Van een bloedrode manchet en een kooikershondje

[p. 36]

6

‘En ze wentelde Hem in het Stof des Doods.’

Een zucht ging door de kleine kerk en mijn oom naast me pakte mijn hand en kneep er hard in.

Voor het eerst kwam ik in de kerk.

‘Zou je dat wel doen. Het kind begrijpt er misschien niets van.’

‘Natuurlijk doe ik het. Waarom niet? Hij begrijpt het best, nietwaar Johan?’

En mijn oom gaf me drie centen, voor iedere collecte één en ik wachtte in spanning tot een lange man met een klein blond snorretje met de collectezak langskwam en ik mijn hand er diep in stopte om de cent een mooi plaatsje te geven.

‘En ze wentelde Hem in het Stof des Doods.’

Ik herinner me nog deze ene zin, die die middag wel tienmaal werd uitgeschreeuwd en de gemeente zuchtte hem na, proefde de zin langzaam op het puntje van de tong om hem dan langzaam naar binnen te laten glijden.

De dominee, een zware man met een massief rood hoofd, schudde bij elke zin de mouwen van zijn toga langzaam naar beneden, zodat zijn handen met de brede, platte vingers vrij kwamen en dan zei hij weer ‘en ze wentelde Hem in het Stof des Doods’ en dat zit na jaren nog in mijn hoofd.

Ik was blij, als mijn oom het gezangenbundeltje pakte en ik mee mocht zingen, wat niet gemakkelijk was, omdat ik, als ik met de vrouwen probeerde mee te zingen, te hoog moest en ik de mannenstemmen maar een enkele keer kon volgen. Daarom zwierf ik van mannen naar vrouwen, van hoog naar laag en ik wachtte tot ik de tweede cent kon geven. De derde bij de uitgang van de kerk bewaarde ik voor mezelf.

Zo vertrouwd was die god van die kerk nou niet voor me, dat ik hem die cent gunde en toen ik jaren later voor de grote bruine kerk stond met de gele stenen in rijen om de toren heen geslingerd, was die god nog steeds een onbekende voor me, maar toch stapte ik naar binnen. Ik kwam in een kleine hal, waar twee bussen stonden met daarboven de foto van een missiezuster met een negertje op haar arm.

[p. 37]

Door een smalle gang liep ik de kerk in.

Ver voor me zag ik het altaar, het kruis en daarvoor een onafzienbare rij banken. Ik was weer in een kerk, maar in een heel andere dan de kleine dorpskerk zonder altaar en kruis, alleen met een donkere houten kansel met daarop de dikke Bijbel met de boekenlegger, die ik altijd zo graag had willen meenemen.

De kerk was leeg, dus liep ik naar voren.

Aan de muren hingen rijen schilderijen. Ik probeerde te lezen wat er op stond. ‘Jezus valt voor de derde keer’ met krullerige letters. De Jezus had een glad onbewogen gezicht alsof de pijn hem helemaal niets deed. Het enige wat hij probeerde was zo mooi mogelijk te zijn met zijn gladde beige gezicht en de rood aangezette lippen, het haar met een keurige scheiding in het midden.

Toch gaf het schilderij me rust en daarom ging ik op een bank zitten en ik keek er naar. Ik voelde dezelfde vrede over me komen, als ik voel wanneer ik met een boek of een krant op de w.c. ga zitten, een half uur soms, tot mijn vader op de deur bonst omdat hij ook zo graag wil. Dat zalige half uurtje, in eenzaamheid met de warmer wordende bril aan je benen, de verjaardagskalender voor je ogen en ik staarde naar het schilderij, als naar de verjaardagskalender op de w.c.

‘Wat kijk je lang naar het schilderij. Vind je het zo mooi?’

Ik keek op en zag een priester staan. Meer een jongen, iets ouder dan ik, in een lang zwart kleed met een rij kleine stoffen knoopjes dicht gemaakt.

Ik: ‘Nee, mooi vind ik het niet. Ik vraag me af, waarom iemand dat zo kan schilderen.’

‘Waarschijnlijk omdat het een opdracht was, die goed werd betaald,’ zei de jongen en hij ging naast me zitten, ‘of wil je liever alleen blijven.’ ‘Nee, nee,’ zei ik.

Ik keek weer naar het schilderij, dat inderdaad belachelijk was en ik begreep opeens de vrede niet, die ik daarnet nog voelde.

‘Misschien iemand van de kerk zelf,’ zei ik.

‘Wat bedoel je?’ De jongen weer.

[p. 38]

‘Ik bedoel dat de man, die dat schilderij schilderde, misschien iemand van de kerk zelf was.’

‘Dat kan.’

We zwegen even, toen zei hij: ‘Ik heb je hier nog nooit gezien, kan dat?’ ‘Ja,’ zei ik, ‘ik kwam langs en liep alleen maar even naar binnen. Ik kom nooit in een kerk en ik was nieuwsgierig. De deur stond open, weet je.’

‘Hij staat altijd open, zodat je zomaar binnen kan lopen wanneer je dat wil.’

Toen: ‘Ik heet Frank en jij?’

‘Johan,’ zei ik, ‘maar zeg ik niet kapelaan tegen je of zoiets?’

‘Eigenlijk wel, maar laat dat alsjeblieft,’ zei hij en hij lachte en als hij lachte zag je duidelijk dat het pak, dat hij aanhad, hem eigenlijk niet paste. Ik vond hem heel aardig, maar dat zei ik niet.

Ik zei: ‘Ik moet weer eens opstappen.’

‘Kom nog eens binnenlopen.’

‘Ja, dat doe ik,’ zei ik en dat meende ik, maar toen ik een paar dagen later weer binnenliep, was hij er niet, maar de keer daarop wel en nadat we even hadden gepraat, stelde hij voor om naar boven te gaan, naar zijn kamer in de pastorie.

‘Daar kunnen we gezelliger praten en bovendien heb ik ook wat te drinken,’ zei hij.

Hij had een kleine kamer vol met boeken, in stapeltjes langs de plinten en hij schonk wat in om te drinken. We spraken een tijdje niet met elkaar.

Toen ik later weer eens kwam, zag ik hem voor het eerst zonder dat lange zwarte pak. Hij droeg een broek en een hemd en ik moest er even aan wennen. Hij draaide platen en hij vertelde over zijn werk, maar nooit over het geloof en zo, want dat hadden we afgesproken. Het zou een rem zijn op onze vriendschap, want vrienden waren we geworden, dat wisten we.

Op een middag stonden we voor het raam en keken naar buiten, naar het plein, dat zich in de zon koesterde en we spraken over een boek, dat

[p. 39]

ik net aan hem had teruggegeven. Welk boek het was, weet ik niet meer, ik geloof, dat het van Hermans was, alhoewel hij niet zoveel van Hermans hield, herinner ik me. Het was hem te hard, zei hij en ik luisterde naar hem en sprak hem niet tegen, want hij had zoveel meer verstand van boeken dan ik.

We stonden dicht bij elkaar, zodat onze vingers elkaar bijna raakten en ik voelde kleine zweetdruppeltjes in mijn nekharen, zo'n spanning was er opeens in de kamer. Ik durfde niet naar hem te kijken, want ik wist niet of hij wel naar me keek.

Toen. De deur ging open en een oudere man met diepe vouwen in zijn gezicht, de pastoor, wist ik, ik had hem eens een keer gezien, kwam binnen.

Ik voelde, dat ik rood werd onder zijn blik, maar hij keek me nauwelijks aan, maar zei tegen Frank: ‘Ik wil je straks even spreken.’

Hij liep zonder verder een woord te zeggen de kamer weer uit en ik zag, dat Frank bleek was geworden, maar ik durfde hem niet te vragen waarom.

‘Sorry,’ zei hij. ‘Hij wil, dat ik bij hem kom, dus moet ik je er uit gooien.’ Hij probeerde de oude toon weer te pakken, maar het lukte hem niet en hij wist, dat ik dat merkte.

Ik liep snel langs hem heen en zei ‘dag’ en ‘ik kom volgende week weer langs’ en rende de trap af.

De week daarop liep ik weer naar de kerk en ik voelde me eigenlijk erg rustig, want wat was er nu eigenlijk gebeurd. Alleen de pastoor, die binnenkwam en meer niet, maar ik wist, dat ik tegen mezelf loog.

De stuurse vrouw, die het huis voor de pastoor en de drie kapelaans schoonhield, deed open en ik liep naar boven, naar de kamer van Frank, die bij de tafel stond, toen ik binnenliep.

Op de tafel stond een koffer.

‘Ik zei: ‘Wat is er? Ga je weg?’

Hij: ‘Ja, ik ben overgeplaatst.’ Hij zei niet waarheen en ik vroeg het ook niet. Ik ging op het bed zitten en zag hoe hij zijn kleren netjes in de koffer legde, hem sloot en bij de deur zette.

[p. 40]

‘Wanneer?’

‘Morgen al. Ik had je een brief willen schrijven, want ik wist niet of je nog zou komen. Ik hoopte het wel.’ Dit zachter. ‘Ik had de brief hier moeten laten liggen, want ik weet niet eens een adres, waar ik hem naar toe zou moeten sturen. Ik weet eigenlijk zo weinig van je.’

Ik bleef niet lang, de spanning, die ik de vorige week had gevoeld, kwam weer in me op en ik werd er zenuwachtig van en daarom zei ik: ‘Ik zal maar weggaan. Je hebt nog veel te doen en praten doen we toch niet meer.’

Onze gezichten stonden vreemd strak, toen we elkaar een hand gaven en ik huilde niet vaak, in die tijd, maar toen ik wegliep, huilde ik wel en dat was de eerste van een lange, bijna ononderbroken reeks, want als ik niet huilde met tranen, die over mijn wangen stroomden tot in mijn hals die dan begon te jeuken, dan huilde ik wel diep in me tot ik niet meer goed kon denken en dat is gebleven tot de dag, waarop ik dit vertel en als ik dit lees, voel ik mijn tranen weer boven komen.