Spiegel historiael. Vijfde partie. Deel 3

Wat Daniel ende Sent Jan secgen, ende Huldegard. .xii.⁺

Daniel seget ons overwaer,
Alsmen screef .xiij.^c jaer,
Dat na dien selen vele diere
Comen, die so ongehiere⁹⁰⁶
Selen sijn, die elken dan⁺
Sal verbiten, waer dat hi can,
Ende al behendelike sal dit wesen,⁹⁰⁹
Ende met valsceiden uutgelesen.
Cleine dierkijn selen eerst uutcomen,
Ende selen die grote diere begomen,⁺
Ende so vreselike op hem gapen,
Als oft sise al souden ontmaken.⁹¹⁴
Daerna selen die grote diere,
Die cleine diere, die ongehiere,

+ Cap. 12. Ontstaan naar Daniël 11: 12 (Spieg. Hist., I, blz. lxxxiv). Opschr. Huldegaerd, zie aant. bij vs. 983

906 onghehiere=wild, wreed, barbaarsch

+ (5)

909 behendelike=met list

+ (10)

914 ontmaken=dooden (wegens het onzuivere rijm behoeft aan de juistheid der lezing niet getwijfeld te worden, zie M.W., V, 1161; voor andere onzuivere rijmen, vgl. vs. 184, 775-776).

[p. 276]

 

Beginnen dwingen al hemelike,⁺

 

Ende dit sal sijn in een rike

 

Voren, ende in een ander naer,

920

Tot .xxxv. jaren vorwaer;

 

So selen dese diere regneren,

 

Ende haer scalcheit, ende elc sal deren⁺

 

Den andren, waer hi mach ende can,^923-924

 

Ende verraden oec vord an,

925

Ende selen soeken neuwe treken,

 

Daer hem elc mede moge wreken,

 

Ende oec en sal negenen diere⁺

 

Roeken, dan in wat maniere

 

Datten andren mach gescaden.

930

Ende in desen tide sal gestaden⁹³⁰

 

Onse here god van hemelrike

 

Vele droefheiden sekerlike,⁺

 

Van quaden wedere, van tempeesten mede.

 

Nochtan en sal in gere stede

935

Van al desen, in deser manieren,

 

Hier op micken engeen der dieren,⁹³⁶

 

Niet langer micken, sonder gile,⁺⁹³⁷

 

⁺ Dan also gesciet ter wile.

 

Alst leden es, doe ic u weten,

940

So saelt sijn algader vergeten,

 

So wat daer vore God heeft gedaen.⁹⁴¹

 

Dit doet ons Daniel verstaen.⁺

 

Nu seit Sent Jan op dit word,

 

Rechte na ons Heren gebord

945

.xiij. hondert jaer, godweet,

 

Daer na des tides ondersceet,⁹⁴⁶

 

Tote dat men scrijft vord alsoe,⁺

 

.xxxv. jaer daer toe,

+ (15)

+ (20)

923-924 Hun eenige zorg zal zijn, hoe ze best een ander kunnen schaden

+ (25)

930 gestaden=toezenden

+ (30)

936 micken=acht slaan

+ (35)

937 sonder gile=zonder gekheid, in ernst

+ bl. 82 d.

941 vore=voren, vroeger

+ (40)

946 ondersceet=volgens de juiste onderscheiding van den tijd (?, vgl. M.W., V, 403).

+ (45)

[p. 277]

 

So sal dat volc quaet wesen

950

Al meest, ende oec uut gelesen

 

In alrehande quaethede,

 

Ende loes, ende ongetrouwe mede,⁺

 

Ende selen pensen ende micken⁹⁵³

 

Ter quaetheit, in allen sticken;

955

Ende die heren selen oec dan

 

So quaet wesen, op haren man,⁹⁵⁸

 

Ende orloge wast, ende strijt,⁺

 

In allen lande, ende groet nijt,

 

Ende wat payse datmen sprect

960

In dien tiden, datmenne brect

 

En scaemt hem niement, dat verstaet.

 

Men sal dan alrehande baraet⁺⁹⁶²

 

Vord bringen, in allen lande,

 

Dies niet dan can, heves scande,⁹⁶⁴

965

Ende dien salmen heten dan

 

Sot, die niene can daeran.

 

Ende mede oec in desen termijn⁺

 

Selen vele tempeeste sijn,

 

Ende een dier tijt sal oec comen,

970

Die meest diemen heeft vernomen;

 

Ende daermet oec die sterfte so groet,

 

Dat nieman sach dies genoet.⁺⁹⁷²

 

Die arme selen sere bederven⁹⁷³

 

Van groten honger, ende sterven,

975

Entie rike van plagen mede,

 

Omder armer ongenadichede,⁹⁷⁶

+ (50)

953 micken = streven

958 man = onderhoorigen

+ (55)

+ (60)

962 baraet = bedrog

964 dies=(degene) die, wat dat betreft, (dan niet kan, scil. bedrog plegen...; vgl. F.A. Stoet, Mnl. Spraakk., Syntaxis, 2^de uitg., § 164); voor deze passage, vgl. boek VI, cap. .xxiii.

+ (65)

+ (70)

972 dies genoet=iets dergelijks

973 bederven=lijden

976 ongenadichede=hardvochtigheid (jegens de armen; gen. obj.).

[p. 278]

 

Ende die leven mach na desen tijt,⁺

 

Hi sal dan sijn gebenedijt.⁹⁷⁸

 

Dat seit Sent Jan van desen,

980

So salich sal die tijt dan wesen,

 

Dit sijn selen Jans word,

 

Dies gi hier nu hebt gehord.⁺

 

Nu seget Huldegard hier op mede:⁹⁸³

 

Na .xiij.^c jaer gerede

985

So es mi die tijt ombekint,

 

Want so sere ward hi gescint,

 

Dat mi des en hoget niet;⁺

 

⁺ Nochtan wistic sijn verdriet

 

Secgen som, wat sal gescien.⁹⁸⁹

990

Men sal in desen tiden sien

 

Vele droefheiden, sonder waen,

 

Valscheit, loesheit sal dan gaen⁺

 

Al die werelt dorentore,

 

Dies niene can es een dore;

995

Tempeest selen vele gescien,

 

Ende grote sterfte salmen sien,⁹⁹⁶

 

Ende biddende orden ward onwerd.⁺

 

In desen tiden ward openbard

 

Van ere orden, onder hem somen⁹⁹⁹

1000

Daer groet jammer af sal comen

+ (75)

978 gebenedijt: vgl. Daniël 12: 12 (de Vries, Sp. Hist., I, blz. lxxxiv)

+ (80)

983 Huldegard of Hildegard van Bingen, stichtte in 1147-1148 (naar Pater Delehaye: 1149-1150) eene Benedictinessen-abdij op den Rupertsberg bij Bingen en in 1165 eene filiale abdij te Eibingen bij Rüdesheim, zie F.M. Steele, The life and visions of S. Hildegard, Londen, 1914, en Nederlandsch Archief voor Kerkgeschiedenis, N.S. 16 (1921), 144-162

+ (85)

+ bl. 82 e.

989 som=voor een deel

+ (90)

996 vgl. vs. 964 en 966

+ (95)

999 hem somen=zooveel als onze uitdrukking: ‘onder meer’.

[p. 279]

 

Al kerstenheide, dat verstaet,

 

Want overmids hem sal .i. saet,⁺¹⁰⁰²

 

Dat herde wale gewortelt sal sijn,

 

In enen harden corten termijn

1005

Ende bi hem verdrogen sal al,¹⁰⁰⁵

 

Daer meer jammers af comen sal

 

Der werelt, ende meer scaden mede,⁺

 

Dan in hondert jaren nie dede,

 

Ende oec en weet niemen van dien

1010

Wat scaden daer ave sal gescien.

 

Die ordene, daer af diet sal wesen,

 

Sal over enen tijt na[.]desen⁺

 

Dogen hebben harde groet.¹⁰¹³

 

Dit seide Huldegard albloet.

+ (100)

1002 overmids=door hem (d.i. de orde; het woord orde is in het mnl. vrouwelijk, maar ook mannelijk); saet=door de schuld van die orde zal een diepgeworteld zaad (d.i. een keizer, zie vs. 1069) verdrogen

1005 bi hem=d.i. door de orde

+ (105)

+ (110)

1013 dogen=leed, smart

949 quaet: na q komt in het hs. e waarboven een kleine a, dan t. 951 quaethede in het hs. voluit 954 quaetheit hs.: quaeth' 961 niement hs.: niemenet, d.i. niemet.

983 Vóór het vs. ontbreekt in het hs. het alinea-teeken = 996 sterfte in het hs. voluit 998 openbard in het hs. voluit. Onwerd, vs. 997, met e blijkens onweerd, vs. 719. Dat openbard met a in plaats van e wordt geschreven, wanneer de uitspraak toch zeker e was (nl. ä; vgl. vs. 1360) is er een bewijs voor, hoe de spelling in Brabant wel meer (Vlaamsch-) literair was, niet fonetisch (zie A. van Loey, in de Handelingen der Kon. Commissie voor Toponymie en Dialectologie, XI, a^o 1937, blz. 297, alsook dez.: Bijdrage tot de Kennis van het Zuidwestbrabantsch in de XIII^e en XIV^e eeuw, Tongeren, 1937.

1012 na [.] in het hs. staat een verkortingsstreepje vóór n boven de a 1019 Vóór het vs.: .