Spiegel historiael. Vijfde partie. Deel 2

(1931)–Lodewijk van Velthem– rechtenstatus



[pagina 18]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten
Hoe die biscop hem scarde ende sine hulpe entie hertoge daer jegen. [iiij.] Die vorste van Coelne es gescard Ende hilt onder sinen standardGa naar voetnoot218 Onverre van Woronc, bi den Rine, 220[regelnummer] Also machtech daer in scine Oftmen niet mochte vellen.Ga naar margenoot+ In mocht u niet die heren vertellen,Ga naar voetnoot222 Daer om latic dat hier varen. Het quamen metter ander scaren 225[regelnummer] Ga naar margenoot+ Die Limborcheren ende haer coenroet, Dat machtech was ende groet.Ga naar margenoot+
[pagina 19]
Die grave van Gelre quamer naer, Ende brachte die derde scare daer, Tors ende te voet so vermogen, 230[regelnummer] Alse oft al vor hem soude bogenGa naar voetnoot230-231 Die daer jegen waren comen.Ga naar margenoot+ Nu salic u shertogen scaren noemen.Ga naar voetnoot232-254 Die hertoge ende sijn broeder, her Godevard,Ga naar voetnoot233 Metten Brabanters, hilden gescard 235[regelnummer] Stoutelike, in der geliken Alse oft hise alle soude doen wikenGa naar margenoot+ Die daer waren comen ten stride Jegen hem bander side. Die ander scare dede maken 240[regelnummer] Die grave van Loen, die provest van Aken,Ga naar voetnoot240
[pagina 20]
Riversceit, ende her GeraertGa naar margenoot+Ga naar voetnoot241 Ga naar voetnoot241-242 Van Guelke, ende her Sceivard,Ga naar voetnoot242 Ende met hem vele herenGa naar voetnoot243 Die goet waren in der weren. 245[regelnummer] Die derde scare met conen gelate Hilt daer over ene strate,Ga naar margenoot+ Ende die hadde wel bereet Die grave vanden Berge, godweet,Ga naar voetnoot248 Ende den Coelneren .i. deel, 250[regelnummer] Mar al en warense niet geheel; Ende .iiij. graven, wildijt merken,Ga naar margenoot+ Van Tekelborch ende vander Marken,Ga naar voetnoot252
[pagina 21]
Van Waldecgen ende van Segenagen.Ga naar voetnoot253 Dit waren die scaren die daer lagen.Ga naar voetnoot254-255 255[regelnummer] Ende doen daer soude den stride naken, Dedem menich ridder makenGa naar margenoot+ In beiden siden. Na desen doene, Voeren om vrede ende om soene Broedere, ridders, ende comendore:Ga naar voetnoot259 260[regelnummer] Mar geen dine dat hem quam vore En mocht den pays gemaken daer.Ga naar margenoot+ Doen sprac die hertoge daer naer Tsinen lieden: ‘gi selt nu dinkenGa naar voetnoot263-269 Op u vorders, diemen sach winken
[pagina 22]
265[regelnummer] Nie van haren here, noch vlien! Wildi nu daer na oec tien,Ga naar margenoot+ So sal ons grote ere gescien. Siedi mi in hant gaen oft vlien, Ic wil dat gi mi selve verslaet!’ 270[regelnummer] Sine word ende sine coene daet Maketde sine liede wel stout.Ga naar margenoot+ Doen beval hi met gewout Tween ridders sinen lichame, Dat elc sijns ware name: 275[regelnummer] Ga naar margenoot+ Her Woutere van Warfengijs die wardGa naar voetnoot275 Daer toe gecoren, entie bastardGa naar margenoot+Ga naar voetnoot276-277 Diemen heet van Wesemale. Hier af was hi bereet wale.	[tekstkritische noot][C] Opschrift: Hoe hertoge Jan sijn volc gescaert heeft Ende die Bisscop metten sinen oic 217 Colene is gescaert 218 standaert 219 O. by woeronc aenden rijne 220 Alsoe machtich d. in schijne 221 = tekst. Ga naar margenoot+ 222 ‖ En m.u n.d. heeren v. 223 = tekst. 224 = tekst. 225 Die lymborgeren 226 D. mechtich w.e. groot [D] 217 Die voogt van coelen es gescaert 218 E. hielt o.s. standaert 219 Onwarre van woeronc opten rijn 220 Alte zeer mechtich in scine 221 tot 224 ontbreken. 225 D. limborgieren en haer conroot 226 brachten dander scare groot c. 4, opschr. scarde in het hs. voluit. - hulpe: Jonckbloet, Ann., meende dat hier behoort gelezen te worden * hulpere; ofschoon de mogelijkheid eener fout van den kopiïst hier allerminst uitgesloten is, daar het maar gaat om een afkortingsteeken minder of meer, zoo lijkt verandering, met het oog op hulpe in toepassing op personen (verg. beneden vs. 310 met de var. en zie Verdam, Middelnederl. Woordenb. i.v.) hier toch niet noodzakelijk. 217: 218 gescard: standard in het hs. voluit. 225 Limborcheren: Lelong heeft gelezen Limborchen, en door Jonckbloet, Ann., is ten onrechte bevestigd dat zulks ook de lezing van het hs. is. Beiden hebben het verkortingsteeken bij de -h- niet gezien. Ten gevolge van een vouw in het perkament is dat teeken wat afgesleten, maar het staat er wel degelijk en is goed zichtbaar ook. margenoot+ bl. 74 a. voetnoot218 onder sinen standard. Heelu, vs. 4352, heeft bi sinen standaert, maar vs. 4602: onder haren standaert. Verg. Grimbergsche Oorlog, I, 4389/90: sijn baniere ... daer sijn vole onder hilt; II, 4001/2: Al vechtende quam hi ... Tot daer sijn vader onder sijn baniere helt. margenoot+ (5) voetnoot222 die heren, nl. zij die het met hem, den bisschop van Keulen, hielden. Heelu is alweer duidelijker, vss. 4356-4358: Soudic tellen Hoe menich baenrots, hoe menich grave Bi hem hilt, in quaems niet ave. margenoot+ bl. 30 d. margenoot+ (10) [tekstkritische noot][C] 227 quammer 228 schare 229 soe 230 voir h.s. boghen 231 jeghen 232 tshertogen scare 233 brueder h. Godevaert 234 M. brabanders h. gescaert 235 Stouteliken in diere geliken 236 Als oft hise al 237 = tekst. 238 Jeghen h. in dander zide 239 D. andere scare dede hi maken 240 loon die proifst [D] 227 Die g.v.g. daer naer 228 Ende bracht 229 Opten hartoge seer vermogen 230 en 231 ontbreken. 232 Nu salic u tsertogen scare togen 233 D.h. ende godevaert 234 Sijn broeder hadden gescaert 235 tot 238 ontbreken. 239 = tekst. 240 Die greve v. loon d. proost v.a. 227 naer in het hs. voluit. 234 gescard in het hs. voluit. 240 provest: de foutieve lezing van Lelong is ook reeds door Verdam, Middelnederl. Woordenb. 6, 306 en 751 naar het hs. verbeterd. voetnoot230-231 Lang niet onaardig gezegd door Velthem, in de plaats van Heelu's werkelijk slappere vss. 4370-4372: Dat hi in scine mochte sijn gevaren Met sinen volke, sonder vermiden, Jeghen al sine viande striden. margenoot+ (15) voetnoot232-254 zijn de kwalijk geslaagde samenvatting van Heelu, vss. 4506-4611. voetnoot233 her Godevard = Godfried, heer van Aarschot en van Vierson, broeder van Jan I van Brabant. margenoot+ (20) voetnoot240 Die grave van Loen = Arnoud V, graaf van Loon en Chiny, voogd (= advocatus) van Luik. - die provest van Aken = Walram van Gulik, proost van Aken en graaf van Gulik; bij Heelu, vss. 3733 en 3798, wordt de naam voluit genoemd. [tekstkritische noot][C] 241 Riverscheit e.h. gheraert 242 V. Gulke e.h. scheyvaert 243 E.m. hen (voluit) v. heeren 244 D. goedt w. inder w. 245 coenen 246 H. dair o. eene str. 247 hadden 248 = tekst. 249 Colenaren een 250 Maer al warense 251 E. vier G.w. mercken 252 V. reckelborge e. van den mercken [D] 241 en 242 ontbreken. 243 Ende met vele goeder heren 244 Die g.w. ter weeren 245 met scone gelate 246 H. over een strate 247 Ende had wel bereet 248 = tekst. 249 E. der coelneren e.d. 250 Al er waren siere niet g. 251 tot 254 ontbreken. 241 Riversceit hs.: Riuersteit verbeterd in overeenstemming met de lezing van het hs. zelf beneden in vs. 1012 en met de variant uit hs. C der Brabantsche Yeesten. 241-242 geraert: sceivard in het hs. voluit. 243-244 heren: weren in het hs. voluit. 245 derde in het hs. voluit. 249 Coelneren hs.: coelueren verbeterd in overeenstemming met Heelu vs. 4600 en met de variant uit de hss. C en D der Brabantsche Yeesten. De voor de hand liggende emendatie is ook reeds voorgesteld door Jonckbloet, Ann. 252 Marken: mar- in het hs. voluit. margenoot+ (25) voetnoot241 Riversceit = Frederik van Reifferscheid (in Rijnpruisen, enkele kilometers ten Z.O. van Aken). Verg. de aanteekening van J.-F. Willems bij Heelu, vs. 4575. voetnoot241-242 her Geraert van Guelke = Geerard, heer van Kaster, later graaf van Gulik, zoon van graaf Willem van Gulik. voetnoot242 her Sceivard = Jan Schevard, zoon van Werner van Rode (= Merode), die later, in 1295, burger van Keulen werd (zie Ennen u. Eckertz, Quellen zur Gesch. d. Stadt Köln, III, blz. 401). voetnoot243 vele heren: bij Heelu, vss. 4577-4593, worden ze elk afzonderlijk opgenoemd. margenoot+ (30) voetnoot248 die grave vanden Berge: Adolf van den Berghe; verg. beneden de aanteekening bij vss. 741-743. margenoot+ (35) voetnoot252 Van Tekelborch: Simon, graaf van Tecklenburg (graafschap aan de midden Ems); het Heelu-hs. heeft hier verkeerdelijk Ketelborch, zoodat het Velthem-hs. hier bij uitzondering een betere lezing heeft. - vander Marken: Everhard, graaf vander Mark (graafschap in Westfalen, aan de Lippe, ten O. van Hamm). [tekstkritische noot][C] 253 V. waldergheem e.v. segenaghen 254 diere laghen 255 E. doent d.s. ten str. n. 256 Dede hem 257 In beyden zijden 258 = tekst. 259 Broederen r.e. commandore 260 Maer gheen d. hen (voluit). 261 En mochten d. pais 262 dair 263 Tot sinen l. ghi sult nu dincken 264 wincken [D] 255 E. doent d. soud d. strijde n. 256 Dedemen daer menegen r.m. 257 tot 261 ontbreken. 262 Die hertoge sprac sonder minken 263 Tsinen liede gij sult gedinken 264 Na uwe vorderen ende daer na tien 255 Heelu vs. 4685 en de variant uit hs. C der Brabantsche Yeesten hebben beide doent daer soude ten stride naken en dat zal dus wellicht de lezing van Velthem zelf zijn, ter wijl ons hs. die van den (of: een) afschrijver geeft. Verg. voor de constructie zonder het als onderwerp: ‘Den tijt es nakende die dingel seye’, Sevenste Bliscap v. Maria vs. 930. 256 Dedem in het hs. voluit. 259 ridders, ende hs.: ridders .ende 262 naer in het hs. voluit. voetnoot253 Van Waldecgen: Otto, graaf van Waldeck. - van Segenagen: Godfried V, graaf van Ziegenhain (1271-1304), in Hessen-Nassau. Segenhagen is de Middelnederduitsche vorm van Middelopperduitsch Ziegenhain. voetnoot254-255 Tusschen deze beide verzen heeft Velthem, begrijpelijkerwijze, een passage van Heelu, vss. 4612-4683, weggelaten, waarin deze een overzicht geeft van de samenstelling van 's bisschops strijdkrachten, en Hertog Jan's moed en strijdlust nog eens ophemelt. margenoot+ (40) voetnoot259 Broedere, ridders, comendore, van de duitsche orde namelijk, zooals Heelu, vs. 4688, dan ook uitdrukkelijk zegt. margenoot+ (45) voetnoot263-269 Deze enkele verzen komen in de plaats van de veel langere, en ook veel mooiere toespraak bij Heelu, vss. 4700-4727. Het is echter zeer de vraag, of Velthem hier werkelijk bekort heeft, dan wel, of tusschen vss. 266 en 267 niet wat door een of anderen kopiïst is overgeslagen. Die vier gelijke rijmen in vss. 265-268 lijken verdacht, en zulks te meer, daar in de toespraak bij Heelu op vs. 4704 (= Velthem 266) volgt: Soe sal ons grote eere gevallen, en pas in vs. 4725: Dat ons sal eere daer af gescien. Een niet al te opmerkzaam kopiïst kon zich daarop wel verzien. [tekstkritische noot][C] 265 Nye v.h. heere no v. 266 dair na oic tyen 267 Soe s.o. groete eere geschien 268 S. my in hand g. ofte v. 269 ghi my 270 Sijn woirdt 271 Makede sinen lieden Ga naar margenoot+ 272 ‖ gewoudt 273 Twee 274 waer name 275 H. wouter v. warengijs d. werdt 276 bastaert 277 = tekst. 278 aff [D] 265 Die noyt en peinsden om vlien 266 tot 268 ontbreken. 269 Ende vlie ic ic wille ghij my verslaet 270 Sine woorden 271 Maecten s. lieden so onvervaert 272 Dat sij gebeerden als een libaert 273 tot 278 ontbreken. 265 haren: har- in het hs. voluit. 270 daet wellicht te lezen * laet, als beneden in vs. 1146? Heelu vs. 4728 heeft nl. ghelaet. 274 ware in het hs. voluit. 275 Warfengijs: war- in het hs. voluit. De foutieve lezing van Lelong: * Wartengijs is ook reeds verbeterd door Jonckbloet. 276 bastard in het hs. voluit. margenoot+ bl. 74 b. margenoot+ (50) margenoot+ (55) margenoot+ bl. 30 c. voetnoot275 Her Woutere van Warfengijs: Wouter van Warfuzee, heer van Momalle (zie de Hemricourt, Miroir des nobles de la Hesbaye, p. 11); ook genoemd beneden vs. 1267. margenoot+ (60) voetnoot276-277 entie bastard...van Wesemale: Frank van Wesemael, zooals zijn naam beneden vs. 1266 voluit genoemd wordt.

Vorige Volgende

Hoe die biscop hem scarde ende sine hulpe entie hertoge daer jegen. [iiij.]