|
| |
| |
| |
Aende vveetgierighe Lesers.
WEet-gierighe Lesers; naedemael vvy saghen dat in u lieden vervvect is, door Cornelium Hillenium, een groot verlangen nae een seekere Comedie; u daer van in zyn Apologie vermanende, ende belovende dattet hier binnen Alkmaer in svvang vvas gaende een dusdanighe; doch alleen by copye van gheschrifte; maer dat hy vvas vervvachtende dat ghy die cortelinge gedruct soudet sien. Ende soo vvy nu oock met u lieden een tijt-lang op 't selfde vvachtende vvaren; ende eyndelick siende dattet meer niet af en quam, Hillenius voorts anders niet en dede dan u lustich te maken, sonder een hayr meer te dencken u daer in te verlichten ofte vertroosten; hebben vvy noch selver desen arbeyt ende costen op ons genomen; eensdeels om Hillenio hier in te vernoeghen van zyne vervvachtinge; als om voor hem te voldoen u verlangen, dat in u.l. door hem is ontsteken: vvaer voor vvy niet en tvvyfelen, oft hy sal ons grooten ende behoorlicken danc vveten, midtsgaeders ghy lieden altesamen: dies aengaende tvvyfelen vvy aen uvve personen altijts minst: vvant vvy u oyt hebben danckbaer bevonden. Andersins heeft ons ooc bevveecht, dat Hillenius meest ter oorsaecken van dit boecxken zyn Apologie in den druck heeft ghegheven. Maer denct eens op de groote en dringende oorsaeck, die hy genomen heeft uyt so cleynen ding als van dit boecxken! het vvelcke naeby niet en hadde gevveest: vvant alsoo 't maer gedicht en vvas om plaisier ende geneucht; ende eens alleen uytgeschreven, en isset maer van vveynigen, datmen haest mach seggen (byden druck vergeleken) van niemanden ghesien gevveest, al ist schoon sake dat het naderhant een ofte andermael is gecopieert. Ende daer soudet vvel by gebleven hebben, sonder oyt totten druck te comen, t' en vvare dat Hillenius, ofte eenighe der zyner, het selver hadden daer toe gebracht: vvant niemant van de onse daer meer nae dachten. Te meer, dat het eerste exemplaer, al eer daer eenighe andere copye van vvas, Adolpho door een ander, als den Au-
| |
| |
theur, ghetoont zynde, heeft hy t'selve (nae oversien ende ghelesen te hebben) voor hem eygen gheeyscht, ende ghebeden datmen het mochte verbranden, om niet te sien zyn mede-burghers ruchtbaer maken; het vvelck hy noyt en heeft vervvorven: niet om datment voor alle man vvilde brengen; maer alleen (terwijlt doch gedicht en geschreven vvas) om vande bekende gesien ende gelesen te vvorden. Hillenius dan, is (ghelijck hy selver seydt) door dit cleyne boecxken (wesende doen ter tijt cleynder noch van een groot deel) soo noodich, ende grootelick veroorsaect gevveest, ende gedrongen so moeylicken ende pynelicken arbeyt voor hem te beginnen ende volbrengen, als van soo veel papieren voor zyn Apologie vol te stouvven. VVaer van die langsame effecten nu eerst beginnen te vvercken in ons, een cleyn oorsaecxken van dit tegenvvoordighe spel: alsoo dat, vvaerom zyn Apologie, al over lange gevveest is ghedruckt, dat selve vvort nu eerst om zyn Apologie door den druck uytgegeven. Siet, so hangen de vervvarde menschelicke dingen aen malcanderen gepredestineert, al aen eenen keeten, gelijck als met schakels; also dat het eene veroorsaect vvort van het ander, een oorsaeck van het selfde; en vvie sal het eynde sien? Maer tot onse teghenvvoordige spel vveder keerende, wy hebben 't geintituleert Een claer ende doorluchtich vertooch van d' Alckmaersche Kerckelicke geschillen; vvant het meestendeel niet anders en is tracterende, als den handel ende geschil aldaer onder den Kerckenraet gheresen. Hillenius hadde t' Kint alrede eenen naem gegeven, t' selve noemende Comedie; vvant t' heefter groot gelijck nae: dan tervvylen het geen Nederduytse, maer een Griecsche naem is, ende vande selvighe, als vvesende een volmaecktster van alle Consten, oock tot een uyterste bepalinge is gebracht; binnen vvelcke bepalingen sy doorgaens, oock by de Latynen, heeft gefloreert, en daer nae by haere naevolgers de Italianen, als ooc by de Fransoysen ende Engelschen, tot noch tegenvvoordelick. Ende dit onse spel, de selvige al veer is te buyten gaende, so hebben vvy dat liever met een generale Nederlandtsche naem
| |
| |
van Spel geintituleert, het vvelck dueren ende loopen mach nae het believen des instelders: maer vvillende spelen eenich spel, van andere alreets ingestelt, geschict ende bepaelt, moetmen ooc nootsakelick der selver schickinge ende bepalinge volgen, andersins sondichtmen tegen den Autheur, ende t'spels naem, ende tervvyle oock dit tegenvvoordige int Nederduyts is gevonden, gedicht ende geschreven, niet vertolct, vvaer toe dan een uytheemsche naem? VVyder heeft u Hillenius in zyn Apologie neerstich ende sorchvuldichlick vermaent ende gevvaerschout voor grove ende satanische leugenen, vvaer van dit boecxken vol is; op dat ghy u sinnen mocht scherpen over 't al te lichtelick aennemen van die, om gevvichtighe oorsaken vville, al te lange voor vliegende geesten (die van 't selfs genoech connen nadencken) te verhalen. Seker het is vvel van hen gevvaerschout, ende getrouvvelick, dies vvy u rechte-voort niet anders vermanen en sullen, dan dat ghy zyne vermaninge neerstichlic en scherpsinnichlick vvaer neemt: vvant vvaerachtelick en is dit spel nerghens anders van sprekende, als van sodanige grove ende satanische leugenen, daer voor zynse ooc geschreven ende gedicht. Ende op dat ghy de leugenen claerder sult mogen sien ende mercken, so sal icse u van veer mette vinger aenvvysen ende effen juyst ontdecken, op dat ghy daer, vvanneer 't u sal belileven, naeder ende dichter by comen moocht, ende ondertastense so nau als ghy sult vvillen. So veel dan als aengaet de historie ofte geschiedenisse, so als die by de personen is ghehandelt ende gepasseert, en is niet tegen de vvaerheyt strydende, t' vvelke noch veel personen binnen Alcmaer, die 't meestendeel met haere eygene ooren gehoort, ende oogen gesien hebben, tegenvvoordelic sullen mogen getuygen, als ooc langen tijt (dat God haer gunne) na desen. Ooc zyn alle desolute schriften, die hier in comen, oprechte copyen, vvaer van de originele ende eygene hantschriften, tot overtuygingh eens yegelicken, blyven bevvaert, ende voor al de vverelt, als de noot vereyscht, zyn gesien ende ghelesen, en ooc by Notarissen autentijclick gecopieert vvel ende seker. Maer aengaende het subject, de saec
| |
| |
ende stoffe, door dese historie ende personagien vvarachtelick uytgebeelt, dat selve en is niet anders dan alsulcke ende sodanige leugenen, als van Hillenio zyn genoemt; te vveten, het opleggen ende beschuldighen, eensdeels van valschelick te leeren, anderdeels van oncuyschelick ende ongoddelick te leven, vvaermede sy Adolphum te onrecht beschuldicht hebben ende gheblameert. Dat alle hare beschuldinghen in 't generael valsch ende blamatien zyn, blyct alleen uyt ditte, dat is, dat sy noyt eenighe van dien hem hebben bevvesen; ende vvat doet de sulcke anders als liegen? die van een ander is naesegghende en stroyende alsulcx, dat voor hem, ofte yemant anders, onmoghelick is te bevvysen, oock gantsch onmogelick bevvesen te vvorden? Van 't eerste en hebben sy noyt anders gedaen als seggen; maer vvanneer 't op een bevvysen soude comen, so stelden zyt uyt, oft speelden banckeroet; vvaer van een van haere treffelicxste Ouderlinghen, seker een notabel quant, een sonderling exempel is gevveeest (de vvelcke op eenen tijt, comende onder seker geselschap, die sekere redenen onder malcanderen hadden van Adolpho en zyne Leer, ende eyndelick de vvoorden vanden eenen, of den anderen daer op vallende, als datmen dagelicx den voornoemden Adolphum veel hoorden beschuldigen, dat hy een valsch Leeraer soude zyn, maer datter niemant en quam die 't hem bevvees. VVaerop desen Huysman (ic meen ouderling) terstont geantvvoort heeft, datmen na sulcke personen, die 't hem bevvesen, niet lang en behoefde te soecken, ende dat hy selver daer toe vvas genoech suffiant. De andere hem aensiende, seyde; Vrient daer en is u kin noch niet grijs genoech toe (gemerct hy noch tamelicken jong is, ende een schoemakers gesel) vvant daer zyn veel ander gryser baerden over doende gevveest, die vvel so veel boecken hebben gehandelt, als ghy u dagen leeren tot schoenen. Dese ouderling vvonderlick opstygende, verontvveerdicht datmen zyn treflic out verstant uyt zyn jonger lijf daer niet en onderscheyde (tervvylen sulck onderscheyt int kiesen van zyn ouderlingschap door den hoogen censeur Hillenium vvas gemaect) heeft vvederom geantvvoort, hy selver, hy Huys-
| |
| |
man, vvoudet hem bevvysen; ende vvaer Adolphus tegenvvoordich, soudet hem bevvysen; ende t' scheen dattet maer aen Adolphi tegenvvoordicheyt schorte. De andere hem siende soo heftich, seyden; vvel, vveet ghy 't hem te bevvysen, vvy sullen vvel met u hem gaen vinden tot zynen huyse: vvant self vvy seer lustich zyn, te hooren sulck bevvijs. Huysman daer op antvvoerdende; comt, gaen vvy: d' ander omslaende haer mantels, zyn ghelijck met dien opsette nae Adolphum toegetreden; ende gecomen zynde aent laetste steechgen, ende openinge aldaer tot Adolphi huys, heeft den Huysman (verstaet ouderling) gedacht, dat hy 't niet en diende te laet te laten vvorden: daerom makende by zyn geselchap een noodige boodschap van vvater ontladen, is ter zyden af in 't steechgen gevveken; maer also haest hem zyne gesellen voortgaende uyte oogen quijt vvaren, is hy voort glip gegaen, ende op de loop getegen recht als een hoender dief. Hoe 't de mannen (met hem, ende om zynen 't wille uytgegaen) voort maecten, hoe lange ende met welcke lijtsaemheyt sy na hem te vergeefs hebben ghevvacht, souden sy u.l. beter als ick connen vertellen. Dit quam hier aldus te pas, in parentesi. Laet ons nu vveder gaen, ontdeckende de leugenachtige materie van onse vvarachtige historie: maer eerst moet ic u noch dit seggen, dattet Hillenius selver noch een vveynich becnopter maecten, als desen voorsz. Huysman, inde tegenvvoordicheyt vande E.M. Heeren Staten inden Haech; als Adolphus hem in 't aengesicht seyde, dat hy de valsche beschuldigingen, die hy over hem binnen Alcmaer vvas stroyende, aldaer nu soude voortbrengen, op dat hy Adolphus voor de E.M. Heeren hem mocht antvvoorden; ende siende dat Hillenius stonde met een vergulden aengesicht, so stil als een Iesus beelt op een kas te pronc, heeft hem vvederom toegesproken ende geseyt, dat hy dan hem selven verantvvoorden soude: vvant hy Adolphus hem Hillenium beschuldichde van d' ander zyde van valschlick te leeren: maer Hillenius crygende t' vergult aen 't voorhooft noch veel costelicker, heeft ten lesten uyt zyn dyesack getrocken eenen brief, ende dien toereyckende de E.M. Heeren van wegen zyne treflicke medehulpers
| |
| |
Classis ende Kercken raedt van Alcmaer, hem daer mede verontschuldigende ende betoonende, dat hy daer niet ghecomen en vvas om te disputeren; maer alleen om dien Brief haere E, te brengen, VVaer op hem geantvvoort vvert, dat hy door een voerman ofte bode van dien arbeyt ende moeyten had mogen verlicht vvorden, ende der halven ernstich vviert vermaent tot die t' saemensprekinge over de beschuldinghen ter vveder zyden te comen, doch bleef gheheel onvvilich, &c. Nu vvillen vvy 't vveder soecken daer vvy 't ghelaten hebben, ende seggen van 't tweede deel, der satanissche leugenen, te vveten, van Adophi oncuysheyt, ende door dien ongodlick leven. Van dese leugenen schrijft Hillenius in zyn Apologie, dat selver de historie van ons tegenvvoordige spel, tot ontdeckinge vanden handel der Vrouvven, soude seer ongetrouvvelic ende onvvarachtelick gedicht ende geschreven zyn: vvaer in hem manifestelic leugenachtich connen maken de Protocollen vol interrogatorien en getuygenissen, beleyt ende geschreven by publicke Notarissen, als ooc eyghene hantschriften: uytte vvelcke evidentelicken blijct, datter niet een geschiedenisse (als noch eens geseyt is) is geschreven tegen den loop der vvaerheyt: door vvelcke' openbare ende onbeschaemde leughenen Hillenius hem selven een argument is totte rest, te vveten, &c. Hier van, behalven dese, zyn noch 4 voornamelicke consideratien, de eerste is dat het gemeen volc (dat gemeenlic een voorspel van 't vvare toecomende hout) al in 't eerste begin ende openbaringe vanden handel, t' selve niet alleen en hebben vermoet ende gemompelt; maer oock, openbaerlic geseyt, ende met schriften (die hy grove ende schandelicke calumnien ende leugenen van quaetvvillige noemt) is gestroyt gevvorden. De tvveede consideratie is inden inhout van eenen Brief eens particulieren persoons aen Adolphum, staende van vvoort tot vvoort in dit tegenvvoordige spel, die anders niet en is, dan dat hy de stadt soude verlaten; na den vvelcken so hy hadde gedaen, souden van hem genoechsaem zyn ontslagen gevveest. Het derde is, dat nae de slechtinge vande saeck, tot Adolphi eer, ende der Vrouvven schan-
| |
| |
de, geen blijck meer noch teecken van vermoeden is voorgevallen. Het vierde ende principaelste, ende veel andere consideratien in hem begrypende, is Hillenij eygen verhael van exempelen, dat sulcke ende diergelicke grouvvelicke stucken tot andere tyden, ende aen andere vrome Leeraers, te vvege zyn gebracht gevveest, als aen Eustatium, Bisschop binnen Antiochien, Athanasium, Euperatam ende Vincentium, daer mede den Leser benemende de vervvonderinghe, die hy anders hebben mochte dat sulcken helschen ende satanischen vverck, juyst door hem eerst begonnen soude zyn. Laet ons ooc een vveynich gaen ontpluysen ende considereren zyne eygene consideratien, over zyne verhaelde exempelen, te vveten, van vvelcke gasten sulcx is voortgecomen, ende over vvelcke personen het is gheschiet, Het en vvaren (seyt hy) geen vrome ende rechtsinnige Leeraren (sodanich als hy hem selven meent) die de waerheyt voorstonden, gelijck als hy mette zyne, te vveten; maer boose Arrianen, die de vvaerheyt geensins en conden verdragen. Maer, vvelcken Leser, contemplerende op dese ambitieuse gelijckenisse, en sal niet bevinden, dat sy recht verkeert genomen, in alles vvel ende beter sal accorderen? VVie en sal niet dencken, dat rechte Leeraers niemandt en sullen beschuldigen, ofte sy en sullen eerst hebben meer als dobbel stoffe om dat te bevvysen? VVie en sal niet dencken, dat rechte Leeraers niet liever (al vvaer het ooc vvaer) zyn Mede-broeders fauten soude repareren ende bedecken, dan hem so vyantlicken te soecken tot schand' ende verdriet, veer buyten zyn ghevvende plaetse te verstooten, om daer alleen Meester vol hoveerdicheyt van reputatie te blyven? VVie (seg ic) en sal niet dencken, ende al denckende bevinden, dat nijdt ende hoveerdicheyt in rechtsinnighe Leeraers gheen plaetse en heeft? Maer dusdanich plegen te zyn de effecten vande lijf ende ziel-doodende Ketters, uytroeyers van alle deuchden, die grimmich ende cribbich zynde door hare aengheborene loome humeuren, soecken oock alle andere van liberaele, levendige ende goede conditien so te maken; die de vvaerheyt bestryden, die de voorstaenders
| |
| |
der vvaerheyt (alst blijct) geensins en connen verdraghen: maer altijt bevechten.
Voorts seydt hy vande Vrouwen, die sy voortbrachten, dattet gheen eerbare vvaeren (als hy niet vermoedt, maer hem ghelaet dat de zyne zyn) die van soodanighe daeden eenen gruvvel hebben: maer bekende Hoeren ende onreyn van leven. Dit is eensdeels immers soo verkeerdt als het ander; vvant over een van de Vrouvven en is hier niemandt vervvondert, hoe dat sy luyden die daer toe ghecreghen mochten hebben; vvant haere defticheyt haer luyden van over langhe vvel is bekendt; oock van dat sy noch vvas in haeren vryen staet, niet te min oudt ghenoech om vvijs te vvesen, heeft sy mildt en liberael ghenoech ghevveest (soo het ghetuychnis luydt) van haere, van natueren vveghen, bedecte ende verborghene deelen des lichaems by den Ionghelinghen te laten handelen! maer van meer en vveten vvy gantsch niet, in dien tijdt daer van te segghen, dan dit immers een ghevveldich oudt spreeckvvoordt is.
Post tactum venit in actum.
Dat is:
Van soet ghesicht tot het soet ghelach;
Van soet ghelach tot voelen;
Van 't voelen tottet woelen.
Maer nu in haeren onvryen en ghehouvveden staet, vveetmen dat sy op Saerdam, vvesende op een Amsterdamsche reys, by haren Buerman gheslapen heeft: dan vvat sy meer hebben gedaen, dan beyde rusten op een bedde, en heeft niemandt anders ghesien: daeromme vvy het laten staen op des Lesers naer-dencken. Dan
| |
| |
vveest verseeckert dat sy daer naer meer-maels is ghevveest tot des selven Buer-mas huys, segghende ende vraghende: Buer-man, vvanneer suldy vveder naer Amsterdam varen? vvanneer ghy daer heenen vvilt, ey vvaerschouvvet my, ick vvil dan vveer mee vaeren. Ende quam so dickvvils tot zynen huyse, dat Buer-mans Vrouvve (vvesende nochtans van natueren goetaerdich) evenvvel een voncxken van Ialousy begonde te vatten, ghelijck sy oock t' selve aen seeckere personen gheclaecht heeft. Eyndelick considereert Hillenius, noch de personen, vvaer teghen sulcke stucken zyn aenghenomen. VVaerlijcks (seydt hy) t' zyn soodanighe ghevveest, die de Satan ten hoochsten haet, dat is, de vroomste ende voortreffelickste beschermers ende voorstaenders der VVaerheyt, &c.
Nu vveet een yeghelijck dat Adolphus al over menich Iaer heeft staende ghehouden alsulcken Leere, die sy noyt met al haer hassebassen hebben connen (hoe vvel vvillen) om-stooten: Ende inde haere en zynse niet alleen van hem vervvonnen ghevveest; maer oock van vele die sich teghen haer versetteden, als Castellion, Doopers, Coornhert, ende veel andere meer; soo anders vvaer is, dat Hillenius in zyn Boeck schrijft, dat Adolphi Leer met der voorschreven ghevoelen accordeert, ende derhalven voor valsch van hem vvordt uytgheroepen. VVaerom het veel min te vervvonderen is, al heeft hy van haer den selfden oploop ghehadt, als de voornoemde deuchdelicke Bisschoppen, by Hillenium gheallegeert, van haers ghelijcken.
Hillenius seyt: maer noyt en zyn noch van Godes Kercke, noch van-de voorstaenders der selvighe, soodanighe ofte dierghelijcke stucken bedacht, aenghevangen, ende veel min begaen, dat is seeckerlijcken vvaer, ende argueert dat hy daer-omme van de selvighe niet en is: vvant daer de vvaerheyt is, heeftmen van sodanige boosheyt eenen grouvvel. Dit zyn de consideratien, vvaer mede men lichtelijcken over-legghen ende bevinden can Adolphi ontschult. VVy mochtender noch vvel ontallicke meer gaen specificeren, dan
| |
| |
om dat het noch lang genoech vvort voor den verdrietigen Leser, laten vvy sulcx varen; maer ick sal u noch voor 't leste gheven tvvee merckelicke clare teken, de vvelcke suffisant sullen zyn, alle tvvyfel in u vvech-nemende, u van Adolphi onschuldt te verseeckeren. Het eerste teecken zyn de Rechten, de vvelcke zyn een ommeroerster van alle vervvarde ende schuylende saecken, een door-soeckster ende onderscheydster van ghelijck en onghelijck, een purgeerende vyer, ofte toutsteen van schult ofte onnoselheydt. Nu hebben zyn partyen Man ende Maech ghemoeyt, ghetuygen vroom ofte valsch ghesocht, ende eyndelick alles vvat sy vvisten, te vveech ghebracht, om hem door de selve onder de voet te helpen. Zyn sake heeft hier ende inden Haghe by Heeren ende hoogen Raede gedient; dies alles niet tegenstaende, is hy byde selve Heeren ende hooge Raden vry ghekent, ende hare Vrouvven en hebben haer nergens toe gedient, als voor een proeve van Adolphi eer, ende met de hare, oock zyn, ende der zyner schande. Het tveede ende principaelste teecken is, het eynde; vvant men alle dingen daer door oordeelt: oock ist een ghemeen spreec-vvoort; het eynde croont het vverck; ende so seydt Petrarca;
Het eynde prijst het leven ghepasseert,
Den avontstont het dach-werck arguweert.
Nu is Adolphus totten eynde toe, niet teghenstaende alle harde aenstoten ende stryden, vast ende ongevvaggelt gebleven, als staende op den vasten steen der vvaerheyt: daer Hillenius, ende de zyne, met al haer pogen ende gesochte crachten, vvaermede sy Adolphum meenden te verderven, zyn haer selven tot een distructie gevveest, als staende op den lichtveerdigen gront vande leugen. Adolphus is doort eynde vvederom gestelt, niet tegenstaede alle calumnieuse beschuldigingen, in zynen eersten staet ende achtinge; daer ter contrarien Hillenius is gevallen inden selfden stric, die hy Adolpho bereyt hadde. Dat hy hem daer over beclaecht, en is noch onbillic noch onmenschelick: vvant vvy menschen alle vande selfde nature zyn, dat vvanneer vvy ons selven al-
| |
| |
vvillens in ellendicheyt hebben gheholpen; hebben terstont, daer in zynde, onse toevlucht tottet claghen ende karmen: maer het laet hem neerstich overdencken de vvoorden Christi, by Matth. cap. 7, vers 27, met een vveynich van 't voorgaende, door t' vvelcke hy sal bemercken dattet doch anders niet en conde lucken, en vande noot-saecke moetmen een deucht maken: maer is hy stantvastich in zyn gevoelen, daer en is niet vvaer meed' vvy hem verstroosten; dan alleen dat hy vast staende in zyn ghevvaende Predestinatie, ende indachtich t'gheen hy in 't breede met zyn Voorreden poocht te bevvysen, sich met het nootsakelick besluyt te vreden stelt: vvant is zyn Leer vvarachtich, soo moet hem doch naemaels een hooghe ende heerlicke plaets, door een onvvederstaenlicke cracht (al en creech hy hier anders geen Monarchien ofte Pausdommen) bewaert vvorden. Voorts vvy presenteren hem desen onsen arbedyt, die vvy alleen om zynen 't vville begonnen, ende volsponnen hebben, om dat vvy saghen dat hy schuldich vvas u, o Lesers! te voldoen; aenghesien hy 't u lieden hadde belooft. Maer dat hy hem te seer vermoeyt hadde, in 't dach ende nacht ploeghen van zyn vruchteloose Apologie, ende misschien, en niet sonder reden, al vry vvat mistroostich zynde, overmidts het cleyne profijt van eer hem daer uyt voorcomende. Om dan niet al heel den mistroostighen onder de voet verdruct te laten, jonstige Lesers, ontfangt dit ons teghenvvoordich vverck niet van ons; maer van zynen't vvegen: daerom vint ghyder u vvat in vermaect, ofte mede geholpen, en vvetet niemant danck (vvant anders niemant ghy't schuldich en zijt) dan hem alleen. Vint ghyder oock vvat, vvaer aen ghy u stoot, ende qualicken cont versvvelgen, en vvytet oock niemant anders: vvant anders niemant sulcx veroorsaect; vvant hy vvillende hebben dit tegenvvoordige spel voor den dach, moeste het nootsakelick aldus, noch en conde om des vvaerheydts vville anders niet loopen. Aengaende de namen, moghelick nae u vermoeden al te merckelick gestelt; vveet vastelick, ende vvy bidden u te gelooven, dat sy ons immers alsoo scherpelick door de ooghen
| |
| |
passeren, als een van u allen, ende hadden voor ons ghenomen die al heel te dissimuleren: dan naedien vvy saghen dat alreedts eenighe copyen uytgheschreven, ende in verscheyden handen vvaren, dat sy daer door ghenoech bekendt vvaren by de ghene diese van haer leven kennen sullen, ende by de gene die daer geen kennis van en hebben, vvat cant haer schaden? De gene die haer aldermeest hier aen meynen te quetsen, hebben de alderminste oorsaec haer daer over te beclagen: vvant anders doen sy tegen de lessen ende voorschrift van hare Schoolmeesteren, die is; Draecht u also in uwe secrete saken, als of sy openbaerlick moesten aenden dach comen, op dat ghy u als dan niet en beclaecht, ende daer door uwe onvoorsichtigheyt openbaert. Dus hebben sy hare schande gheerne bedect dat sy selver door onvoorsichticheyt, moeder van alle schanden, door haer hier over te seer ontstellen, niet en ontblooten. Ten anderen en hebben sy daer geen oorsaeck toe, om dat van haer doen niet anders als vvaerheyt hier in is gehandelt. Bidden daeromme dat sy haer te vreden vvillen stellen, u versekerende dat vvy selven so veel met-lydens met hun hebben, dat vvy niet alleen verscheyden saken, streckende tot meerder belasting deser persoonen, met stilsvvyghen voorby gaen: maer oock dit teghenvvoordige met onlust, tegen onse hert ende affectie; Iae alleen door Hillenij ernstich schryven daer toe geparst ende gedvvongen, hebben moeten uytgeven. Ende is om dier oorsaken Adolphi raet ende bede van dit selve nae te laten ende te versmoren, omme redenen voorszeit niet ghevolcht. Overmits Hillenius door openbaren druck seer heftelick, ende met de alderbitterste vvoorden bestrydende voor al de vverelt, een geschrift dat het licht noch niet gesien hadde, ons ghenootdruct heeft het selve ten lesten aenden dach te geven, op dat het sich selven soude byden genen daer het beschuldicht vvas, vvederom mogen verantvvoorden; ende niet onverhoort, ongesien, onghelesen voor een satanisch boeck (als het Hillenius in zyn leugende beschrijft) veroordeelt vvorden. Protesteren voor een yegelicken, dat vvy andersins het drucken des selfs geer-
| |
| |
ne souden naegelaten hebben. Ende alsoo vvy Tectander, Cephas, ende alle andere die daer inne genoemt worden, hebben met hare redenen genaemt laten blyven, bidden vvy vriendelick, dat sy haer dit niet belgen, ende op ons niet misnoeghen vvillen: maer helpen dragen de groote onvoorsichticheyt Hillenij, die met zyn onrijp ende onnoodich schryven van vvederlegginge deses vertoochs, hem selven ende haer lieden (indiender eenige schade is in ghelegen) desen ondienste veroorsaect. Maer ghy onpartydige Lesers, ick en vveet niet of ick u al te langhe ghehouden hebbe, dan lijdt ghy hier om my eenigen interest, door versuyminge van nootsakelicker dingen, en vvijt het niemant anders dan Hillenio: vvant hadde hy 't niet gedaen met zyn Apoligie, vvy en souden u by avontueren niet een vvoort toegesproken hebben. Nu sullen vvy u haest oorlof geven, als vvy u.l. eerst gebeden hebben, dat ghy dit ons tegenvvoordich vertooch met heldere en scherpsinnige oogen leest, sonder gecoloreerde brillen daer voor te houden: maer moet ghyder noodich een hebben, so neemter geen van verscheyden vervven, als root, blaeu, groen of diergelijcke vervven; vvant al vvat ghy daer door siet, dat dunct u soo te vvesen. Siet ghy door eenen rooden, het dunct u alles root; door eenen groenen, verschynt u alles groen. Daerom neemt een clare ende vvitte, op dat u die naecte suyvere vvitte waerheyt niet ontscholen noch vermomt en vvorde met vreemde duystere cleedinghen. Ende isser yet lichtveerdichs, dat uvve treffelicke ooren offendeert, geeft het toe den Retorijcschen stijl, ende dat elcke personagie sulcke manier van spreken vvort toegeeygent, als d' eygenschap haerder naetueren vereyscht. By exempel, vvanneer ghy de Toorn siet op het Toonneel comen, ende de selve hoort bulderen ende qualick spreken, so denct dat best met de natuere vande Toorn over een comt, ende sose anders dede, soudet een vreemde Metamorphosis, dat is, verandering geschieden, ende sy niet langer Toorn, maer Lanckmoedicheyt vvesen. Als ghy Onbedochtheyt hoort uytvverpen al vvat op de tonge comt, somtyts oock ydele ende onbesnoeyde redenen, soo denct t' is On- | |
| |
bedochtheyt. Noch willen wy u een dinck vermanen, dat als ghy in dit vertooch eenige namen van personen vint, ghy niet vvilt curieuselick nae speuren vvie het mach zyn, of ooc yemanden hier op aensien: maer let simpelick op de saken, ende gaet de namen verby, al oft maer blinde namen waren; vvant vvat gaen u die personen aen? VVilt oock van de Religie ofte Kercke gheen quaet bedencken hebben, om datter somtijts personen zyn die de namen der selven, om menschelicke decreten te verstercken, misbruycken. Ghedenct dat het niet alleen hier, maar oock by andere gesintheden so ghebeurt: Ghelijck by alle tvvist-Kercken, het sy Roomsche, Lutersche, Doopersche ende andere, onderlinge gedeeltheden vvorden gevonden. So dat sich niemant, t' sy van vvat ghesintheyt, over des anderen ongeluck te verblyden ofte te beroemen en heeft. Keert nae binnen, u eyghen huys brant. Niemant hebbe sich hier oock aen te ergeren, al isser somtijts eenighe tvvisten ende erghernissen inde Kerck gevallen. Soo en laet om der menschen feylen de vvaertheyt niet naer vvaerheyt te blyven. Bout ghy Lesers op de vvaerheyt, ende op geen menschen, noch op Tectander, noch op niemant anders. Maer beproevet al, en behoudet goede, nae Pauli vermaninge, 1 Thes. 5. Doch hier in gaen vvy vvat boven onse professie, vvy zyn Retrosijns ende gheen Predicanten: maer doch zynen naesten vvat goedts te vermanen is elck een bevolen. VVy hadden noch wel veel meer dinghen u te vermaenen, maer en vvillen u ooren niet al te seer overladen, u oogen niet vermoeyen, uvve verstanden niet besvvaeren. Neemt dese Voorreden voor een ontnuchteren, ende spaert den appetijt tot het naevolghende Rijmdicht, ende eet het met de voorszeide sause; t' is ghenoech, vaert vvel: leest ende vergheet vvat u selven of yemant anders hinderlick is. Behout vvat u en anderen can vorderlick zyn; t' is beyde const. Vaert vvel.
|
|
Auteursrechtvrij