij achter me aan zijn bureau ging zitten om een cheque uit te schrijven.