Spiegel historiael. Vijfde partie. Deel 3

Van Joachim, wat hi seget. .xxxiv.⁺

Den abt Joachim horic lien²⁴⁰⁸
Uten expositien van Jheremien,
Ende scrijft aldus van dien jaren,
Datmen screef openbaren

+ Cap. 34. vs. 4-45, vertaald, volgens M. de Vries (Sp. Hist., III, blz. 463) uit de Interpretatio in Jeremiam prophetam van Joachim, abt van Flora (†1201), gedrukt te Keulen in 1577.

2408 Joachim, geboren te Celico (Calabrië) omtrent 1130, werd Cisterciënser monnik te Sambucina en daarna abt van Corazzo in 1176. Hij stichtte de congregatie van Flora c. 1190 en stierf te San Martino (Cosenza) den 30^en Maart 1202

[p. 338]

 

Ons heren jaer .xii. hondert⁺

 

Ende meer: ‘So es besondert,²⁴¹³

 

Ende soe sprect nu die tijt

2415

Ende die gedachten, seker sijt,

 

Maer een dinc es mi in wesen,²⁴¹⁶

 

Dat ene neuwe ordine na desen⁺

 

Comt, die tenen tide sal staen,

 

Ende tenen tide oec sal vergaen.

2420

Dese ordine comt vorwaer[t] scone,

 

Gelijc die boem onder den trone²⁴²¹

 

Groyt, ende op wasset lanc,⁺

 

So sal oec doen haren ganc.

 

Dese ordine, dat verstaet,

2425

Sal comen oec ter hoger staet,

 

Ende dien tide, ende sere groyen,

 

Ende uutwerpen ende sere bloyen,⁺

 

Ende haer ranken wide spreiden

 

In der werelt ende breiden

2430

Wide ende side al om verre.

 

Dan sal die werelt werden erre

 

Op hem, dat si niet vort⁺

 

En selen wassen, hebbic gehort.

 

Maer selen .i. stucke stille staen,

2435

Ende daerna dan dalen gaen,

 

Ende selen af nemen alsoe,

 

Gelijc si eerst namen toe.⁺

 

Dus es dese ordine bediet nu

 

Biden bomen, dat secgic u,

2440

Die hoge wast ende groyt

 

Met vele ranken ende bloyt,

+ (5)

2413 besondert = buitengewoon

2416 in wesen = is voor mij een werkelijkheid

+ (10)

2421 trone = hemel.

+ (15)

+ (20)

+ (25)

+ (30)

[p. 339]

 

Ende breit, ende hoget alle jare,⁺

 

Maer alse hi comt, dat openbare,²⁴⁴³

 

⁺ Tsinen tide van sinen jaren,

2445

So staet hi stille al lettel twaren,

 

Ende dan begint hi dalen weder,

 

Ende eerst van boven comen neder,⁺

 

So dat hi in die wortel gaet,

 

Nochtan daer met die boem no staet,²⁴⁴⁹

2450

Dan comt sijn here, diene velt.

 

Des gelijcs Joacim telt,

 

Dat dese ordine soude te gaen,⁺

 

Biden here oec, sonder waen,

 

Die irstewerf oec confundeerde.

2455

Om gene dinc die mi deerde,²⁴⁵⁵

 

An enige ordine die ic weet,

 

Sone doe ic des geen ondersceet⁺

 

Anders, dant mi doen verstaen

 

Die prophecien, sonder waen.

2460

Nochtan secgic u, ende doe weten,

 

Ende wille mi oec dies vermeten,²⁴⁶¹

 

In orkenscape den latine,⁺²⁴⁶²

 

Dat ict in vele steden in scine

 

Hovescher ende corter heb geseit,

2465

Dan daer in gescreven steit.

 

Daer om biddic hier diet lesen,

 

Dat si niet en merken in desen⁺

 

Datter yet gevenst in staet.²⁴⁶⁸

 

Waer oec sake, dat yemans raet²⁴⁶⁹

+ (35)

2443 openbare = dat weze duidelijk

+ bl. 87 e.

+ (40)

2449 no = nog

+ (45)

2455 = wegens dat voorval dat mij deerde

+ (50)

2461 vermeten = verstouten

+ (55)

2462 orkenscape = met als getuigenis de Latijnsche bronnen

+ (60)

2468 gevenst = verzonnen, verdicht (Verdam emendeert in M.W., VIII, 1408, in gevensts). Velthem voorkomt mogelijke beschuldigingen van kwaadsprekerij van zijnentwege. Hij is gewoonlijk zeer voorzichtig op dat gebied; vgl. reeds boek, VII, vs. 46, vs. 899-902 en vs. 2456-2459, vs. 2469 v.

2469 raet = list, kwaadwilligheid.

[p. 340]

2470

Dit wilde lachteren in enigen dingen,

 

So wildic dat boec wel vortbringen

 

Daert latijn in es gestaen,⁺

 

Ende wilt hem proeven daer in saen,

 

Ende vele meer dan hier in staet.

2475

Maer icne hads genen raet²⁴⁷⁵

 

Van somen, dat ict hadde gemaect,

 

Ende docht mi oec te sere ontraect,⁺²⁴⁷⁷

 

Daer bi lietict aldus varen,

 

Ende al dat hier geseit es, twaren,

2480

Dat auctoriseert Eugenius²⁴⁸⁰

 

Die paus, in ene consilie dus^2481-2482

 

Te Triere, verstaet dit openbaer.⁺

 

 

 

Hier int die sevende boec vorwaer;

 

Den achtenden soudic gerne verclaren.

2485

Die here van al moet mi bewaren

 

Ende genaren ende gesparen²⁴⁸⁶

 

Van quaden jaren, ende van mesvaren,⁺

 

Dat ic hier naren in der scaren²⁴⁸⁸

 

Moet daer varen, daer nember die jaren

2490

Van den claren en selen verswaren!²⁴⁹⁰

 

Amen.

+ (65)

2475 raet = er was geèn beschuldiging dat ik het had gedaan (d.i. wat verzonnen)

+ (70)

2477 ontraect = verkeerd

2480 Eugenius = Eugenius III, zie vs. 1125

2481-2482 Eugenius III verbleef te Trier van 30 November 1147 tot en met 14 Februari 1148. Hij schreef er een brief aan Hildegardis. Of hij er een concilie hield, moet echter nog uitgemaakt worden. Dit blijkt in elk geval niet uit de Annales Stadenses, waarvan de schrijver de Vita Hildegardis heeft gekend. (Zie hierover M.G. SS., XVI, 330, en Jaffé, Regesta pontificum Romanorum, I [1885].)

+ (75)

2486 genaren = behouden; gesparen = bewaren voor

+ (80)

2488 hier naren = hiernamaals; scaren = troep

2490 verswaren = van helder (claren) donker zullen worden, waar eeuwig licht is (M.W., II, 104).

2420 vorwaer[t] de emendatie is van Verdam, M.W., 8, 712 2426 tide staat in het hs. in het klein boven den regel geschreven.

2443 openbare in het hs. voluit 2449 no: in no[ch] emenderen? Vgl. M.W., 4, 2454.

2477 mi staat in het hs. in het klein boven den regel 2482 en 2483 het overspringen staat niet in het hs. 2484 en vlgg.: al de vormen op -aren in het hs. voluit 2486 genaren ende gesparen in het hs. in omgekeerde orde; de emend. is van Verdam, M.W., 2, 1674 2489 die hs.: d'.