Spiegel historiael. Vijfde partie [alleen brontekst]

[p. 1,10]

[Eerste boek.]

Vanden lantgrave van Doringen, hoene die paus ten coninc coes. j.

Na des keysers Vrederijcs doet,
Die menigen brachten in pinen groet,
So coes die paus Innocent
(Maer niet met alder heren concent)
Den lantgrave van Doringen.
Maer dese en conste niet bedwingen
Sijn wedersaken, so dat hi
Niet coninc en hiet; ende hier bi
Sone willic op hem beginnen niet,
Want hijt oec gewerden liet
Ende hem der pinen oec verdroet
Jegen Coenrade ende jegen sijn conroet
Te stridene altenen, dies niene verdochte;
Want hijs oec niet volbringen mochte,

[p. 1,11]

15

Om siecheit die hem ane quam,

 

Daer hi oec dien doet an nam.

 

Om dese sake, om dese dingen

 

En willicken metten keyserlingen

 

Niet gereckelike tellen;

20

Doch mach hi heten der gesellen,

 

Maer niet van gerechten aerde,

 

Want hi noyt quam indie waerde;

 

Daerom latic van hem bliven.

 

Maer ic sal u die dinge bescriven

25

Die gesciede in desen tiden;

 

Al latict hier dus over liden,

 

Ic salt vertrecken groet ende smal,

 

Onder den keyser Willem al,

 

Dies graven sone was van Hollant,

30

Hoe hi tconincrike nam in hant,

 

Ende met concente vanden heren.

 

Dat salic u in teerste leren.

 

Ende hoe hi tAken quam in die stat,

 

Ende den keyserliken stoel besat,

35

Sijn doen ende sijn leven al,

 

Dat hem gesciede groet ende smal,

 

Salic u secgen in rimen slecht;

 

Ende oec mede alt gevecht

 

Dat in sinen tiden gesciede,

40

Van allen landen, van allen dieden,

 

Van wonder, van tempeesten, van prophecien,

 

Gelijc dat secgen die ander pertien,

[p. 1,12]

 

Deen voren, ende dander na,

 

Dat elc op sijn carnatioen sta

45

Ende onder elken keyser geset,

 

Daer dwonder bi gesciede met.

 

Gelijc dat in heeft dlatijn,

 

So salict in dietsce maken fijn,

 

Ende oec mede in .vi[i]j. boeken,

50

Diemen verre heeft doen soeken.

Hoe Willem van Hollant coninc ward. ij.

Willem, Florens sone van Hollant,
Ende joncfrouwe Machtelden van Brabant,
Die smiddels hertogen dochter was
Vanden drien Heinriken, alsict las,
Dese werd te coninc gecoren,
In manieren als gi selt horen.
Heinric van Brabant, die hertoge[.],
Die doe was .i. prinse hoge,

[p. 1,13]

 

Ende Willems maech was, alsment kent,

60

Hem was vanden paus gesent

 

Van Aelmaengen dat keyserike.

 

Doen gaf hijt vord dier gelike

 

Willemme sinen neve saen,

 

Diet vromelike heeft bestaen.

65

Nochtan en was hi doe niet out;

 

Want doe sijn vader der doet scout

 

Betaelde, screefmen ons heren jaer

 

.xij^c. ende .xxxiiij. vor waer;

 

Ende Willem hadde .xxi. der jare

70

Doemen coninc coes daer nare.

 

Dese Willem had te wive ontfaen

 

Des hertogen dochter, hebbic verstaen,

 

Van Brugewijc, Lisebet hiet;

 

Daer hi enen sone af liet,

75

Die Florens hiet bi namen.

 

Doe die sake so vort quamen,

 

Dat Willem te coninc was gecoren,

 

Dedi alsmen plach daer voren,

 

Ende wilde den stoel besetten tAken;

80

Ende begonde also die saken

[p. 1,14]

 

Alse hi sculdich was te doene.

 

Aldus belach die stat die gone

 

Enen tijt, tot dat hi

 

Der stat wille gecreech daer bi;

85

So dat sine in hebben gelaten,

 

Met bisscopen, met vele prelaten,

 

Die hi met brachte vor waer,

 

Gelijc hi sculdich was. Daer naer

 

Besat hi den stoel int inde,

90

Ende na dat met groten gesinde

 

Trac hi vord te Coelne ward,

 

Ende berechtet daer na conincs ard;

 

Ende dede daer int lant gebieden

 

Van conincs halven alden lieden

95

Pays ende vrede; ende datmen vord

 

Vans conincs Willems halven tbord

 

Vanden Rine suveren soude;

 

Dat elc here come boude

 

Die ten keyserike hort toe,

100

Ende werde sijn man daer alsoe.

[p. 1,15]

 

Met beden ende met behindicheden

 

Es hi thuus dor dlant gereden,

 

Ende maecte vrienscap jegen die heren.

 

Die hi niene conde bekeren

105

Met gevechte, die trac hi an

 

Met worden ende met gichten dan.

 

Want vele waser daer noch toe,

 

Die onhoude herten hem droegen doe

 

Om Vrederijcs neve, Coenradine.

110

Maer hi bluste al dese pine

 

Met gichten ende met gelove goet:

 

Dit es dat menigen swigen doet.

 

In sijn irste jaer oec mede

 

Was Aelbrecht te Colen in die stede,

115

Daer men af seget verre ende wide

 

Dat hi was in sinen tide

 

Bloeme van clergien al,

 

Alsic hier na wel secgen sal,

 

Daer ic u van sinen bloemen,

120

Gelijc hi seide, .i. deel sal noemen.

Hoe coninc Willem tKeyserswarde wan. iij.

Doen coninc Willem had gevrijd
Om Coelne die straten, onlangen tijd

[p. 1,16]

 

So lach hi daer, hebbic vernomen,

 

Hine wilde ander stede begomen.

125

In desen dat hi trac van daer,

 

So quam hem ene boetscap swaer:

 

Dat hi tes Keyserswarde quame,

 

Oft hi behouden wille den name

 

Vander keyserliker crone.

130

Aldus voer hi daerward scone,

 

Ende belacht met herecracht

 

vi. weken dach ende nacht.

 

Int leste moesten sijn ontfaen,

 

Of het waer over hem gegaen;

135

Want hi met sinen here

 

Gewonnen had die meeste were.

 

Ende doen die ander dat vernamen,

 

Gaven si hem op te samen.

 

Dus ward hi daer geweldich dies,

140

Ende hadde daer af al sinen kies.

 

Doen dit die ander stede sagen,

 

Begonsten si hem meer versagen,

 

Ende maecte[n] pays om dese dinc.

 

Ende hier met hi oec bevinc

145

Een deel die[r] gene, die waren nu

 

Sine wedersaken, dat secgic u,

 

Die van Coenraets maysniede waren:

 

Want doen si vernamen openbaren,

[p. 1,17]

 

Dat hi tKeyserswarde had gewonnen

150

Entie ander stede oec an hem ronnen,

 

Maectense mede vrienscap saen;

 

Ende hi heefse dus ontfaen

 

Ende getrocken an hem al.

 

Dus haddi int begin geval

155

Van sinen conincrike groet,

 

Dat hem namaels clein bescoet.

 

Men seget dicke, ende hets waer:

 

Na goet begin comet .i. swaer,

 

Ende, na cranc ende clene begin,

160

Comet namaels groet gewin.

 

Daerom en selewi verheffen niet,

 

Al es dat ons geval gesciet.

 

Dan secgic niet bi desen allene,

 

Maer ic segt int gemene:

165

Want ghi hebbet selden vernomen,

 

Die geluckech waren int anecomen,

 

Dat si lange geduren conden;

 

Om dat si deen na dander begonden

 

Ende si eles dan over quamen,

170

Ende daer af mere dan hare namen.

 

Sone wilden si niewer op micken,

 

Ende wilden altenen vorward bicken

 

Ende altemale dan bringen onder;

 

Dan comt der avonturen wonder

175

Alsi wanen ten besten wesen,

 

Ende slaetse, dat sijs niet connen genesen.

[p. 1,18]

 

Aldus sciet nu dagelike.

 

Doen coninc Willem oec in sijn rike

 

Waenden ten besten hebben geweest,

180

Ward hi vanden Vriesen gevreest

 

Ende ter doet bracht vor waer,

 

Alsic u tellen sal hier nacr.

 

Maer wat gesciede in sinen tiden

 

Salic u hier overliden.

Hoe die paus sinde anden patriarke van Jherusalem, dat hi hem die heren ende dlant bescrive. iiij.

In coninc Willems eerste jaer,
So ward gesent al openbaer
Een boec van over zee bescreven,
Dat ward aldus utgegeven
Ende vortbracht in deser maniere,
Alsic u tellen sal sciere.

.I. paus, hiet Innocentius,

Die [derde] van dere namen dus,
Hi begeerde te weten sere
Hoe menich soudaen, hoe menich here

[p. 1,19]

195

Die enich lant had beseten,

 

Ende die hem oec dorste vermeten

 

Strijd te houden jegen kerstenhede;

 

Ende hoe menige stat oec mede,

 

Ende oec borge ende castele

200

Elc here hadde tsinen dele,

 

Ende waer dat clcs goet was;

 

Hoe menige mile, hoe menigen pas,

 

Dat dene stat vander ander stoct;

 

Haer vastheit met ende haer goet,

205

Ende hoe elc hicte, stede ende port:

 

Die ontboet hi vriendelijc vord

 

Toten patriarken van Jherusalem,

 

Dat hi des berichte hem

 

Na sijn beste oft hi conde.

210

Om dese sake die patriarke begonde

 

Dit te besoeken al over zee,

 

Van heren, van steden, min no mee.

 

Gelijc dats hem onse eertsce vader

 

Die paus hadde gebeden algader,

215

So dede hijt besocken ende scriven,

 

Ende en liets niet achter bliven

 

Waer hijt gevreischen conste,

 

So dat hi een boec begonste

[p. 1,20]

 

Hier af te maken, dat hi soude

220

Den paus senden also houde

 

Alst gemaect waer, godweet.

 

Dus wast in desen tiden gereet,

 

Doen send hijt hem also saen.

 

Hier vore dedic u oec verstaen,

225

In die vierde pertie ane dinde,

 

Hoe die paus daer omme sinde;

 

Maer niet en sprect hi meer daer af,

 

Om dattie patriarke doe niene gaf

 

Dat boec ute na waerhede,

230

Alse hi in dese pertie dede.

 

Sone wildict daer niet vorder dichten.

 

Daer om salict u hier berichten

 

In corten worden, na die waerheide,

 

Gelijc dattie boec seide.

235

Ende irst werf hoe die heren heten

 

Die daer dlant hebben beseten.

Van alden geslechten van over zee, ende waer af datsi quamen. v.

Twee gebroeder die hieten aldus:
Saladijn ende Sapha[di]nus,
Die edel waren ende rike sere,
Ende boven al sarrasinen here,

[p. 1,21]

 

Ende daer al dat geslechte af quam

 

Ende al dat heerscap, alsict vernam,

 

Dat oyt sint geregneert heeft;

 

Na dat ons die waerheit geeft

245

So regneerd oec nu ter stont.

 

Saladijn, ic doet u cont,

 

Had .ix. sonen ende here groet,

 

Eer hi selve quam ter doet.

 

Ende Saphadijn die levede langer,

250

Alne was hi niet so tanger

 

Alse sijn broeder was Saladijn.

 

Ende na die doet des broeder sijn

 

So doetdi alle sine kinder saen,

 

Sonder enen, die hadde ontfaen

255

Die soudaen van Ycone,

 

Ende Moradijn so hiet die gone,

 

Ende dien onthilt hi [jeghen] Saphadine

 

Dat hine niet ter doet ne pine.

 

Caliphus hadden bevolen heme

260

Dat hijs harde wel waer neme,

[p. 1,22]

 

Alse hi oec dede in alre tijt.

 

Caliphus, dat wel seker sijt,

 

Es te seegen min no mere

 

Dan haer paus ende haer here,

265

Ende dien die sarrasine algader

 

Eren, gelijc wi onsen vader

 

Den paus eren ende onderhorech sijn.

 

Gelijc so doen sijt hem in scijn

 

Ende houdene over haren paus met,

270

Gelijc dat gedraget haer wet.

 

Ende Baldach es oec die hofstede

 

Van alden sarrasinen mede,

 

Gelijc dat Rome es dat hoft

 

Van al kerstenheide, dies geloft.

275

Ende in Baldach, die rike stat,

 

Es Caliphus stoel gesat,

 

Ende daer staet Mamet, haer afgod.

 

Gelijc dat sente Peters gebod

 

Van Rome der stede ward uut gesent,

280

Ende al kerstenhede es bekent,

 

In dier gelike so es Mamet

 

In Baldach die stat geset

[p. 1,23]

 

Ende houtmen van hem sijn geboden,

 

Alse van haren oversten goden.

285

Ende daer besochtene menech man

 

Die waent dat daer gewin leit an.

Van Mamets pelgrinen ende van Caliphus haer paus manieren. vi.

Mamet besoect menich daer
Van so verre, dat hi vor waer
Een half jaer onder wegen es
Eer hi weder, sijt seker des,
Met gemake thuus can comen.
Van selken lande heeftmen vernomen
Payne comen, die .xij. dachvarde
Voren met kemele gelike parde,
Daer si nie water in vernamen;
Sonder alse die kemele quamen
Ende sere verdorst waren, godweet,
So namense haren voet gereet
Daer si water wisten onder,
Ende sloegen daer die eerde besonder
Metten voete; ende daer naer
Graven die sarrasijn aldaer,
Ende vinden water saen daer neven,
Dat si haren kemelen geven.

[p. 1,24]

305

Dits een wonder te secgen hier

 

Hoe dit geweten mach dit dier?

 

Ende alse daer vele pelgrime sijn

 

Int jaer op enen gesetten termijn,

 

So gaet Caliphus ten tempel mede,

310

Haer paus, metten volke gerede,

 

Ende ane beet Mamet in deser maniere:

 

Metten houede niget hi sciere

 

Driewerf, al biddende sere,

 

Ende danct Mamet al siere ere;

315

Ende alse sijn beden dan es gedaen,

 

Eer hi uter kerken mach gaen

 

So hout hi etentijt daer,

 

Met groten lichte harde claer,

 

So dat verre die claerheit sal gaen,

320

Ende dit es Mamet te eren gedaen.

 

Ende alse die etentijt es leden,

 

So settmen Caliphus daer ter steden

 

Ene diere crone opt hoeft daer,

 

Ende gaet tsinen palayse daer naer;

325

Dits sine maniere van siere ere.

 

Moradijn, die dese grote here

[p. 1,25]

 

Bevolen had den soudaen,

 

Alsic u hier vore dede verstaen,

 

Dese Moradijn had Halapien al,

330

Met datter toe horde, groet ende smal;

 

Ende daer horden oec toe wel besondert

 

Onder stede ende castele .cc.

 

Mer die dorpe dier horen an

 

En konde gerekenen geen man:

335

So menich esser daer geseten,

 

Dat wi die waerheit niene weten.

 

Daer om latict aldus bliven,

 

Ende sal u vord van Saphadijn seriven,

 

Die Saladijns kijnder alle versloech,

340

Sonder desen daer ic nu af gewoech.

 

Ende desen haddi verslegen met,

 

En hadden Caliphus niet belet.

Van Saphadijns kindren, die lantscepe houdende sijn. vij.

Saphadijn, die dede ontliven

Sijns broeder kinder om dat hi bliven
Waende here met sinen kinden,
Na dat wi die waerheit vinden,

[p. 1,26]

 

Hadde .xv. sonen met,

 

Die hi al hevet wel beset

 

In groter heerscapien ende in rijcheit,

350

Dat u hier nu werd geseit.

 

Sijn outste sone Melechadinus

 

Dien gaf hi te dele aldus:

 

Egipten al, groet ende clene,

 

Met .c. dusent dorpen gemene.

355

Al recht toten middage vord

 

So strecte henen daer sijn bord.

 

Die outste daer na hiet Coradijn,

 

Ende dien gaf die vader sijn

 

Damascene, ende die heylige stede

360

Van Jherusalem so hilt hi mede,

[p. 1,27]

 

Ende alt dlant, alsict oec las,

 

Dat der kerstine mede was.

 

Ende onder dese mogenthede

 

Sijn onder castele ende stede

365

ccc., sonder die dorpe, godweet,

 

Die te telne sijn ongereet.

 

Die derde sone Melethiphus hiet.

 

Desen die vader te dele behiet

 

Gemelle, ende alt conincrike

370

Dat daer om lach dier gelike.

 

Ut genomen die dorpe vor waer,

 

So horden daer toe al openbaer

 

ccc. ende een casteel ende stede;

 

Dit was die gene al houdende mede.

375

Die vierde hiet Meliomodelrijn,

 

Ende dese hadde ten dele sijn

 

Alt lant van Asyen, des sijt gewes,

 

Met al datter toe horende es;

 

Dat wel onder stede ende castele

380

Dc. hevet te sinen dele,

[p. 1,28]

 

Sonder die dorpe diere in staen.

 

Die al buten der rekeningen gaen.

 

Die vifte hiet Melcisemaphat.

 

Dlant van Saerken hi besat,

385

Daer Abel in gedoet was

 

Ende hier toe horen, sijt seker das,

 

dccc. onder castele ende stede,

 

[S]onder dorpe getellet mede.

 

Die seste hiet Melchinach.

390

Die hadde trike van Baldach,

 

Met al datter toe horende es,

 

Gelijc ict vore vermaende des,

 

Daer Caliphus in heeft sijn wone.

 

Salaphas hiet die sevende sone,

395

Ende dese en hout no lant no stede.

 

Mer sine broeders geven hem mede

 

Alle jare .ij. scone part,

 

Elc van hem, ende wel beward

 

Met breidele ende met sadele diere;

400

Ende daer op elc na die maniere

[p. 1,29]

 

Dusentech bisante van goude goet.

 

Dese Salaphas oec altoes moet

 

Sijn met sinen vader Saphadine,

 

Ende voren die baniere sine.

405

Ende alse dese Saphadijn

 

Vard visenteren die kinder sijn,

 

So doet hi purper an, dies geloeft,

 

Ende oec mede al om sijn hoeft.

 

Ende dan comen sine kinder hem jegen

410

ix. milen, na haer plegen;

 

Ende alsi den vader beginnen naken,

 

So plegen si ere saken

 

Dat si hem .iiij. werf nigen neder,

 

Ende cussen sinen voet dan weder;

415

Ende daer na saen alte hant

 

Cussen si des vader hant.

 

Ende daer [na] die vader menichfoude

 

Custen weder met gewoude,

 

Ende geeft dan elken .i. vingerlijn,

420

Gevormt na tgebeelde sijn.

 

Ende dese, die ic hier hebbe geseit,

 

Vader, kinder, na die waerheit,

 

Wilden alt lant, verre ende wide,

 

Wat dat horde ter kersten side,

[p. 1,30]

425

Ende alle tribute wildense geven,

 

Datden patriarke horde beneven

 

Ende der kerken van Rome der stede,

 

Op dat si mochten in payse, in vrede

 

Die ander lande houden nu.

430

Dit boden si, dat secgic u.

Noch van Saphadijns kindren, ende sinen wiven. viij.

Twee van Saphadijns kinder
Hebben oec in hoeden ginder
Theylich graf, dat oec ter stede
Onder tiden onse liede hoeden mede;
Entie offerande nemense daer
Die wel rentet over jaer
.xx.^m sarrasijnsce bisante.
Dit deilden onder hem dese serjante,
Die twee outste vanden gonen,
Ende vier van sinen joncsten sonen

[p. 1,31]

 

Bevreden ende hoeden dwater dus

 

Dat geheten es Licalus,

 

Dat alle jare in ogest maent

 

Egipten dor vloyt ongewaent.

445

Ende hier toe hord .i. rente groet

 

Van .xl.^m bisanten roet.

 

Die twee joncste vanden vieren

 

Die sijn gelupt nader manieren

 

Datmen capune te vorne pleget.

450

Ende dese hoeden, alsemen seget,

 

Die offerande van Mamet

 

Ende sijn daer toe dus geset.

 

Ende dit deflense onder heme.

 

Dits jaerlijcs ward, alsict verneme,

455

.xxx.^m gouden bisante.

 

Nu wetti die rente van haer lande.

[p. 1,32]

 

Saphadijn, deser kinder vader,

 

Hadde oec .xv. wijf tenegader,

 

Ende haer erve dat hem horde toe.

460

Ende alsi met ere wilde slapen doe,

 

Die dedi roepen in sine palayse,

 

Ende daer met was hi dan met payse

 

Ende slaepter met, ende heeft al daer

 

Sine genuechte met haer vor waer.

465

Ende droege enige enen sone,

 

Daer met heeft hi sijn gewone

 

Ende sijn delijt harde goet,

 

Meer dan hi met eniger doet.

 

Ende die oec niet met kinde gaet,

470

Daer met heeft hi altoes sijn daet

 

Nacht ende dach, tot dat si dan

 

Kint draget. Dus heeft die man

 

Welc hi wilt te sinen wille.

 

Entie hi meest mint, lude of stille.

475

Daer met doet hi sinen gere,

 

Daer nes jegen gene were.

 

Ende welc tijt datter ene sterft,

 

Op dat hi ene ander verwerft

[p. 1,33]

 

Die hi set in hare stede.

480

Dese Saphadijn heeft enen sede

 

Die oec van sinen vorsaten es comen:

 

Dat hi jaerlijcs, hebbic vernomen,

 

X. werf laet sijn vorhoeft sien.

 

Ende alse oec boden comen te dien

485

Van coninge oft van princen mede

 

Diene spreken willen gerede,

 

Die doet hi des eerstes dages gaen

 

In sine vorste sale, daer saen

 

CC. turke gewapent comen,

490

Die den bode wel begomen

 

Ende wachten daer al dien nacht.

 

Des ander dages, alse es bedacht

 

Die soudaen, so sent hi daer,

 

Ende doet ondervragen daer naer

495

Wat boetscap dat si bringen nu?

 

Des derdes dages, dat secgic u,

 

So mach irst die bode ontfaen

 

Sine antworde vanden soudaen.

 

Dits haer sede ende haer maniere.

500

Nu hord van haren lande sciere.

[p. 1,34]

Dit sijn regael stede van Egipten lande, entie beste. ix.

In Egipten es Alexandrien,
Dat porte es der sarrasine pertie,
Ende neuwe Babilonie mede
Ende Kadris, die vrouwe es alder stede;
Ende Damiaten, dat sonder geliken
Slotel ende dore es van alden rike.
Van neuwe Babilonien, alsict weet,
Die van daer te Damiaten ward geet,
Gaet rechte te orienten ward,
Ende es daer tuschen drie dachvard.
Ende die tAlexandrien ward wilt gaen,
Moet toxcidenten, sonder waen,
Ende drie dachvard es oec met tgone
Alte lande van Babilone;
Mer te water eest .vi. dachvard.
Ende die van Damiaten vard

[p. 1,35]

 

Te monte Synay, so es met

 

.vij. goede dachvarde geset.

 

Ende van Damiaten tote Thanaym

520

Es ene dachvard, meer no min.

 

Ende Damiaten staet tusscen der zee

 

Ende der flumen Nylee.

 

Ende daer valt oec dmere deel

 

Vander flumen int zee geheel.

525

In Egipten tselker stat reinet niet

 

Oft harde selden, eest dat gesciet;

 

Mer Nilus onder tiden daer over vloyt,

 

Daer namaels grote vrocht of groyt;

 

Want dat makent soe vet

530

Dat geen mes en messet bet.

 

Dat water werd in julius die maent

 

Utgelaten, alsemen waent.

 

In .vij. pertien daer vloyt dan:

 

Tote des heyliges cruces dages vord an

535

So wasset altenen; daer na seder

 

Tote .xiij. dage so mindert weder.

[p. 1,36]

 

Ende alst aldus mindert daer,

 

So gaetmen vaste sayen daer naer

 

Gerste ende ander coren, tien tiden,

540

Datmen inden merte gaet sniden.

 

Damiaten heeft .ij. paer mure

 

Ende fosseiden diep ende sture,

 

Ende .xxviij. torren groet,

 

Van starcheiden sonder genoet.

545

Ende van cleinen torren, diere om staen,

 

Sijn onvertellijc sonder waen.

 

In midden Nilus, jegen al dese

 

Torren daer ic hier af lese,

 

Staet een torren so hoge, so vast,

550

Dat hi ontsiet engenen gast;

 

Ende van dien torren gaet oec daer

 

Tote des soudaens torre vorwaer

 

Ene starke yserine ketene groet;

 

So datter niemen liden moet

555

No met scepe, no nieweren met,

 

Hine hebbe vanden soudaen ontset

[p. 1,37]

 

Ende sijn gemoede; van dat hi brinct

 

Dat moet daer emmer sijn verdinct.

 

Daer comen ongetelde scepe, godweet,

560

Van alden lande wijt ende breet:

 

Van Venegien, van Anthiosen mede,

 

Van Grieken, van Cypers der stede,

 

Van Ermenien, van allen eylanden;

 

Ende [die] daer die vard willen bestanden,

565

Die moeten daer vertollen ter stat.

 

Hier af hevet ongetelden scat

 

Die soudaen jaerlijcs vor waer,

 

Ende dies en verdragemen niemen daer

Van Babilonie ende Alexandrie. x.

[...] Neuwe Babilonien ende Caycus
(Oft Cadrus heetmen mede dus),

[p. 1,38]

 

Dit sijn twee stede, alsict versta,

 

Ende staen op ene mile na.

 

Cadrus heeft mer ene muer,

 

Mer hi es starc genoech ende stuer.

575

Daer wonen in joden ende kerstine

 

Ende oec mede sarrasine,

 

Ende elc hout daer oec sine wet

 

Die hi wilt ende begecrt met.

 

Bi desen steden sijn vele bogarde

580

Van sconen done, van riker warde.

 

Daer bi wast oec balsamus,

 

Daer men ave leest aldus:

 

Datmen sine scortse snidet daer

 

Rechte inden meye vor waer,

585

Ende dan hanct mer onder, sonder waen,

 

Scone glasine vate saen,

 

Daer die droppelen in vallen dan

 

Die uter scortscen gaen vort an.

 

Ende dan alse dit es gedaen,

590

So nemtmen die vate saen

 

Ende setse .i. half jaer na des

 

In drecke oft in duvenmes;

[p. 1,39]

 

Ende aldus ende in deser maniere

 

So ontfeet sine nature sciere.

595

Die borren die inden bogard staen,

 

Oft daer dore lopen, sonder waen,

 

Die eren sere die sarrasine;

 

Ende tjaers altoes, in enen termine,

 

So wasscen si al haer lijf daer in.

600

Dit houdense over groet gewin.

 

Bi Cadrus staet die palmboem mede,

 

Die onse vrouwe nigen dede

 

Tot haren voeten, daer si met staden

 

Plucte haer genuechte van daden;

605

Ende doen si der daden had genoech.

 

Rechti hem op na sijn gevoech.

 

Doen die Egiptiene dit vernamen,

 

Versnedense desen boem te samen

 

Ende paleerden ende ondersetten daer.

610

Noch heden desen dage vor waer

 

So openbard hem die sneden

 

Die die van Egipten doen deden;

 

Ende vander uren vor ward mere

 

So eerdene die van Egipten sere.

[p. 1,40]

615

Drie Babilonien hebben gewesen.

 

Dierste was, als wijt lesen,

 

Daer Nabugodonosor af was here

 

Ende van Caldee coninc mere.

 

Ende dit Babilonien stoet

620

Op Thabor die flume goet.

 

Dander daer in regneerde alsoe

 

Van Egipten coninc Pharo.

 

Ende dese .ij., in ware lessen,

 

Sijn algader wildernessen.

625

Dat derde es dat bi Cadrus

 

Nu ter tijt staet aldus,

 

Daer in gestaen was wilen ere

 

Des conincs stoel, des conincs ere.

 

Alexandrie die stat, sonder waen,

630

Houtmen van Babilonien den soudaen,

[p. 1,41]

 

Ende si staet bi Nylus der riviere,

 

Mer sute water es haer diere.

 

Die staet an enen casteel rike,

 

Daer men in alle nachtelike

635

Bernet groet licht vor waer,

 

Om dat sijt sien selen aldaer

 

Die met scepe daer willen comen.

 

Vele kerken heeftmen vernomen

 

Daer in staende in Cristus name;

640

Daer af es daer ene daer sere bequame

 

Hem allen, daer sente Marc in lach

 

Ende sine ewangelien te scriven plach.

 

Daer was sine passie ende sine sepulture.

 

Mer daer na up ene ander ure

645

Ward hi gestolen ende sijn lichaem mede

 

Bracht te Venegien in die stede.

 

Daer was oec in dese stat

 

Des[.] patriarken stoel gesat.

 

Daer lammen .ij. werf oec int jaer

650

Die scaep entie geite vor waer.

[p. 1,42]

 

Inden lande so es .i. sede,

 

Om sente Mertijns messe gerede

 

Datmen erweten ende veetsen snijd,

 

Ende dies gelike tote der tijt

655

Dat merte begint na haer gevoech.

 

Dit donct mi te wonderne genoech.

Van Ebron, entie principael steden van Palestine. xi.

Ebroen es die principaelste stede
Van Palestinen, ende oec mede
Der giganten woeninge geraect.
Hier bi was Adaem gemaect
Ende oec ontfinc hi daer die doet.
Die sarrasine heten dese stat groet
In hare tale Cariatarbe,
Dats te secgen min no mee
Dan virestede. Ende om die saken
Datter waren .iiij. patriarken
Begraven met haren wiven daer,
So hieten si die stat daer naer.

[p. 1,43]

 

Dat was Adaem, Abraham, Ysac

670

Ende Jacob; dat was daer men af sprac

 

In die bibele, daer mer vele in brochte

 

Toter tweevoudeger hagedochte.

 

Ende in dit [dal] bekinde Adaem

 

Sijn wijf, aldaer hi gaende quam;

675

Ende wan daer Sette an hare,

 

Daer Jhesus Cristus af quam daer nare.

 

Van Ebron .ij. milen clene

 

Eest dlant roet algemene,

 

Ende daer in greftmen pole sciere,

680

Ende vercopen die eerde diere

 

Dien van Egipten, gelijc men doet

 

Diere specie ende goet.

 

Neven Ebroen staet Manbree,

 

Daer Abraem woende lange ee.

685

Hier sach hi oec drie ingele mede,

 

Daer hi ane betde den enen ter stede.

[p. 1,44]

 

.x. milen van Ebroen met,

 

Rechte torienten ward geset,

 

Staet rechte min no mee

690

Datmen heet die dode zee.

 

Bedie heetmense dus ter uren,

 

Om datter niet in mach geduren.

 

Daer worden verdronken die vier steden

 

Daer men in die bibele gewach af dede:

695

Dat was om die sonden entie ongenaden

 

Die daer in die liede daden.

 

Ende Segoram, die vifte stat,

 

Staet noch, om datse Loeth verbat,

 

Bi derre zee, en[de] heet daer na

700

Nu ter wilen Balesona.

 

Neven dese zee recht nu vort

 

TArabien ward, ane dander bort,

 

Staet dat dal van Carnaym met

 

Onder den berch van Moab geset,

705

Daer op Balach, Sephors sone,

 

Balam hadde geleit, die gone,

 

Om dat hi Israel [soude] vermaledien daer.

 

Van Aspaltus die lake vorwaer

[p. 1,45]

 

Staet daer bi tArabien ward,

710

Daer men van Judee vard.

Van steden van Arabien ende Phinecee. xij.

Arabien was wout ende niet el
Doen die kinder van Israel
Daer in lagen .xl. der jare,
Ende dat manna aten aldare.
Arabien hetet nu dat lant
Dat doen was harde onbecant.
Daer es oec in dat dal
Daer Moyses proefde sijn geval,
Daer hi .ij. werf die roede sloech
Ende .ij. borne sprongen na sijn gevoech,
Daer af rivieren vloyen vor waer
Die int lant lopen daer.
Over die zee daer Moyses quam
Eest nu al wout, alsict vernam;

[p. 1,46]

725

Daer vant hi .xij. bornen gerede

 

Ende .lxxij. palmen mede.

 

In Arabien es die berch Syna,

 

Daer Moyses op vaste, alsict versta,

 

.xl. dage ende nachte daer naer,

730

Om die wet te leerne daer,

 

Die hem onse here scrivende sceen

 

Met sinen vinger in enen steen.

 

Daer es oec [Or], dat bergelijn,

 

Daer Aron in gegraven wilde sijn,

735

Ende Arim, ende Moyses.

 

Daer staet oec in, sijt seker des,

 

Die steen Oreb, daer coninc Baudewijn

 

Van Jherusalem eerst quam in scijn,

[p. 1,47]

 

Die van Vrancrike was geboren

740

Ende dirste was, als wijt horen,

 

Die daer te regneerne began.

 

Hi maecte enen casteel bat an,

 

Diemen regael berch hort noemen;

 

Daer es die biscopstoel nu comen

745

Van Pe[t]rasensis ende gesat.

 

Arabien lant, verstaet wel dat,

 

Es rechte een omganc oec mede

 

Alse van Ydumea der stede

 

Tote der martsen van Borel,

750

Diemen nu heet Bisserel.

 

Ydumea es een lant, sonder waen,

 

Dat in Damassene es gestaen

 

Onder Surie, want Damascus

 

Es thoeft van Sirien, wi lesent dus.

755

In Ydumea es Phenicea, een lant

 

Daer Tyrus hoft of es genant.

[p. 1,48]

 

Daer es oec in Tripolis

 

Ende Akers, ende Sydonis,

 

Ende Serepta, ende Beritus,

760

Ende oec die berch Libanus.

 

Yn Tyrus staet Origenes graf,

 

Daer men vele seget af.

 

Vor Tyren leget die marbersteen

 

Daer onse here op sat, alst sceen;

765

Daer op staet nu ene kerke vermeten

 

Die Salvators es geheten.

 

Van Tiren over .viij. milen

 

So staet Seth nu ter wilen.

[p. 1,49]

 

Rechte torienten ward na das,

770

Daer woende die prophete Elyas,

 

Ende daer verwecti Jonam mede

 

Ende .vij. milen vander stede

 

Staet Sydon, daer in [...] Dydo,

 

Die maken dede Kartago,

775

Dat in Affrike es gestaen.

 

Van Sydone oec, sonder waen,

 

.vi. milen, staet Baruth over zide

 

Dart overvloyende es van tide.

 

In dese stat stoet .i. beelde geraect

780

Na sente Salvatore gemaect,

 

Daer die joden, in onwerdicheden, na das

 

Niet lanc doen Cristus verresen was,

 

Met ere glavien staken in [die] side

 

In versmeetheit; enten selven tide

785

Ran daer uut water ende bloet,

 

Daer sint menigen af quam goet:

 

Want alle die hem bestreken met desen

 

Worden gesont ende genesen,

 

Ende die joden bekeerden mede

790

Van dier stat optic stede.

[p. 1,50]

Van Damascene ende Lybano. xiij.

Damascene, hofstat van Surie,
Die maecte oec met sicre pertie
Heliaser, Abraems sone,
Ter stat daer gedoet was vor tgone
Abel, die sloech die quade Caym.
Ende .ij. milen vord van him
So waest dat met enen lichte sloech
Onse here Sauluse, omt ongevoech
Dat hi gerne hadde gedaen.
Ane den voet des berges saen

[p. 1,51]

 

Van Lybani vloyen rivieren twee,

 

Abana ende Archadie.

 

Dit sijn die vloede van Damascene,

 

Ende in die zee vallen oec die gene

805

Rechte daer bi, ter selver stat

 

Daer Eustatius woninge sat.

 

Farfaer es oec ene riviere,

 

Ende loep[t] ane Anthio[c]hen sciere.

 

Oec biden berge van Libani

810

Staet Cesarea Philippi,

 

Dat Belinas es geheten.

 

Noch an desen berch vermeten

 

Springen .ij. borne scone:

 

Jor ende Dan heten die gone.

815

Dese lopen vord, min no mee,

 

Tote onder den berch van Gelboe;

 

Ende daer springense te gader uut

 

Ende lopen in die Jordane zuut,

[p. 1,52]

 

Aldaer was in gedoept onse here.

820

Binnen der derder milen, min no mere,

 

Van Gerico ten berge ward van Gelboe

 

Toter stat die heet Aspaltee,

 

Daer staet [een] dal, daer in vloyt

 

Die Jordane, daert scone af groyt,

825

Ende in wederside oec [van] Lybani

 

Al toten bosche van Pharay

 

So steet .i. berch. Die Jordane

 

Daer sceet si oec inden vord gane

 

Dat lant van Galylee,

830

Ende Bosre ende Ydumee;

 

Daer loept si onder die berge dan,

 

Ende daer weder haer springen comt an

[p. 1,53]

 

Een groet pleyn ende effen mede.

 

Dats ene harde scone stede.

835

Ende dat plain heet in serramois

 

Placamedan, daer es altoes

 

Marct, al van pascen vord

 

Alden somer alsore toe hord;

 

Daer bringen die Turke haer rijchede

840

Te cope, entie van Arabie mede.

 

Dan es oec ene grote riviere

 

Die bi Chivithen, der stat diere,

 

Loept; ende in die selve stat

 

Es een beelde na Job gesat,

845

Datmen daer eert weerdelike.

 

Dese riviere loept dapperlike

[p. 1,54]

 

Van Galylee te Cedar ward;

 

Ende daer vergadertse in haer vard

 

Jor, die grote flume,

850

Ende deletse daer met haerre strume;

 

Ende die en gaet niet verre mede

 

Van Albelina der goeder stede.

Vanden stede van Galilee. xiiij.

By Belina[s] die lake staet
Daer die Galileische zee angaet,
Tusscen Betsayda ende Capharnaam.
In Betsayda, alsict vernam,
Was Peter, ende Jan, ende Jacobus,
Andries, Philips ende Alpheus.
Ende .iiij. milen van der stede
Staet Corasaym, daer mede
Antkerst gevoed sal wesen.
Ende over vif milen van desen
Staet Cedar, ene edele stat.
Bi Capharnaum es oec gesat

[p. 1,55]

865

Een casteel, groet ende scone;

 

Tafelcasteel heet hi, omt gone,

 

Bedie daer saetde onse here God

 

Vif .M. man na sijn gebod

 

Met .v. gerstinen brode mede.

870

Ende beneden dese selve stede

 

Staet die stat daer onse here warde

 

Na sine doet hem openbarde

 

Sinen jongers, ende met hem aten

 

Gebraden visch ende honichraten.

875

In dese vorgeseide zee,

 

Diemen heet van Galylee,

 

Waest dat onse here sprac ane

 

Tot Peter, die opt water te gane

 

Begonste ende hem versagede doe:

880

‘Cranc van gelove’, sprac hem toe

 

Onse here, ‘ende waerom twivelstu?’

 

Ter slinker ziden van daer recht nu

 

Vanden berge Genasereth,

 

Daer es een wintgat geset

885

Dat menigen wee doet, godweet,

 

Die daer jegen yewent geet.

 

Twe milen van Genasereth mede

 

Es Magdalanum geset ter stede,

[p. 1,56]

 

Die casteel, daer vrouwe af was

890

Maria Magdalene, alsict las.

 

Ende dit lantscap heetmen in scine

 

Galilea der serrasine.

 

Daer woende Zabulon ende Neptalim.

 

Daer stoeden die .xx. stede oec in

895

Die Salamon gaf sinen vrint Yram,

 

Die coninc van Tyram, alsict vernam.

 

Twee milen van Magdaloe

 

Was Cytharath gestaen doe,

 

Datmen hiet sint[.] Tyberius,

900

Na Tyberio den keyser dus;

 

Daer plach onse here te woenne mede

 

Doen hi was in siere jonchede.

 

Ende van daer over .iiij. milen

 

Staet Bethulia nu ter wilen.

[p. 1,57]

905

Ende .x. milen van Tyberiadoee

 

Staet Nazareth in Galylee.

 

Ende .ij. milen van daer ter vard,

 

In den wech te Akers ward,

 

Staet Sapharie die stat,

910

Die sente Annen was vor dat,

 

Onser vrouwen moeder goet.

 

iiij. milen v . . stoet

[p. 1,58]

 

Van Nazareth . . . . mee

 

Datmen heet . . . . .

915

Ende .ij. mil . . . . .

 

Es Rebut . . . . . .

 

Daer wilde . . . . . .

 

Prinst. . . . . . . .

 

Ende .i . . . . . . . . ede

920

Sta . . . . . . . .

 

Daer onse . . . . . . . rde

 

Jegen Peter. . . . . . . eerde

 

Ende jegen Jacop en. . . . e

 

Ende .ij. milen van desen . . . . anne

[p. 1,59]

925

Torienten ward sonder waen

 

So es Hermon die berch gestaen.

 

Ende int dal van Thabor, alsict vernam,

 

Waest dat Melchisedech jegen quam

 

Abraham met brode ende met wine,

930

Daer hi met bluste des hongers pine.

 

Twee milen van Thabor alsoe

 

Staet Naym opten berch hoe,

 

Daer onse here oec [. . .] intgone

 

Verwect[e] doe der weduwen sone.

Van steden van Samarien. xv.

Vif milen van Naym doe
Staet die stat van Jerael [alsoe],
Daer in regneerde Jezabel.
Bi dere stede alsoe wel[.]

[p. 1,60]

 

Staet Magedo, dat scone velt.

940

Ende .ij. milen vort getelt

 

Staen die berge van Gelboe,

 

Die welke vermaledide emmer mee

 

David om Saulle ende Jonatas,

 

Alsmen in die bibele las.

945

Vif milen van Jherahel na

 

Begint dlant van Zamaria;

 

Ende .x. milen van daer vord

 

Staet Augusta, die rike pord

 

In die welke begraven was

950

Jan Baptista, alsict las,

 

Van Heliseus ende Abdiam,

 

Twee propheten, alsict vernam;

[p. 1,61]

 

Mer sint ward sijn hoeft gedregen

 

In Patras die stat ende beslegen.

955

Ende sente Tecla hadde ter stede

 

Den vinger, daer hi Gode mede

 

Wisede, doen hi dit word seide:

 

‘Sich Gods lam!’. Na die waerheide

 

Droegene Tecla van daer vord

960

Tote[n] blide[n] berge, hebbict verhord.

 

Vier milen van Sebasten mede

 

Soe staet Napels, die goede stede;

 

Daer staet bi Isar ende Sichan

 

Tuschen Bethel ende Dan.

965

In Sychen worden bracht daer na

 

[J]oseph gebeente ute Egiptia,

 

E[nde] worden gegraven, alsict vernam,

 

By [enen bo]rre daer Seroboam,

[p. 1,62]

 

Die coninc van Israel, wilen dede

970

Twee gouden ossen maken gerede,

 

Ende seide dat hise gebrachte wel

 

Van Jherusalem, ende niemen el;

 

Ende den een setti in Betel met,

 

Den andren heeft hi in Dan geset.

975

Bi Napels staet oec dat velt

 

Daer men hier vore af telt

 

Dat Jacob gaf Josep, sinen kinde,

 

Buten den andren, om dat hijt minde.

 

Op dat velt die putte staet mede

980

Daer onse here den Samaritanen dede

 

Een sermoen. Ende van Sichem vord

 

Twee milen staet Lusa die pord

 

Ende Betel, daer lange in

 

Abraham woende int begin,

[p. 1,63]

985

Ende daer sach in slape oec mede

 

Jacob den ingel tere stede.

 

Die berch van Bethel staet oec daer,

 

Entie berch van Galga vorwaer

 

[. .] torienten ward vord an

990

Tuschen Sichen ende Dan.

 

Over die side van Sichem

 

xx. milen, ende van Jherusalem

 

Vier milen, recht in die vard

 

Daer men geet van Napels ward

995

Te sente Samuels berge vord,

 

Daer staet Rama oec die pord.

 

Daer was die arke Gods in siden,

 

Tot Samuels ende Davids tiden.

Van Jherusalem ende haren steden. xvi.

Van Sichem .xx. milen vord
Ende .xiij. milen van Jericho der pord,
Ende .xvi. milen van Ebron,
Ende .vij. milen van Aschalon,

[p. 1,64]

 

Ende .xij. milen van Joppee,

 

So staet Jherusalem, min no mee,

1005

Ter middelt vander werelt recht.

 

Tripels oec die stede echt

 

Es hare ward. Ende vord so staen

 

Die berge Moreya, daer sach slaen

 

David den ingel die liede doet

1010

Om die abolge Gods groet.

 

In Jherusalem staet, als wijt weten,

 

Dat probatica pyssina es geheten,

 

Die lake, die ons doct gewach

 

Die bibele dat si opten saterdach,

1015

Alsi roerde, dat dan daer een

 

Ember genas; waerom dit sceen

 

Vertrect u die bibele wale.

 

Daer om makics hier geen tale.

 

Inden berch Zi[.]on met moeten

1020

Wies onse here siere jonger voeten,

 

Ende meerde daer ende maecte mede

 

Dneuwe testament gerede.

[p. 1,65]

 

Ende in die slinke side daer naer

 

Staet Acheldemach vor waer,

1025

Dat peregrimacker es geheten.

 

Ende biden wege, als wijt weten,

 

Die enen leit ter Eufraten toe,

 

Daer stoet Gyon, die borre daer doe

 

Salomon gecroent op was.

1030

Van Syon den berge, alsict las,

 

Ginc Jhesus oec sine rechte vard

 

Te Jherusalem tsiere passien ward;

 

Ende doen hi quam te Betphage

 

Enten berge van Oliveten mee,

1035

Ginc hi dor[t] dal van Josephat

 

Tote Jherusalem in die stat.

 

Onder den berch van Oliveten

 

Recht torienten ward, als wijt weten,

 

Daer swete onse here van vresen groet

1040

Sweet geminct in bloede roet.

 

Ende in Lycostratos ter stede

 

Loechende Peter driewerf mede

 

Ons heren, ende daer na vord

 

Datmen Gallicantus noemen hord,

[p. 1,66]

1045

Daer weendi bitterlike sere.

 

Ende in Calvaria oec mere

 

Werd geeruust onse here daer na,

 

Op ene stede heet Golgata.

 

Ende ter rechter siden sonder waen

1050

Alsemen in die kerke soude gaen,

 

Daer groeven Joseph Aromathia;

 

Ende tsinen hoeden ward vonden daer na

 

Dat cruce dat Helene vant,

 

Dat ons heren cruce was becant.

1055

In die stede oec geseten was

 

Ene stat die nu heet Caritas,

 

Ende daer wilden die joden onsen here

 

Hebben gevaen, mar dat si sere

 

Ontsagen die scare die bi hem was.

1060

Ende tier stede oec na das

 

Na sine doet verbaerdi na tgene

 

Hem sente Marien Magdalene.

 

Ende in den berge van Sy[.]on mede

 

Openbardi hem den jongers gerede,

1065

Mar daer ne was Thomas niet.

 

Ende ander werf hi hem sien daer liet

[p. 1,67]

 

Thomase; ende daer sijt alle sagen twaren

 

Es hi te hemele ward gevaren

 

Des .xl.tes dages na paeschdach.

1070

Hi, die alle dinc vermach,

 

Voer op vanden berge tOliveten,

 

Also alst voren was beheten.

 

Ende op desen berch oec onse vrouwe

 

Starf sonder enigen rouwe,

1075

Ende in dat dal van Josephat

 

So ward si begraven na dat.

 

Ende daer na ward vander stede

 

Haer lichaem gevord te hemele mede.

 

Ende ter porteh die in Jherusalem staet

1080

Daer men toccidenten werd gaet,

 

Daer ward sente Steven gesteent;

 

Ende in Syon ward hi na tgeent

 

Begraven; ente Constantinopele van daer

 

Ward hi begraven ende geleit

1085

Bi sente Laurentius gereit.

Van alden steden van Judee. xvij.

Bi Jherusalem es geseten, wel na
Op ene mile, Betania,

[p. 1,68]

 

Onder den berch van Oliveten,

 

Ter doder zee ward, als wijt weten.

1090

In Bethania die stede

 

Verwecte onse here Lazarus mede,

 

Ende vergaf Marien hare sonden

 

In Symoens huus, optier stonden.

 

Ende vier milen van Jherusalem

1095

So staet die stat Bethleem.

 

Van dane quam Helena die coninginne,

 

Die God verboet in verhoelne sinne

 

Te dragene te Rome in die stat,

 

Ende te gravene tonser vrouwen na dat.

1100

In Bethleem ward begraven daer na

 

Paula ende Eust[.]ocia.

 

Ende vandaer over ene mile vord

 

Ward Rachel begraven, alsment hord,

 

Biden wege van Jherusalem mede;

1105

Daer dede Jacob bringen ter stede

 

xij. grote stene ant graf,

 

Om datmen gedinken soude daer af

[p. 1,69]

 

Der .xij. kinder van Israel;

 

Dese sietmen daer harde wel.

1110

Van Jherusalem .xvi. milen,

 

Te Ramatha ward sonder gilen,

 

Staet een berch, daer ene stede

 

Op steet, die Modius hetet mede;

 

Daer leget der Machabeuse vader

1115

Ende si was oec sine altegader.

 

Ende vandaer .viij. milen vord

 

Staet Lidda, dat was .i. pord;

 

Mer nu eest een casteel daer

 

Ende heet Dyospolis vor waer.

1120

Drie milen van Bethleem na

 

Staet die casteel Cavea;

 

Danen was Amos die prophete,

 

Ende ward daer begraven bi sinen behete.

 

Van Jherusalem ene mile wel

1125

Daer es gestaen die castel

 

Daer Zacharias in menigen dach

 

Hier voer in te woenne plach.

 

xiij. milen van Jherusalem, soe

 

Es gestaen nu Jericoe;

[p. 1,70]

1130

Ende over die slinke side van daer

 

Soe staet [dat] bosch vor waer

 

Daer onse here in vaste mede

 

xl. dage, ende daerne ter stede

 

Die duvel wilde becoren saen

1135

Alse van ghertheiden sonder waen.

 

Ende twee milen van desen woude

 

Dat Quarantena heten soude,

 

Optie side van Galilee,

 

Es een ander berch noch mee

1140

Die utermaten hoge es;

 

Daer ward onse here oec na des

 

Getemteert van girichede.

 

Een borne van groter bitterhede

 

Sprinct int wout van Quarantenen.

1145

Engaddi staet oec na tgene

[p. 1,71]

 

Daer wilen wies, seitmen mi,

 

Wijn die hiet Balsami;

 

Vander welker planten oec daer naer

 

DEgipten in haer lant vor waer.

1150

Een halve mile van niwe Babilone

 

Staet .i. hof, hiet halve wone.

 

In dien hof .i. borre es,

 

Daer onse vrouwe plach vor des

 

Te wasscene in haer doeke alsoe,

1155

Doen si na Egipten vloe

 

Om des quaets Herodes wille.

 

Ende dese hof leget altoes stille;

 

Ende ward datmen eerde oft wonne,

 

Nemmermere droege hi gene behoeve,

1160

Mer bulen comen souden ute gonen,

 

Die den sarrasinen te pinen comen

[p. 1,72]

 

Souden, enten kerstinen ongelet,

 

Op dat si dit bestoeden met.

 

Niegeren oec die werelt dore

1165

Ne vintmen van gerechter natore

 

En gene balseme wassen gemene,

 

Dan in dit Egipten allene.

 

Vier milen van Nazaret

 

Es Cayn die berch geset,

1170

Daer Lamech Cayn in scoet vor das.

 

Over .ix. milen vanden berge Cayphas

 

Oft vanden berge Carmelia,

 

So es die stat Cesaria,

 

Die staet in Palestine alsoe;

1175

Danen was Cornelius Centurio,

 

Dien Peter doepte daer,

 

Ende ward biscop indie stat daer naer.

 

Ende Akers es inden hoec van al,

 

Daer ment al met besluten sal.

[p. 1,73]

1180

Van orienten al toten middage

 

So eest besloten, sonder sage,

 

Metter zee tot septentrione,

 

Ende tot occidente oec na tgone

 

Ende van Akers tote Kayphas

1185

Sijn .ij. milen; ende na das

 

So secgic dat .v. milen sijn

 

Toten castele Pelegrijn.

 

Ende van desen castele ter wilen

 

Sijn tot Cesarea .v. milen.

1190

Ende van Cesarea tote Joppa

 

So [es] ene dachvard, alsict versta,

 

Ende van Joppe tote Ascaleon

 

Es .vi. milen in sijn doen.

 

Daer es Gaza bi gestaen,

1195

Daer Samsoen die porte brac saen,

 

Ende droechse daer op enen berch hoe.

 

Dese stede, die ic nu noemde alsoe,

 

Cesarea, Joppe, ende Ascoline,

 

Ende Gaza, die hieten der Philistine.

1200

Daer omtrent es nu al wout,

 

Ende staet gewassen lanc hout.

 

Van Jherusalem ten berge Synay

 

Sijn .xij. dachvard, seitmen mi.

[p. 1,74]

Wat den patriarken van Jherusalem toe behort in herscapien. xviij.

Die patriarke van Jherusalem
Heeft .iiij. eertsbiscop onder hem.
Int lantscap van Palestine
Daer heeft .i. dat bisdoem sine;
Dese heeft onder hem vor waer
Den biscop van Sebasten daer.

In Galylea Nazaret

So es een eertsbisdoem met,
Die enen biscop heeft onder hem,
Die biscop es te Tyberiacensem.

In Tyrencem [in] Phenicea

Es .i. eertsbiscop; alsict versta,

[p. 1,75]

 

Soe heeft hire .iiij. onder hem:

 

Dat[s] Akers, ende Belinensem,

 

Ende Berith, ende Sydon mede.

 

Dit sijn alle biscopsstede.

1220

Ende in der Moabiten lant

 

Es een eertsbiscop becant

 

Diemen heet van Petracensem,

 

Die enen heeft oec onder hem

 

Te monte Synay geset,

1225

Entie van Grieken es oec geset.

 

Die patriarke heeft oec suffragane.

 

Ebron es dene, alsict wane,

 

Ende Bethleem ende Liddenus

 

Die biscopsstede heten aldus.

[p. 1,76]

1230

In den tempel ten heyligen grave

 

Sijn canonke, daer men seit ave

 

Dat si die regule van Augustine

 

Souden houden wel in scine.

 

In ons Heren kerke met

1235

Zijn oec regul[ier]e abde geset,

 

Ende oec canonke rike;

 

Ende [men] hee[f]t oec des gelike

 

Ter kerke van monte Oliveten

 

Abde ende canonke vermeten;

1240

Ende inden berch van Thabor met

 

Sijn oec swerte monke geset,

 

Die daer hebben grote rijchede.

 

Ende in Latina die kerke mede

[p. 1,77]

 

Sijn van monken dies gelike,

1245

Die verweent sijn ende rike.

 

In Gessemani ter stat

 

Datmen heet dal van Josephat,

 

Sijn oec swerte monke vri.

 

Alle dese abde, seitmen mi,

1250

Ende die priore dire toe horen,

 

Dese sijn alsoe te vore[n]

 

Datsi gelijc bisscopen gaen

 

Alsi den dienst Gods bestaen,

 

Met mitren, met staven bede,

1255

Met biscopsscoen, met vingerlijn mede;

 

Ende dese sijn alle on[der]daen

 

Den patriarke sonder waen.

 

Daer sijn oec stede die hebben niet

 

Gene biscoppe; alse dese nu, siet:

[p. 1,78]

1260

Alse Ascaloen, dat onder es

 

Den biscop van Bethlem, sijt seker des;

 

Ende Joppe, dat oec mede sy

 

Der canonke van Sepulcri;

 

Ende Napels oec die stede

1265

Es onder den abt vanden temple mede;

 

Ende Cayphas, dat oec es

 

Onder den biscop sesarienses.

 

Jherusalem, Napels, Akers ende Tyren,

 

Dese moet die coninc antieren,

1270

Want si horen ten conincrike,

 

Ende daer binnen legen des gelike.

Van onser Vrouwen ymagine, [ende] van darsassinen [v]anden ouden. xix.

Van Damassene .iiij. milen bi
Es ene stat heet Sardanay,

[p. 1,79]

 

Bi enen berge, daer diere ane gaet,

1275

Daer onser Vrouwen kerke in staet,

 

Daer .viij. monke in sijn,

 

Ende .xij. magede nonnen fijn.

 

In dese kerke van riker haven,

 

So es in ene tafel gegraven

1280

Een beelde na onser soeter Vrouwen,

 

Dat te Constantinople ward met trouwen

 

Gemaect, ende die patriarke daer na

 

Voret te Jherusalem, alsict versta,

[p. 1,80]

 

Ende ene[.] abdisse vander stede

1285

Gaeft derre abdissen mede;

 

Ende dese abdisse settet oec daer

 

In haer kerke. Ende daer naer

 

So vloyde ute derre ymagen gereet

 

Olie, diemen balseme heet;

1290

Die daer goret so over soete

 

Dat si elken mach geven boete.

 

Ende met derre olien mede

 

Olijt men die zieke ter stede,

 

[Die] bat hebben te hans al daer.

1295

Dese stede eren verre ende naer

 

Die sarrasinen met werdicheden,

 

Ende comen daer van verren gereden.

[p. 1,81]

 

Twe werf comtmen daer int jaer:

 

In assumptie es deen vor waer,

1300

Ende dander es, als wijt horen,

 

Dat onse Vrouwe ward geboren.

 

Die dit beelde tastet daer

 

Vanden borsten opward daer naer,

 

So donket hem vleesch albloet;

1305

Dits .i. scone teken [ende] een groet.

 

Int inde van Anthiosen mede,

 

Ende int inde van Damasce der stede,

 

Inden casteel van Marassijn,

 

Daer wonen liede die heten Harsasijn,

1310

Dat[s] hautesise, alsict can gomen:

[p. 1,82]

 

Also hebbicse horen noemen.

 

Daer af here es Wetules,

 

Die vanden berge geheten es.

 

Desen ontsie[. . .]n harde sere

1315

Die sarrasinen, die kerstine noch mere:

 

Want hi die prinsen doden doet

 

Met boden, beide tors ende te voet.

 

Sine houden onder hem geen wet,

 

En daden hem die vresen met.

1320

Moeder, suster, dochter, alle,

 

Welc dat hem best bevalle,

 

Die bruden si in haren palayse,

 

Ende maken hem daer met ayse.

 

Alle lerense [ ] daer,

1325

Ende haren here ontsiense vorwaer,

[p. 1,84]

 

Ende dienen hem alle toter doet.

 

Ende hier met wanense ter bliscap groet

 

Comen ende oec ten paradise;

 

Ende die oec sterft in dere wise

1330

Alse in onderhoricheiden groet,

 

Men graeften over .i. ingels genoet.

 

Ende hier met makic des .i. inde;

 

Want ics int boec nemmere en vinde

 

Dattie patriarke dede maken,

1335

Di[e]t sende mede na die saken

 

Innocentius den paus saen,

 

Daer wijt vord af hebben verstaen.

 

Nu hort vord dat gedechte

 

Van Coelne [van] broeder Aelbrechte.

[p. 1,86]

Van biscop Alebrechte van Coelne, van sinen boeken die hi maecte ende van sinen bloemen. xx.

Ins coninc Willems eerste jaer
So was broeder Aelbrecht harde maer
Te Coelne, in die goede stede,
Daer hi dicke wonder dede
Van sconen dingen, van selsenhede[n]
Ende van sconen spellicheden,
Dier ic een deel sal secgen hiernaer.
Mar al te secgen ward te swaer.
Hi was van levene harde rene,
Ende maect[e] oec boeke int gemene,
Daer Liber rerum deen af es,
Datmen in dietsche heet Bestiares,
Daer vele nuttelijcheiden in steet
Ende van menigen dingen doet besceet:
Van minscen, van beesten, van wormen,
Van vele dingen al haer vormen.
Menige nature staet daer in,
Daer af wel des minscen sin

[p. 1,88]

 

Leren mochten nuttelijcheden,

 

Haddi goede verstannelheden.

1360

Ic souder u meer af hebben gesaect,

 

Mar daers een diets af gemaect

 

Dat Jacop van Marlant dichte.

 

Ende daer om overlidict lichte.

 

Een ander boec maecti goet,

1365

Dattie messe verstaen doet,

 

Ende dat boec sprect oec mede

 

Vanden sacramente die onderscede.

 

Ende hoement sculdich tontfaen es,

 

Doet hi oec daer in gewes.

1370

Van bedingen so maecti oec

 

Enen harden sconen boec.

 

Daer machmen oec in ane scouwen

 

Hoemen bidden sal met trouwen,

 

Ende hoemen die worde sal besien

1375

Daer men ter beden met sal tien.

[p. 1,90]

 

Ende uut allen desen boeken

 

Salic dbeste ondersoeken.

 

Ende saelt setten oec hier mede;

 

Ende oec van siere selsenhede

1380

Die hi dede in menigen dingen,

 

Salic hier mede ondermingen.

Hoe broeder Alebrecht sinen tijt sette in drien, ende van siere bedingen. xxi.

Doen Willem coninc was ende here,
Was biscop Alebrecht out sere,
So dat hi sinen tijt besciet
In drien, dies hi vordane pliet.
Dus besciet hi nacht ende dach
In drien, alsic u secgen mach:
Ter[den] deel wildi in bedingen wesen.
In dander derdendeel oec na desen
Wildi studerens plegen geel.
Ende int derde derdendeel
Wildi slapen daer vord an.
Dit was dleven van genen man.

Nu hoer van siere bedingen

Die hi seide sonderlingen:

[p. 1,92]

 

O alre hogeste Vader.

 

Die di selven offers algader

 

Ane den cruce om onse sonden,

 

Die in onsalicheiden waren gebonden;

1400

Ende du daer na gaves mede

 

Dinen lechaem ter spise in werdichede,

 

Ende dijn bloet oec te drinkene,

 

Om dijns ons te gedinkene;

 

Ende maket hier met den Heyligen Geest

1405

In ons, alsic hebbe gevreest;

 

Ende dan oec sprekes daer ter stede:

 

‘Alse dicke alstu dit does mede,

 

So doet in mire gedinkenesse.’

 

Met ere gewareger berounesse.

1410

Here, ic bidde bi desen bloede,

 

Dat ons allen quam te goede,

 

Ende bi diere onmeteliker maten,

 

Ende diere onvertelliker caritaten

 

Daer gi om ons daer mint.

1415

Nochtan dat wi sijn gewint

 

Inder vulre onsalicheit,

 

Ende in ons niet hebben die werdicheit;

 

Nochtan, over mids uwer groter maten ...

 

So wastdi ons met uwen bloede

1420

Vanden sonden. dor uwe goede!

 

Make bi diere gracie mi

 

Dat ic altoes mach sijn bidi,

[p. 1,94]

 

Ende doch mi geloven in di saen,

 

Ende salich sijn, die geloven ende verstaen,

1425

Ende secgen mede ende onthouden,

 

Daer ic mede blive behouden,

 

Ende ic doe dat behage oec di,

 

So dat mine ziele ontcommert sy.

 

Sent in mi dinen Heyligen Geest,

1430

In miere herten senten meest

 

Ende suvere na dinen wille dat;

 

Want niet werdich en es dat vat,

 

Ende mine suverheit waer te dinne

 

Dat selc persoen soude comen [daer] inne,

1435

En[. .] da[e]t u grote oetmoedichede.

 

Dits ons sondaren .i. groet salichede!

 

Here, huedt mijn herte vord

 

Dat si niene werde becord,

 

Noch dat si pensen gene dinge

1440

Die jegen u es sonderlinge!

 

Here, ende minre der reinichede,

 

Ende een dau van alre suetichede,

 

Make mine ziele suete in di.

 

Verdrief die hoverde oec van mi,

1445

Ende doet mi berouwe comen in;

 

Want daer berouwen es inden sin

 

Ende vord genoech doen daer mede,

 

Dits Gode ene behagelijchede.

[p. 1,96]

 

Wie es, Here, werdich tontfaen

1450

Dat sacrament ende daer toe te gaen,

 

En si dattune, God aelmachtech,

 

Weerdech makes ende crachtech!

Noch van siere bedingen. xxij.

Ic kinne, ende over waer dat weet,
Ende uwer doget belijc gereet,
Dat ic niet werdich ben te gane
Talse[l]ken groten here tontfane,
Om mine menichfoude sonden
Ende mine grote gebreke tallen stonden
Mar ic gelove, ende weet mede,
Met al mire herten, in getrouwichede,
Ende ic begiets oec metten monde,
Dattu mi mach op corte stonde
Suver maken ende oec rene;
Want du heves macht gemene
Van enen sondare te maken dan,
Alstu wils, enen heyligen man!
Bi deser mogentheit, Here groet!
Soc biddic di, dattu albloet
Mire sonden ontfermes teser ure,
Ende mijn herte suver ende pure,
Dat ic tuwen dienste mach comen,
Daer ic toe ben genomen!

[p. 1,98]

 

Vrese comt in mi nu saen

 

Met pure herten, daer menich traen

1475

Met bevene ute werden gesent.

 

Com in mi, maec mi bekent

 

Die bliscap van der godlijcheden!

 

Ay Here! mi gedinct nu meden

 

Dire heyliger passien groet,

1480

Daer du om ontfincs die doet.

 

Ende alsic dan pense, ende mi verboude

 

Ende ga alse ene comen soude

 

Tot dinen outare om di tontfane,

 

Ende alsic dit dan pense ane

1485

Wat ic daer dan soude ontfaen,

 

So treckic weder achter saen,

 

Ende werde versaget optie stonde

 

Om mine vule quade sonde.

 

Lieve Here! dit niene wrect.

1490

Al eest dat in mi dus stect

 

Die quaetheit; ic beveelt di nu

 

Ende sal, opden troest van u,

 

Ende op dine grote ontfermichede,

 

Ende op dine grote genade mede,

1495

Ende op dine grote caritate,

 

Daer af te secgene es gene mate;

 

Ende op desen troest comic nare,

 

Ende ga weder toten outare.

 

Here, nu so biddic di vord,

1500

Dat gi mine bede hord!

[p. 1,100]

 

Al benic werdic[h] niet van dien,

 

Dat ic di niet en can gesien,

 

Com onversienlijc, Here, in mi,

 

Ende maec mine ziele siende di.

1505

Here! bi dinen sacramente groet,

 

Datmen in dine kerke doet,

 

Ende dat wi priesters daer ontfaen

 

In die messe die wi anegaen;

 

Here! bi dien virtuten groet,

1510

Dat daer wijn, born ende broet

 

Verwandelt werde[n] in bloede, in vleesch[e],

 

Ende dit dan, alsict vereesche,

 

Biden Heyligen Geest groet,

 

Die[t] een persoen wesen doet;

1515

Alse waerlijc, Here, alse dit es waer,

 

So maec mi suver ende claer,

 

Here, gef mi dine stonden,

 

Dat ic dit mach gegronden!

 

Here! du sprakes selve dat

1520

Aldus in dies persoens stat:

[p. 1,102]

 

Die mi et ende ontfaet,

 

Hi leeft om mi, dat verstaet,

 

Ende woent in mi ende ic in heme,

 

Op dat hijt neme alsem beteme.

1525

Ic ben, sprect onse Here weder,

 

Dlevende broet dat quam hier neder,

 

Ende wie van desen brode et,

 

Hi leefter oec ewelike met.

 

Ic ben broet der suetechede,

1530

Ic ben broet [der] payselijchede,

 

Ic ben broet der minnen groet,

 

Dat alle smerte verdriven doet,

 

Ic ben broet van allen smake

 

Dat alle siecheit gesont can maken!

Van broede[r] Alebrechte noch van onser Vrouwen een saluut. xxiii.

Boven alle verdiente vrouwe,
Ende utnemende boven alle trouwe
Ende boven alle exempel allene,
Moeder ende maget, die sonder rouwe

[p. 1,104]

 

Gode werd al even neuwe

1540

Met herten ende in gedachten al rene;

 

U reinicheit diet al bescouwe,

 

Daer comen ons af so soete douwe

 

Dat die werelt vervult gemene.

 

Met uwen gewerken, met uwen getouwe,

1545

Brachti den Gods sone lonser gebouwe,

 

Daer wi bi quamen uten wene.

 

Dit hadde wi, Vrouwe, van u te lene.

 

Onse Here hadde u so sere vercoren,

 

Om dat gi hem allen ginet te voren;

1550

Mar nochtan es onse verstaen,

 

Al wildi sijn van u geboren

 

Om die gene die waren verloren.

 

Dat ane hem al moeste gaen:

 

Alle uwe dogede, als wijt horen,

1555

Al en verstaent niet die doren,

 

Die quamen ute hem, sonder waen.

 

Niet en quam u ane die toren

 

Daer gijt bi hadt gesworen,

 

Mar lietel al te niewete saen.

1560

Dit heeft u eren vele gedaen.

 

Nu hiddie u, edele coninginne,

 

Gods moeder, Gods vriendinne,

 

Ende moeder van alre ontfermecheit,

[p. 1,106]

 

Troestersse van allen goeden beginne,

1565

Der werelt vroude, der werelt minne.

 

Fonteine van alre doechdelijcheit!

 

Want gi alle dinge bracht inne

 

Die te voren buten sinne

 

Ende buten maten waren geleit,

1570

Dor uwe doget, die ic wel kinne.

 

Moeder ende maget, ende elkes waerdinne!

 

Dies begeert, sidi gereit.

 

Na uwer genaden mijn leven beit.

 

Edele vrouwe van al gemene!

1575

Mijn herte die es alte clene

 

Van u te seegen dat si begard.

 

Den wille hebbic groet allene,

 

Met volmaecter gedachten rene,

 

Ware dat ics mochte werden ward.

1580

Mar nenic niet; en es ne gene,

 

Noch nie en ward so groten ene

 

Persone, en waer hem te hard

 

U doget te secgen, die ghi te lene

 

Hebt van Jhesum Nazarene.

1585

Vrouwe! ic bid u dat ghi mi spard,

 

Want mi dit van herten dard.

[p. 1,108]

Broeder Alebrecht vanden sacramente. xxiiij.

Alse alle dinge sijn gedaen
Ende ane dinde dan moet gaen,
So es te pensen dan vor al
Hoe hi den genen ontfaen sal,
Dien van niewete gemaect heeft.
Alse dat al es toten inde geleeft,
Sone diet u leven clene no groet,
Hi en si in dinde van uwer doet.
Gereidi dan, minsce, saen
Dattu den Here machs ontfaen
Die di na dit corte leven
Die lange bliscap mach geven,
Die emmermere sal geduren.
Hoe sal hi hem daer toe vuren
Dat hi daer toe yet gedoge,
Dat hi den Here ontfaen moge?
Hier na te sine es boven al,
Hoe dat hine ontfaen sal,

[p. 1,110]

1605

Die om ons hem crucen liet,

 

Ende daer na, alst was gesciet,

 

Hem selven ons liet tere spise.

 

Nu verstant hier in welker wise

 

Dattuse nemen sout bestaen.

1610

Ic saelt di leren, hort hier saen.

 

Dese spise soutu begripen mede

 

In ere getrouweger waerhede;

 

In een hope der godliker milthede;

 

In karitaten der kerken enichede;

1615

Met enen betterliken rouwe;

 

In ere weldeliker trouwe;

 

In een gebruken salichlike

 

Daer met te bliven ewelike.

 

Hoe saltu dese dinge verstaen,

1620

Waer ward dattie sin mach gaen?

 

Alse in getrouweger waerhede,

 

Watmen daer verstaen sal mede,

 

Dats dattu yegewelken dan,

 

Die dat heylige sacrament vaet an,

1625

Getrouwe te sine sculdich bes,

 

Gelijc dat .i. hem selven es.

 

In .i. hope der godliker melthede,

 

Alse inden [sacramente] altoes mede,

[p. 1,112]

 

Met ere sorgechteger merringe in di,

1630

Dat dit sacrament volcomen sy;

 

Ende inden hope dat herte dijn

 

Blive, dat niet geminct mach sijn.

 

In caritaten der enichede:

 

Hier soutu verstaen ter stede,

1635

Dattu met herten ende met sinnen

 

Der kerken sout dienen ende minnen.

 

Alse in enecheiden groet,

 

Bedie dat God selve geboet

 

Ende om dat heylige sacrament,

1640

Daer eerst af quam haer fondament.

 

Met enen bitterliken rouwe. . .

 

Alse om die sake die van ons comen,

 

Wi, diet sacrament hebben genomen,

 

Dat wi altoes in onse herte

1645

Selen hebben ene bitterlike smerte

 

Ende enen rouwe van anxte sere:

 

Hoe wi genoech doen den Here,

 

Die wi ter taflen hebben ontfaen

 

Ende hoe wi daer in mogen volstaen.

1650

In een gebruken salichlike:

 

Hier af en es gene gelike.

[p. 1,114]

 

Want dits .i. teken der volmaec[t]hede,

 

Alse emmermere te bliven mede.

 

Want int gebruken salichlike

1655

Dat hord allene te hemelrike.

 

Dit machstu altemale volbringen

 

Mettesen vorseiden dingen.

 

Aldus ende in deser manieren

 

Sone mogedi niet faelgieren

1660

Vanden heyligen sacramente,

 

Op dat gi hout dese attente.

 

Onse Here geve mi den spoet,

 

Dat ic hier in bliven moet

 

Mijn leven lanc, sonder verkeren!

1665

Dit was broeder Alebrechts leren.

 

Nu salic u siere spillechede

 

Een lettel hier nu seegen mede,

 

Also alst mi seiden vor desen

 

Die van siere conscap hadden gewesen.

[p. 1,115]

Bi wat saken broeder Albrecht orlof hadde, dat hi met ingromantien mochte spelen. XXV.

Ee[.]ns broeder Alebrechte gevel,
Die metten paus bekent was wel,
Dat hi met hem eens spelen ginc;
So dat si na dese dinc
In een scip wilden tiden
Ende alsoe ter zee ward riden.
Met cleinre menichte es hire in comen,
Ende heeft broeder Alebrecht mede genomen.
Niet herde lange na dit gedaen,
Vernam die paus comende saen
Wel .vij. scepe, al vol met here,
Wel tharnasche, wel in die were,
Alse te striden op elken man.
Die paus hem te versagen began,
Alsi van rechte mochte wale.
Wat holpt hier af lange tale?
Si begonsten den paus omringen daer,
Ende trocken vaste sinen scepe naer,

[p. 1,116]

 

Alsem te vane optie wile;

 

Want si waren van Cecile,

1690

Ende hadse Menfrote daer gesent,

 

Om dattie paus had gescent

 

Met siere maledixien Frederike.

 

Dit wildi wreken sekerlike.

 

Dus hadden si den paus bespiet,

1695

Dat hem en can besluten niet:

 

Mar en had broeder Alebrecht gedaen,

 

Hine waer vandaer niet ontgaen,

 

Doen dese waren so na comen,

 

Dat si waenden hebben genomen

1700

Den paus ende sine[.] gesellen daer,

 

Die alle hadden groten vaer,

 

Sonder broeder Allebrecht allene.

 

Si riepen daer alle gemene:

 

‘Geeft u op, oft ghi blijft doet!’

1705

Die paus sprac met rouwen groet:

 

‘Wat moge wi doen, lieve liede?

 

Waer hier yeman die ons geriede

 

Dat wi mochten van hier ontgaen!’

 

Broeder Alebrecht antworde saen:

1710

‘Here! ic soude ons wel bevreden

 

Van desen lieden nu ter steden,

 

Mar het es jegen [u] gebot.

 

Mochtic maken hier mijn lot

 

Ende ics orlof hadde vor waer,

1715

Ic soudse alle doen vlien daer naer

[p. 1,117]

 

Van vresen ende van anxte groet.’

 

Die paus sprac: ‘Alebrecht! dit doet!

 

Ic geefs u orlof nu ter stede

 

Ende alle wege vorward mede,

1720

Alse lange alse gi leven moget.

 

In dien dat gi en geen ondoget

 

Daer met ne doet, noch geen quaet,

 

Soe absolveric u van alre daet.’

 

Doen dit die paus hadde gedaen,

1725

Niet lange daer na, sonder waen,

 

Soe worden die ander daer in kere,

 

Ende gingen vlien so harde sere

 

Also ofse die duvel had gejaecht.

 

Si worden daer so sere versaecht,

1730

Want hem dochte dat daer te samen

 

Al die werelt op hem quamen.

 

Dus ward die paus van daer verloest

 

Ende bi broeder Alebrecht getroest,

 

So dat hi sonder enigen scade

1735

Te Romen quam. Om dese dade

 

Die ghi hier nu hebt gehord,

 

So haddi orlof altoes vord

 

Bi ingromansien te doene met

 

Dat niet en waer jegen die wet.

[p. 1,118]

Van sinen dingen noch meer. xxvi.

Ene ander spellijcheit bracht hi vort
Die ic dicwile hebbe gehort.
Doen Willem van Hollant coninc was,
Ende te Colen eens lach na das,
Doen hordi secgen van desen man
Dat hi vele consten can.
Ende om yet van hem ten etene,
Dat broeder Alebrecht gerne dede.
Over eten worden si mede
Spreken vele op ende neder.
Na vele spraken, so ward weder
Die coninc pensende om die saken
Hoe hi met worden conde maken

[p. 1,119]

 

Hem te begroetene vander dine.

1755

Int leste dat hine soe bevinc

 

Met sconen worden daer ter stont,

 

Dat hi hem yet soude maken cont

 

Van siere conste ende laten sien.

 

Mar hi nam noch enen verst van dien

1760

Toten avonde daer gereet.

 

Doent avont was, broeder Alebrecht geet

 

In ene siere heymeliker stat.

 

Daer vernam hi saen na dat

 

Van enen bode, die hem quam an

1765

Ende seide, hoe dat menigen man

 

Die hertoge hadde van Oestrike

 

Sander dages genoet tidelike,

 

Mar daer en salre een niet comen.

 

Alse dit die biscop heeft vernomen,

1770

Beval hi den genen sere daer naer

 

Dat hi die spise wel bewaer

 

Die daer ten hove sal sijn bereet;

 

‘Sider meer dat aldus geet

 

Dat si soude bliven verloren,

1775

So willic datmense mi bringe voren

 

Margen alse ment eten sal.’

 

Dus gaet die biscop, op dit geval,

[p. 1,120]

 

Ende node ander dages met hem

 

Ten etene den coninc Willem,

1780

Ende geloeft hem, dat hi daer

 

Hem doen sal dwonder sien vor waer.

 

Dus lovet die coninc Willem nu.

 

Des ander dages, dat secgic u,

 

Doemen messe hadde gedaen,

1785

Sijn som sine cnapen vore gegaen

 

Toter herberge, daer men soude eten,

 

Daert broeder Alebrecht had beheten.

 

Dese cnapen gingen in die zale,

 

Si sagen op, si sagen dale,

1790

Si gingen weder, si gingen vord,

 

Mar sine sagen no hebben verhord

 

Noch van vire noch van spisen

 

Diemen daer in gere wisen

 

Yegeren gereiden doet.

1795

Si keerden weder over voet

 

Toten coninc harde saen,

 

Ende deden hem dese dinc verstaen.

 

Die selve quam ende daer na versochte,

 

So hi behendelijcste mochte.

1800

Waer hijt dede soeken, no waer hi quam,

 

Noch vier no spise men daer vernam.

 

Dit ne behagede hem niet wel.

 

Daer na niet lanc dat dit gevel,

 

Quam Aelbrecht uut siere camer gegaen

1805

Toten coninc Willem, dien hi sach staen

 

Onder sine baroene in die zale.

 

Hi ontfinckene met blider tale

[p. 1,121]

 

Ende seide: ‘Here, laet ons gaen dwae,

 

Die taflen sijn gerecht saen!’

1810

Daer na leidi den coninc ter vard

 

In enen sconen bogard

 

Daer taflen gerecht stoeden genoech.

 

Dit dochte den cnapen ongevoech,

 

Want het was cout sere,

1815

Ende spraken aldus tharen here:

 

‘Hoe salmen hier gedienen mogen?

 

Wine connen coude niet gedogen;

 

Het worde ons besich in dien sale

 

Ende bi viere, wet oec wale.’

1820

Die coninc hietse swigen stille:

 

‘Wi mogen volgen nu sijns wille,

 

Hine doet sonder sake niet.’

 

Aldus es dese dine gesciet

 

Also, datmen soude gaen eten.

1825

Mar [des] coninc cnapen niene weten

 

Waer men die spise halet boude

 

Diemen ter taflen bringen soude,

 

Ende stoeden daer al verdort.

 

Doen sagen si daer comen vord

1830

Knapen scone ende wel gedaen,

 

Bloets hoefts, ende in haer rocke saen,

 

Ende brachten dierste gerechte ter vard.

 

Alse vollike alse dat geset ward,

 

So sachmen daer alse vollike staen

1835

Enen wijngard wel gedaen,

[p. 1,122]

 

Geloverd ende met besien mede;

 

Ende vogele saten daer op ter stede,

 

Die songen meniger tieren sanc.

 

Die sonne sceen daer eer yet lanc

1840

So scone ende so hete ter stat,

 

Dat elken dochte die daer sat

 

Dat recht inden somer ware.

 

Die daer van couden waren in vare,

 

Des coninc dienres, si moeten daer

1845

Haer cleder ute doen vor waer

 

Van groter hitten die hem quam ane.

 

Ten andren gerechte begondense te gane,

 

Ende wilden dienen met biscops cnapen.

 

Doen geviel alsoe die saken,

1850

Dat si te[n] dretsore sijn comen,

 

Dat si daer niemen hebben vernomen,

 

Noch spise, no gerechte, no niet.

 

Dus al idel elc henen sciet.

 

Mar Albrechts cnapen brachten tgerechte.

1855

Doen wouden des oec mede plechten

 

Des coninc cnapen, ende namen daer

 

Den andren die scotelen over waer.

 

Mar tehans, optie selve ure,

 

So werd hem dit wel sere te sure,

1860

Want ute dien scotelen quamen gegangen

 

Te hem ward crupend[.]e grote slangen;

[p. 1,123]

 

So dat si worden so vervard

 

Dat si liepen ten taflen ward,

 

Ende lieten die scotelen vallen tsamen.

1865

Mar die ander diese op namen.

 

Doe ward die spise verwandelt weder,

 

Ende brachtense ter taflen seder.

 

Doen dit geruechte ut quam

 

Ent die coninc Willem vernam,

1870

En dorsti der spise nemmer eten.

 

Doen liet hem broeder Aelbrecht weten

 

Hoet metter spisen waer gevaren,

 

Ende vertrac hem al daer naren:

 

Hoe die hertoge dede gereiden

1875

Diere spise van werdicheiden;

 

‘Alden nacht hi coken dede

 

Om smargens te hebben goede gerede;

 

Ende des margens quam hem ene mare,

 

So dat hi hene moeste van vare;

1880

Ende alsoe bleef die spise daer

 

Die wi hier nu eten vor waer.

 

Nu hebbic u, here! hier terstont

 

Vander spisen geseit den gront.

 

Nu doet u cnapen mede gaen,

1885

Si selen die spise wel sien staen

 

Die si tote nu niene vonden.’

 

Dus dien[den] vord ten selven stonden

[p. 1,124]

 

Des coninc Willems cnapen gereet

 

Dien etentijt lanc ende breet.

1890

Ende doen dat eten was gedaen

 

Ende ment water vortbracht saen,

 

Entie coninc dwoech daer naren,

 

So waest tgene al vervaren:

 

Banke, taflen, scragen, wijngard.

1895

En wiste niemen waerward;

 

Ende dat weder ward cout na das,

 

Gelijc dattet te voren was.

Noch van heme ende enen scoesuttere, ene spellicheit. xxvij.

Een scoesuttere, .i. sot serjant,
Die daer woen[en]de was int lant,
Quam eens te Coclne in der stat,
Ende hi hadde dicke gehort vor dat
Van broeder Alebrecht secgen groet wonder.
Des penst hi in hem selven besonder:
‘Mochten dese dinge waer wesen
Datmen aldus seget van desen,

[p. 1,125]

 

Hoe mochtic des geproeven nu?’

 

Dus quam die gene, dat secgic u,

 

Ende wilde dit daer weten in scie;

 

Ende quam gaende met sinen robine

1910

Daer broeder Alebrecht woenende was.

 

Doen hire quam, vraechdi na das

 

Waer broeder Alebrecht waer? boude

 

Die cnape vraechden wat hi woude?

 

Die gene seide: hi moesten sien

1915

Ende spreken oec saen. Na dien

 

Ginc een cnape ende seit ter vard

 

Hoe hem nu te spreken begard

 

Een cnape, die .i. robijn draget.

 

‘En hebdi hem niet gevraget

1920

Wat hi wilt?’ sprac broeder Alebrecht.

 

‘Jaic, mer hi wilt al slecht

 

U selven spreken; mi donke alnu

 

Dat hi kennesse heeft an u.’

 

‘Ganc henen, vrach wat hi wilt

1925

Ende dat hi u sine stucken telt.

 

Ic ben onledich nu ter stont.’

 

Die cnape ginc ende doet cont

 

Den genen die metten robine stoet.

 

Doe seide die gene: ‘Vrient! ic moet

[p. 1,126]

1930

Emmer mijn here selve spreken!

 

Dit gaet ende secgt hem sekerleken.

 

Ic salne sien ende spreken mede

 

Eric heden hene scede.

 

Salic u mijn heymelijcheit noemen.

1935

Daer ic hier nu om ben comen?

 

Ic salse hem selve secgen, Godweet!’

 

Aldus die cnape weder geet

 

Ende seget broeder Alebrecht saen

 

Die antworde die hi hevet ontfaen.

1940

Alst broeder Alcbrecht heeft vernomen,

 

Dedi den cnape vor hem comen

 

Tot in sine celle, daer hi sat,

 

Ende vraechde den cnape na dat,

 

Die met sinen robine daer was gestaen,

1945

Wat hi wilde? Die gene seide saen:

 

‘Meester! Ic hebbe van u gehort

 

Secgen menich selsen word,

 

Van gokelien, van behindicheden;

 

Nu comic tot u, hier ter steden,

1950

Dat gi mi uwer const laet sien.

 

So magic te bat geloven van dien

 

Dat ic gehort heb van u.’

 

- ‘Cnape! Quaemstu hierom nu

 

Tote mi, ende wils mi emmer spreken?’

1955

- ‘Jaic, meester! ende sekerleken

 

Ic moet uwen const oec sien

 

Erie heden van u sal tien.’

[p. 1,127]

 

Ende broeder Alebrech suetelijc sprac:

 

‘Gef here dan dinen sac!

1960

In wil niet dat gi van mi keert

 

Ghine hebt mire const yet geleert.’

 

Hi gaf hem den sac; ende daer naer

 

Staker in sine hant vorwaer

 

Broeder Alebrecht, ende traese weder,

1965

Ende verbant den sac; daer na seder

 

Gaf hine den cnape, ende seide:

 

‘Vrient! Ganc thuus ward sonder beide,

 

Ende ontbint dinen sac niet

 

Eer gi thuus comt, wats gesciet.

1970

Ende alse gine oec hebt ontbonden,

 

Vernemdi oec [yet] optie stonden,

 

So binten vaste weder daer;

 

Ende dan comt te mi daer naer

 

Ende secgt mi wat gi hebt gesien.’

1975

Die gene ginc wech, blide van dien.

 

Ende alsi buten Coelne es comen,

 

Haddi harde gerne vernomen

 

Wat in sinen sac had gewesen.

 

Hi ginc daer sitten; ende na desen

[p. 1,128]

1980

Ontbant hi sinen robijn saen.

 

Daer ut sprongen sonder waen

 

In weder side .i. serjant,

 

Ende elc enen leest in sine hant,

 

Daer si den genen [met] sloegen doe.

1985

Si gingen hem vaste toe

 

Ende sloegen so sere na das,

 

Dat hi en wiste waer hi was.

 

Int leste bedachti hem daer naer

 

Dat hi den sac bonde vor waer,

1990

Also hem broeder Alebrecht seide;

 

Daer bant hi den sac sonder beide.

 

Daer verloes hi die gene ten kere

 

Diene geslagen hadden sere.

 

Ende doen hi dus verloest was,

1995

En dorsti niet vorder gaen na das,

 

Ende keerde weder te Coelne ward,

 

Ende ginc te broeder Alebrecht ter vard

 

Ende telde hoe hi hadde gevaren;

 

Ende bat hem vriendelike daer naren

2000

Dat hi sinen sac make na desen

 

Als hi te voren had gewesen.

[p. 1,129]

 

Doen sprac broeder Aelbrecht mere:

 

‘Hets goet, dat ic di ene const noch lere;

 

So soutu te meer weten dan

2005

Van mire const’ ! - ‘Neen, edel man!

 

Ontdoet mi dit, ne gere niet el,

 

U const[en] donken mi alte fel.

 

Ic bids u, here! wanes ontberen,

 

In wil uwer const nember leren;

2010

Ic bens nu genoech gecastijt!’

 

Doen gaf hi orlof te dier tijt

 

Den genen, dies was sere blide.

 

Dus sciet hi van daer ten selven tide,

 

Ende es thuus ward van daer gegaen.

2015

Ende eer hi den sac dorste bestaen,

 

Dedine enen andren eer ontbinden;

 

Want hine dorstem niet geninden

 

Dat hine ontbonden had yet

 

Voer dat hijt ane enen andren siet.

2020

Dit hebbic van broeder Alebrecht vonden:

 

Noch vele meer soudics u vermonden,

[p. 1,130]

 

Mar hier gaet ander dinc voren;

 

Hier na seldijs noch mee horen.

Vanden hertoge Heinrike ende den biscop van Ludeke. xxviij.

Int ander jaer van Willems rike,
So ward een twest vreselike
Tuscen Ludeke ende Brabant,
Ende oec van Namen dlant.
Deen voer hier, dander voer daer,
Ende verheriden dlant swaer.
Een tempeest quam oec mede saen
Die menigen lede heeft gedaen.
Tuscen Hoye ende Denant
Reinet vorsce ende vesche int lant,
Die daer so even dicke lopen
Ende thans in die eerde cropen.
Ende daer dit alsoe gesciede,
Storven oec daer na die liede

[p. 1,131]

 

Ende die beesten storven mede.

 

Int lant van Triere ward oec onvrede:

2040

Want die hertoge van Oestrike

 

Orlogede daer op dapperlike,

 

So dat si namaels te stride quamen.

 

Ende alse dit die Aelman vernamen,

 

Quamense daer ward om yet winnen,

2045

Ende vielen daer met dien van binnen.

 

Doen dit die hertoge verstoet,

 

Trac hi achter metter spoet

 

Ende voer an coninc Willaem saen,

 

Ende bat hem dat hi mochte staen

2050

Hem in staden jegen Triere.

 

Die coninc geloefdem doe sciere

 

Dat hi den pays maken soude,

 

Ofte met stride. Alse houde

 

Sende die coninc te Trieren binnen,

2055

Ende liet hem sinen wille bekinnen;

 

So dat si hem ontboden dat:

 

Dats in hem bleve die stat,

 

Indien dats die hertoge saen

 

In hem bleve. Sonder waen

2060

Ward dit daer alsoc gevest.

 

Ende aldus so bleef die twest

 

Tuscen Triere ende Oestrike.

 

Nu hord van den hertoge Heinrike

[p. 1,132]

 

Die twest jegen Ludeke met.

2065

Hier ward een dach oec af geset.

 

So dat si quamen te parlemente.

 

Nu was altene [des] biscops alente

 

Dat hine beroepen wilde te campe.

 

Want int orloge haddi die rampe.

2070

Dus waendijt met camp beweren.

 

Alse te parlement quamen die heren

 

Ende si spraken om soendinc maken.

 

So waren altene dbiscop saken

 

Ende ment in campe bescede echt.

2075

Ende die onder blive int gevecht,

 

Hi sal beteren dan dese dine.

 

Aldus hi tenen hanscoe vine,

 

Ende botene den hertoge saen,

 

Diene daer nu heeft ontfaen,

2080

Ende te comen opten viertechsten dach,

 

Ende dit te vorwerne of hi mach

[p. 1,133]

 

Elc met sinen kempe gereet.

 

Op dit belof, op dit beheet,

 

Sciet daer elc van andren nu,

2085

Tsinen lande ward, dat secgic u.

Van haren kempen. xxix.

Die hertoge micte lettel hier op
Ende liet liden. Mar die biscop
Dede enen kempe soeken gereet,
Den stercsten diemen iegeren weet;
Ende geloefdem grote rijchede,
Mochti den kemp verwinnen mede
Die de hertoge soude bringen,
Die lettel wiste van desen dingen;
Want hi waende, sonder waen,
Dat soude sijn te niewete gegaen.
Ende [doe] die .xl.ste dach quam bi,
Vraechden die heren: waer dat hi
Enen kempe had genomen?
Die biscop wilt emmer te crite comen,
Ende heeft enen kempe stare,
Die hem vermet in den pare

[p. 1,134]

 

Thertogen kempe te sconfierne wel,

 

So starc es hi, ende so snel.

 

‘Ghi behoeft u, here! te versien wale,

2105

Seldi daer behouden u pale;

 

Want mi dunct het ward u hard.’

 

- ‘Dat nemic op mine leste vard,’

 

Sprac die hertoge, ‘dat ic ne weet

 

Waer mi een kempe sal sijn gereet.

2110

In heb mi noch niet versien.

 

Ende moet die camp emmer gescien?’

 

- ‘Ja hi, here! dat wetic wale,

 

Daer ne helpt weder gene tale.’

 

- ‘Entrouwen,’ sprac die hertoge saen,

2115

‘So willic mi hier op beraden gaen.’

 

Hi ontboet hier ende daer;

 

Mar hi en vant niemen vor waer

 

Die den camp dorste vechten

 

Jegen den genen, of berechten,

2120

Want alsi vernamen tgeens gedane,

 

Sone dorster niemen comen ane.

 

Doen lietmen den hertoge verstaen dan

 

Dat te Loven waer een man,

[p. 1,135]

 

Die waer so utermaten groet

2125

Ende also lanc, dat sijns genoet

 

Niegeren ware nu ter stede;

 

Ende hi sceen oec so starc mede,

 

Dat hi enen leu mocht binden:

 

Mar men soude niegeren vinden

2130

Bloderen man in geen lant,

 

Dan hi es. Doe sprac te hant

 

Die hertoge: ‘Dits mijn gevoech mede;

 

Ic micke niet optie bloethede,

 

Indien dat hi groet es

2135

Ende starc mede, des sijt gewes.’

 

Dus quam die hertoge sonder waen

 

Te Loven, ende ontboet doen saen

 

Genen man, dat hi te hem quame.

 

Die gene metter bloder name

2140

Es vorden hertoge comen houde,

 

Ende vraechde, wat hi hem woude.

 

Die hertoge sprac: ‘Ic heb uwes te done,

 

Alse vor enen groten baroene

 

Te bringen tenen kimpioen.’

2145

- ‘Neen, here! des magic niet doen!

 

In vechte niet, om genen toren,

 

Al souder al Brabant om sijn verloren!’

[p. 1,136]

 

- ‘Wat secgdi, vrient? waendi nu

 

Dat ic wil doen vechten u?

2150

In wil niet dat gi yegeren om vecht;

 

Mar ic wil, dat ghi vard recht

 

Met mi alse een stout serjant,

 

Ende gelaet u alsoe valjant,

 

In u wart ende in u gelaet,

2155

Alse oft gi al met uwer daet

 

Des biscops liede sout scoffieren.

 

Alsi van u sien dese manieren,

 

Hem sal versagen elc diet vereysce,

 

Ende selen mi geven al dat eysce.

2160

Ghi sijt so groet, ghi scijnt so starc;

 

En sal niemen in een parc

 

Jegen u comen dorren.’

 

- ‘Here! daer toe helpt jegen geen porren;

 

In vechte geen tijt, wats gesciet.’

2165

- ‘Goetman, ende in begers oec niet!

 

In wil mar, alse op desen dach

 

Dat ic u den biscop tonen mach,

 

Ende dat gi dan gelaet coenlike

 

Vore den biscop, ende stoutelike.’

[p. 1,137]

2170

- ‘Dat salic wel doen sekerleken,

 

Ende grote worde connen spreken,

 

Ende stalpen ende wagebarden met;

 

Mar in vechts niet, bi mire wet.

Hoe die camp gevochten ward. xxx.

Doent was so verre comen
Dattie tijt was genomen
Alse datmen den camp vechten soude,
Quam die hertoge alse houde
Met sinen kempe te Ludeke ward;
Entie biscop mede ter vard
Quam jegen met sinen kempe saen.
Daer sijn die heren te rade gegaen
Om dese dinc, oftmen conde
Af gelecgen metten monde
Datmen den camp en vochte niet.
Die biscop hem wieken niene liet.
Doen die hertoge dit heeft verstaen,
Ginc hi tsinen kempe ward saen,
Die hem vragede alte hant:
‘Wat eest, here! hoe gaet in hant?’
- ‘Harde wel, dat secgic u,
Gelaet vaste coenleec nu,

[p. 1,138]

 

Ic sal hier hebben al mijn gevoegen.’

 

- ‘Of ghi wilt, here! laet u genoegen!

 

Bi mire trouwen, in vechts niet,

2195

Wat u oec daer ave mesciet.’

 

- ‘Neen gi niet, en es geen noet!

 

Op dat ghi aldus vorward doet

 

Ende hout u stoutelike int gebare,

 

Si selen mi geven dat ic begare.’

2200

Dus es hi weder ten heren comen

 

Die den camp gerne benomen

 

Hadden daer, haddense geconnen.

 

Mar neen, hets om niet begonnen.

 

Die corden waren ginder geslagen

2205

Entie setele worden gedragen

 

Binnen den crite, daer men mede

 

Die kempen saen op sitten dede.

 

Die hertoge quam doen weder gegaen

 

Tsinen kempe, die hem saen

2210

Vragede, hoe die saken gingen?

 

- ‘Si gaen mi af al mire dingen

 

Die si mi geloefden ere.’

 

- ‘Bi trouwen ic sculdich ben onsen Here,’

 

Sprac die gene, ‘maect pays saen,

2215

Oft ic sal uten crite gaen;

[p. 1,139]

 

Want in vechte in gere sake.’

 

- ‘Helpt, vrient! wat wildi maken?

 

Gindi enen voet uten crite,

 

Ghi word dan uwes lives quite;

2220

Want men sloege u hier ter stont

 

Dat hoeft af, dat si u cont.

 

Sit hier noch, ende ic sal gaen

 

Besien wat si hebben gedaen

 

Die ic over die effeninge liet!

2225

Ic saelt effenen, wats gesciet:

 

Ende saelt over mi laten gaen.’

 

Dus es hi vandaer gegaen.

 

Ende alsoe vollijc es op gestaen

 

Des biscop kempe, ende nam saen

2230

Scilt om hals ende cloppel in hant,

 

Ende ginc ten andren ward te hant,

 

Ende gaf hem op[f] hoeft enen slach,

 

Daert menich toe gesach;

 

Ende die gene sat stille noch doe,

2235

Ende sprac den genen aldus toe:

 

‘Siet, goede liede! ende wat meinstu,

 

Dattu mi dus slaes hier nu?

 

Wat hebbie di mesdaen hier ter stede?

 

Ende in seide di heden lede

[p. 1,140]

2240

Noch en mesdede noyt [. . .] man.’

 

Die gene quam noch vorward an,

 

Ende gaf den genen noch enen slach.

 

‘Ay mi! God geve u quaden dach!’

 

Sprac die gene, ende greep sijn hoeft

2245

Met beiden handen, des geloeft.

 

Entie ander spranc achter ward,

 

Alse noch te verhalen daer sine vard.

 

Die gene sprac: ‘Bi mire trouwen,

 

Sladi mi meer, het sal u rouwen!’

2250

Der[de]werf comt die gene gegaen;

 

Entie ander sprinct op saen,

 

Ende laet cloppel ende scilt vallen,

 

Ende nemt den genen daer met allen,

 

Ende worpen onder hem ter neder,

2255

Ende slaten metten vusten weder

 

So grote slage, dat hine saen

 

Vanden live hevet gedaen.

 

Doe riep men daer ins hertogen side,

 

Die des waren harde blide:

[p. 1,141]

2260

‘Werpt[en] over die corden uten crite,

 

So sidi dies altemale quite!’

 

Dit dede die gene; ende daer naer

 

Sloech men hem dat hoeft af daer;

 

Entie hertoge bleef in die ere.

2265

Ende van desen dage vord mere

 

Alse lange alse leefde dese man,

 

Sone was niemen so coene dan,

 

Die hem yet hadde mesdaen,

 

Hine wildene vloechs te camp bestaen.

2270

Hi was so coene worden hier af,

 

Dat hi niemen te voren gaf.

 

Van desen es noch tgeslechte comen

 

Te Loven, dat ic u wel soude noemen.

Van broeder Ysewine ende sinen prediken. xxxi.

In desen tiden was becant
In Aelmaengen ende oec in Brabant,
Een die hiet broeder Ysewijn.
Goet clerc mochti wel sijn:
Dat proeftmen wel an sine dinge,
Die hi seide, oec sonderlinge.

[p. 1,142]

2280

En lettel willics u doen verstaen

 

Waer hi met omme wilde gaen.

 

Prediken haddi genomen an,

 

Ende bine liet om wijf no om man

 

Hine seide al dat hem dochte recht.

2285

Ende wat den lieden gebrac echt,

 

Dit seidi al in sijn sermonen.

 

En gene dinc wildi versconen,

 

Hine seide alsoe alst soude wesen.

 

Irst werf was hi gemint van desen

2290

Van alden lieden, arm ende rike;

 

Ende quamen tsinen sermone gelike,

 

Alse oft hi een prophete ware,

 

Ende hi, die siere materien al dare

 

Navolgede ende dede verstaen

2295

Waer met die liede omme gaen,

 

Ende op elc die waerheit seide

 

Wat hem daer af soude comen te leide,

 

Ende hi ontbant aldus die waerde:

 

‘O wi, ghi vule persemaerde!

2300

Ghi woekers! Ghi vorcopers met!

 

Ghi die oec te dage set

 

U goet ende u comenscap laet lopen,

 

Ende daer omme wilt te diere vercopen!

 

O wi! Waer seldi, ghi gesellen?

2305

Ic segt u bloet: alle ter hellen!

 

Ende die anders doet verstaen,

 

Bedriegt u ende hem, sonder waen.

 

Fi, gi persemard! Wat pensdi,

 

Dat gi aldus waent leven, ghi?

[p. 1,143]

2310

Enten liede thare ontpicken?

 

Ghi moet mede in die stricken,

 

Daer ghi na poget vroech ende spade:

 

Want gi sijt comen vanden sade

 

Dattie duvel heeft gesayt.

2315

Ay! dat gi so wide sijt gesprayt.

 

Dat moet leet sijn onsen Here

 

Ende moet u setten in beteren kere.’

 

Alsi dus hadde versproken doe

 

Die persemiere, sprac hi toe

2320

Den andren volke van allen manieren.

 

Wat ambocht dat si oec antieren,

 

Daer af seidi haer mesdoen.

 

Ende daer na indi sijn sermoen,

 

Optie onnosele, mate liede,

2325

Die noch om rijcheit no om miede

 

Niet en micken; en waer alsoe,

 

Dat hem met pinen quamen toe,

 

Daer si die ziele niet met besmetten.

 

Dese prijsdi boven alle wetten.

2330

Dus predicti so vele hier af,

 

Datmen int leste niene gaf

 

Om sijn prediken, no om sijn leven.

 

Die mesdadich waren, hebben begeven;

 

Ende die haer quaetheit niet wilden laten,

2335

Gingen den man hier om haten;

 

So dat hi in Aelmaengen was

 

Verdreven. Doen quam hi na das

 

Te Triecht; daer seidi die waerheit mede,

 

Daer was hi verdreven uter stede.

[p. 1,144]

2340

Te Lovene quam hi oec daer naer;

 

Mar dat was wel .xv. jaer

 

Na dat hi dit irste begonde;

 

Daer was hi oec onlange stonde,

 

Want hi ward daer oec onmare.

2345

Doe ginc hi oestward daer nare.

Hoe hi die vasten wilde verlecgen. xxxij.

Dese goede broeder Y[se]wijn
Hadde gerne gemaect enen termijn
Vanden vastene, ende alsoe
Dat si altoes stoeden even hoe
Alse te .vi. weken, altenen;
Dat haddi gerne doen verenen,
Datmen na onser Vrouwen dach,
Datmen kerssen te dragen plach,
Altoes des sondages na dien
Der vasten daer na soude plien.
Dit haddi gerne vort bracht.
Mar die clergie hier jegen vacht,
Ende en woude gedogen niet,
Datmense sette anders yet
Dan si te voren hadden gestaen.
Nochtan proefdijt sonder waen,
Met scoender reden, dat goet ware,
Beide bi tiden ende bi jare,

[p. 1,145]

 

Ende biden lope vander mane

2365

Hier af dedi oec te verstane,

 

Ende had hier met getermineert;

 

Nochtan ward hi gerefuteert.

 

Menigen bequaemt oec daer

 

Ende haddenre gerne gevolget naer.

2370

Dus liep hier af die tale wide

 

In Aelmaengen, wide ende side,

 

Van desen broeder Ysewijn.

 

Scarp was oec dat leven sijn

 

Van bedene ende van vastene mede.

2375

Ene hare droech hi an sine lede

 

Ende oec alre naest siere huut;

 

No nacht no dach en dadi uut.

 

Menigen dach, alswijt weten,

 

Was dese oec sonder eten:

2380

Want alse hi messe hadde gedaen

 

Ende hi predikens wilde bestaen,

 

So was hi so neernstich na dat

 

Dat hi des etens al vergat;

 

Ende savons, als hi vermoyt was, doe

2385

Ginc hi dan liegen in dat stroe.

 

Ende aldus leidi sinen tijt,

 

Ende hadder in groet delijt.

 

Nu hort hier van sinen bloemen,

 

Dier ic u sal een lettel nomen.

[p. 1,146]

Broeder Ysewijn van meltheden. xxxiii.

Meltheit es ene der meester sake
Daermen houden mach af sprake.
Wat meltheit es, wat daer ut ran,
Versteet wel lettel menich man,
Ende het soude oec lettel yemen gegronden,
Al ward dat siere om pensen bestonden.
Waer af comt miltheit, segt mi dat?
Ja al gave een wech al sinen scat
Ende al sijn goet hier ende daer,
Waer hi dan melde openbaer?
Hetine melde die gelt gevet,
Oft cleder. pard, of dinc dat leeft,
Oft stede, oft dorpe, oft stene,
Al datter werelt hord gemene?
Dits al niet, hets gene melthede,
En es mar ene beroemlijchede
Ende ene dinc die al te geet.
Dits gene dinc, na dat ict weet:
Hets miltheit, dat ene die dinc geeft
Daer hi altoes mede leeft.

Wanen comt die edele milthede,

Of wat moge wi verstaen daer mede?
Dat was miltheit, die gaf onse Here,
Die boven alle miltheit ere
Hebben sal ende hebben moet!
Dat was, dat hi sijns selfs bloet

[p. 1,147]

 

Gaf om onse quade sonden,

 

Om dat wi hem waren ontfonden;

 

So liet hi hem om ons doden

 

Niet om els ne genen noden,

2420

Mar dat hi wilde om dit geven

 

Dat wi ewelike souden leven.

 

Dit was gegeven meldelike!

 

Hi, die boven allen conincriken

 

Here es ende voget mede:

2425

Dat hi gene ander gichte en dede

 

Dan hi hem selven in gichten gaf;

 

Dit was een gichte, daer men af

 

Secgen mach, dat si vor das

 

Boven allen gichten was.

2430

Wat secgdi dan van eertscen gichten,

 

Diemen met spaden hier mach slichten?

 

Wat goede du heves, groet of clene,

 

Die eerde verswelget al gemene.

 

Geven hier [van] eertsce dingen,

2435

Hets waer, men maget so behingen

 

Datter doget ave comet

 

Ende datter zielen oec met vromet;

 

Mar die gichten sijn onderdaen:

 

Het geeft menig in andren waen,

2440

Om eere, om vordeel, ende om prijs,

 

Ende om roem in deser wijs.

[p. 1,148]

 

Dit heet nu meltheit onder die liede!

 

En es gene meltheit, hets sotte miede,

 

Die vollike hier te geet mede.

2445

Du sout geven ene ewelijc milthede!

 

Nu machtu mi vragen hier ter stat:

 

Ay, broeder! hoe gegevic dat

 

Dat ewelijc gedurich sal wesen?

 

Ic sal di nu berechten van desen:

2450

Du soud geven Gods word,

 

Ende dinen wille mede vord,

 

Ende elken daer met te leerne soe,

 

Ende om vrese ne gene die hem toe

 

Comen mach, hine volsta

2455

Dat Gods word vorward ga,

 

Ende daer ane kere so sinen sin

 

Datter nemmermere come in

 

En gene gepense van ecrtscen doene.

 

Volsteetstu in dese gichte scone,

2460

So machtu leven emmermere.

 

Van deser miltheit comt al ere,

 

Want si Gode bequame sy.

 

Gods word heet miltheit in mi;

 

Want al dat wi hebben ontfaen

2465

Comt van Gods worden gegaen.

 

Dus mach wel heten Gods word

 

Meltheit, daer af es comen vort

 

Alle meltheit: want deerste man

 

Was metten worde gemaect dan;

2470

Dus es ons vanden worde comen

 

Alle meltheit diemen mach nomen.

[p. 1,149]

Ysewijn van wijsheden. xxxiiij.

Wies te sine es groet ere,
Daer mense anteert met onsen Here.
In hete wijs en genen man,
Hine bejage daer mede dan
Die edele wijsheit, die ewelike
Gedurech mach sijn ende even rike.
Hetine wijs, die goet can winnen?
Of es hi wijs, die can vorsinnen
Met sinen treken, dat hi dan
Een andren sijn goet af winnen can?
Oft daer toe wel raet can geven
Dat een onnosel comt int sneven?
Of es hi wijs, die met siere tale
Onrecht recht can maken wale?
Heti dese alle wise?
Dese sijn alle uut minen prise;
Want mi sotheit donct al dit,
Die met scalcheiden es gehit.
Hets ene grote scalchede.
Ende ene grote gebrekelijchede,
Ende si sijn sot[t]e boven al
Alsic u hier secgen sal.
Merct! oft dese niet sijn wel sot,
Die al setten jegen Gods gebot
Hare atente ende hare sinne,
Om allettel mede te winne.

[p. 1,150]

 

Ende die winninge oec boven al

 

Onlange hier geduren sal.

2500

Alstu vergaes, so vergaet mede

 

Dine winninge al ter stede,

 

Ende om dine sotte behendicheit groet

 

Soutu smaken die ewege doet,

 

Om dattu behindich heves geheten,

2505

Ende daer met di heves vermeten

 

Te playdier[n]e jegen elken man.

 

Ay ende dat dit be[hendic]heit dan

 

Hetet in der liede mont,

 

Dat herte maket so ongesont!

2510

Constech[eit] ende behendichede

 

En hebben dese niet enen sede?

 

Want na der werelt men oec heet

 

Constech, die scalchede vele weet.

 

Ic heet hier sotte scalchede

2515

Dat gi liede heet behindichede.

 

Ic segge dat constechede .i. twint

 

Derre behindicheiden es bekint.

 

Constech can een wel wesen,

 

Ende boven al oec uut gelesen

2520

Goet clerc in the[o]logie,

 

Ende constech oec mede in alle cleergie;

[p. 1,151]

 

Nochtan es hi so simpel daer mede,

 

Dat hi derre scalker behindichede

 

Niet en can, noch en weet,

2525

Noch daer met niet omme geet;

 

Want na sine cleergie, na sijn verstaen

 

Donket hem sotheit sonder waen;

 

Ende so een vroeder es van desen,

 

So hem die sotheit meerre donct wesen.

2530

Wie es dan vroet? Ic secge di dat:

 

Die gene die noch goet no scat

 

Op ne leit van genen dingen;

 

Ende die hem oec niet en wilt mingen,

 

No in worde no in dade,

2535

Dat hi met scalker behindicheit rade

 

Yet hem dar onderwinden daer af;

 

Mar late den tijt al sone gaf

 

Onse Here, ende gebruke sijns

 

Gelijc dat hi gerne dade dijns,

2540

Op dattu di daer na wils berecken.

 

A[.]cherme, en besciet geen plardecken:

 

Al waenstu heymelijc doen dine dinge,

 

Hi ane siet al sonderlinge.

 

Doch af, doch af die behindichede

2545

Daer scalcheit es geminget mede,

[p. 1,152]

 

Want daer af comt die ewelike pine:

 

Hets sotheit groet. In den latine

 

Dit sijn broeder Ysewijns bloemen.

 

Nu salic u ander dinge begomen.

Des anders hertogen Heinrics doet. xxxv.

Heinric, die ander hertoge coene,
Die so geheten was omt gone
Om datter drie waren, als wijt weten,
Deen na dander also geheten,
Daer om bescedicken u alsoe;
Dese en leefde niet lange doe
Na dat Willem coninc was.
Te Coelne int keren, alsict las,
So quam hem ene siecheit ane,
Ente Lovene, na minen wane,
Starf hi, ende was begraven
Tote Vileer, met groter haven.

[p. 1,153]

 

Ende enen Heinric liet hi hem na.

 

Die derde Heinric, alsict versta,

 

So was dit van deser namen.

2565

Ende doe also die saken quamen

 

Dat sijn vader doet was bleven,

 

Te huwelike was hem gegeven

 

Des hertogen dochter, ene joncfrouwe,

 

Van Borgonien, die wel getrouwe

2570

Was haren man ende onderdaen.

 

Hieran wan hi kinder saen,

 

Daer deen na dander geheten ward

 

Heinric, Jan ende Godevard.

 

Doutste hiet Heinrijc; mar hi ward lam,

2575

Dat hem thertochdoem niet ane quam.

 

Hier na salics u maken vroet

 

Hoet metten dingen vorward stoet.

[p. 1,154]

 

Heynric die derde, dat verstaet,

 

En wilde niet dat enich baraet

2580

Gedreven worde onder heme.

 

Sijn lant hilt hi, alsict verneme,

 

Vromelijc ende in payse wel.

 

In sinen tiden oec gevel

 

Wonder in Brabant harentare,

2585

Daer wonder af te seegen ware,

 

Van tempeeste die gescieden,

 

Die ic al niet can bedieden.

 

Omtrint Halen gesciede een:

 

Daer hagelet so, dat namaels sceen.

2590

Want hi dede daer ongevoech,

 

Ende dat coren daer al versloech.

 

Ende in Haspegouwe quam .i. wint

 

In den ogest, die heeft gescint

 

Die tarwe, die rijp was genoech,

2595

Want hi dmeeste deel ut sloech.

 

Omtrent Nivele gesciede oec toren:

 

Daer benam die regen dat coren,

 

Want inden oest reinet so sere,

 

Dat coren quam al uten kere.

2600

Een dier tijt quam daer na

 

Opten somer, alsict versta.

[p. 1,155]

 

Ende vele liede storven mede

 

In Brabant ende in ander stede.

Wat in Vrancrike gesciede. xxxvi.

Philips van Vrancrijc, Lodewijc sone,
Hoeden sere om dat gone
Dat hem sijn vader dede verstaen.
Doent siere doet ward soude gaen,
Ontboet hine vor hem, ende seide:
‘Nu besich, sone, na die waerheide!
Aldus eest comen in mijn gedachte,
Dat een Philips van mijn geslachte
Ward geboren, die hem sal
Setten jegen die kerken al;
Ende oec nemen die renten met
Die der kerken sijn geset;
Om haer gerechten, om haer goet,
Hier op sal hem staen die moet.
Ende namaels ward hi selve gescent,
Ent conincrike in hem gehent.
Hier af hoet u, sone mijn!
Ende blivet altoes goet kerstijn,
Dat radic u; enter kerken dient,
So sal God bliven u vrient.’
Om dese sake vort, Godweet,
Hoedem Philips jegen dit leet,

[p. 1,156]

 

Soe dat hi in al sijn leven

 

Der kerken goet niet dorste wech geven

 

Noch selve yet oec anteren,

 

Ende liet den papen enten heren

2630

Gebruken, diest met rechte was.

 

Dese Philips, alsiet las,

 

Hadde kinder scone sekerlike,

 

Daert met geviel jammerlike,

 

Alsic hierna noch tellen sal.

2635

In desen tiden quam oec ongeval

 

In Vranerike, in Normendien,

 

In Gascoengen, in Lombardien,

 

Ende oec in Rotsele mede:

 

Want die wijngarde in elker stede

2640

Vervoeren so in junius

 

Vor sent Jans misse, wi lesent dus,

 

Dat sire af hadde[n] selke noden

 

Datmen som moeste uut roden.

 

Dus ward dier tijt van wine daer,

2645

Ende van andren dingen oec vorwaer;

 

En had gedaen die oude wijn,

 

Daer hadde wijns breke gesijn.

[p. 1,157]

Wat in Ingelant gesciede. xxxvij.

In Ingelant began oec risen
Een orloge groet, in deser wisen:
Want die coninc van Ingelant.
Edeward vader, si u becant,
Was out ende oec ongesont;
Ende Gales ende Erlant dat lange stont
Hadde georloget op Ingelant;
Om dese sticken, om desen pant,
Ende dat hi hier toe was te out,
So liet hi hebben die gewout
Symont van Monfort, so dat hi
Des lants geweldich ward daer bi.
Want hi grote gichten gaf
Den heren. daer hi vordeel af
Hebben waende ende troest mede.
Daer na ontboet hi oec gerede
Ane den coninc van Irlant,
Ende maecte met gichten pays te hant;
Ende alsoe oec, alsic versta,
Dat hi hem soude altoes daer na
In staden staen jegen elken man.
Des gelike oec vort an

[p. 1,158]

2670

Maecti [pays] in Gales ende elre met,

 

Waer dat hi weet dat yment set

 

Die den lande was onvrient;

 

Daer jegen hi dies verdient

 

Beide met gichten ende met seoenhede,

2675

Dat hi quam in die gelove mede

 

Hem te houden over here.

 

Aldus met desen valseen kere,

 

Voer hi al dorentore Ingelant,

 

Ende hevet gesaket tsiere hant

2680

Castele, dorpe ende port;

 

Daer sint af quam groet mort,

 

Ende menigen dlijf ward genomen,

 

Alse tsinen dage ward comen

 

Edeward, die nu was clene.

2685

Hier na seldijt int gemene

 

Horen al vertrecken mi,

 

Hoet weder wan die degen vri.

Des coninc Willems doet. xxxviij.

Doen coninc Willem waende wesen
Tsinen besten ende sonder vresen,
Ende te Coelne oec was comen,
Ende al Aelmaengen had genomen

[p. 1,159]

 

Tonderstane alse coninc vri,

 

Ende niemen dochte verre no bi

 

Dat hi hem gederen conde;

2695

Doen quam hem boetscap opter stonde

 

Van Hollant, om der Vriesen wille:

 

Want si lude noch oec stille

 

Niet en hilden vanden grave,

 

Ende gingen hem oec alle ave.

2700

Ende hildene niet over here.

 

Om dit doen, setten ten kere

 

Coninc Willem te Hollant ward,

 

Om Vrieslant onder sijn sward

 

Te bringene ende te dwingene mede.

2705

Aldus rumdi der stede

 

Daer hi meer weder ne quam.

 

Op enen winter, alsict vernam,

 

Dat sere vroes, quam die coninc

 

Ende wilde wreken dese dinc

2710

Optie Vriesen, daer ic af telle,

 

Die brachten menigen ruden geselle

 

Om den coninc te wederstane.

 

Die Hollanders trocken den coninc ane,

 

Die met hem brachte goede liede

2715

Van Aelmaengen in siere maysniede.

 

Die stout waren ende oec snel:

 

Mar sine conden te yse niet wel,

[p. 1,160]

 

Want die coninc was so begaen.

 

Datmense over dijs waende bestaen

2720

Al heymelijc ende so beringen:

 

Dus soudmense lichtelike bedwingen.

 

Aldus waest daer geordineert,

 

Mar het ward daer al anders gekeert:

 

Want doen die coninc ende sine gesellen

2725

Ten yse quam[en] daer wi af tellen,

 

Ende daer over waenden sijn leden,

 

Worden si aldaer bestreden

 

Vanden Vriesen, die wel des

 

Gewaerrent waren, des sijt gewes.

2730

Al sijn si ruut ende onbeset,

 

Si hebben dit alsoe belet

 

Dats die coninc hadde toren:

 

Want also vollijc alsi, die doren,

 

Den coninc op dijs wisten gegaen,

2735

Quamen si toe, sonder waen,

 

Met groten colven ende maetsuen,

 

Ende met harde groten gehuwen

[p. 1,161]

 

Bestoedense den coninc ende sine lieden.

 

Ende die dinge alsoe gescieden,

2740

Dat si den coninc sloegen doet

 

Ende met hem een groet conroet.

 

Ende doen die wijch leden was daer,

 

Namense den doden coninc vorwaer

 

Ende voerden met hem in Vrieslant.

2745

Dus ward die coninc Willem gescant

 

Vanden vulen Vriesen sot,

 

Die daer mede hilden haer spot.

 

Doen dat gesciede screef men vorwaer

 

.xij. ende .lv. jaer

2750

Hier na salies u vroeder maken

 

Hoe dit noch al quam ter wraken

 

Van Florense sinen sone,

 

Doen te manne quam die gone:

 

Doen dit gesciede was hi .i. kint;

2755

Mar hine vergets niet .i. twint,

 

Hine wraect so hi eerst mochte,

 

Want hem int herte stac onsochte.

[p. 1,162]

Hoe die hertoge Heinric vor in Hollant, om Florense te vermonborne. xxxix.

Doen coninc Willem doet was bleven.
Daer sine vriende om rouwe dreven,
So voer die hertoge Heinrijc
Te Hollant ward, ende dies gelijc[.]
Om dat, dat hi tkint wilde besetten
Recht na sede ende na wetten
Ende vermonboren oec na desen.
Want hi die naeste wilde wesen
Vans vader halven doe ter tijt.
Dit dedi oec, des seker sijt,
Daer in scine, eer hi sciet,
Want hi onberecht niet liet
Dat kint noch mede dlant:
Dit setti in gewaerder hant.
Dus nam hi des kints ware.

Doen dit was, gesciet aldare

Enen Brabanter ene sothede,
Aldaer hi dobbelde tere stede.

[p. 1,163]

 

Jan hordic den genen noemen

 

Van den Eyken, ende was comen

 

Metten hertoge tot in Hollant.

 

Te doblen setti daer sine hant

2780

Jegen jonchers vander stede.

 

Ende doent Janne wel ginc mede,

 

Streect hi tgelt van dien gesellen

 

Ende ginct in sine hant daer tellen.

 

Om dit besceernden daer een doe;

2785

Ende Jan sprac hem wider toe.

 

Hi hadde caes, sprac dander, ‘swijch stille!

 

Ic moet hier seegen minen wille!’

 

Mettien Jan die vuest verdroech

 

Enten genen vorden mont sloech,

2790

Dat hi averecht viel ter neder.

 

Doen die gene bequam weder,

 

Spran hi op ende te Janne ward,

 

Ende vele Hollanders mede ter vard

 

Ende Brabanters in dander side

2795

Gereiden hem daer als oec te stride.

 

Doen quam dit te weten saen

 

Den hertoge, die[.]t heeft ondergaen

 

Ende doen sceden ende op genomen:

 

En waer hi daer niet so sciere comen,

2800

Daer soude een strijt hebben gewesen.

 

Die hertoge vraechde Janne na desen,

[p. 1,164]

 

Wat hem die gene had gedaen,

 

Dat hine daer alsoe ginc slaen?

 

- ‘Hi riep: ‘Hi hadde caes!’’

2805

Die hertoge sprac: ‘Quade dwaes,

 

Dat was mine scande meer!’

 

- ‘Here! om dat sloegicken teer!’

 

Doen hads die hertoge goede locht

 

Dattie gene had becocht.

2810

Ende doen hi beset had die dinc

 

Van Florense den jongelinc,

 

Ende wel bestemt ende beward,

 

Keerdi weder te Brabant ward,

 

Ende berechte dat oec harde wel.

2815

Mar niet lange hem dat gevel;

 

Want hi doet bleef daer na saen,

 

Alsict u hier sal doen verstaen.

Des hertoges Heinrics doet. xl.

Die derde Heinric van Brabant
Die hertoge was, ende wel becant,
Hi was coene ende ontsien;
Ende trac oec sere na dien
Van daer hi af was comen met;
In vromicheiden was hi geset,

[p. 1,165]

 

Coene, hovesch, milde ende weert,

2825

In allen landen sere vermeert.

 

Vrome was hi in tornoyspele;

 

Ende dies hanteerdi harde vele

 

Ende dies en wildi niet begeven.

 

Jonc so liet hi oec sijn leven;

2830

Dat scade was sekerlike.

 

God moet sine ziele ewelike,

 

Dor sine genade, voren daer,

 

Daer bliscap es sonder vaer!

 

Des hertogen dochter haddi te wive

2835

Van Borgonien, die na sinen live

 

Weduwe bleef met .iiij. wesen;

 

Daer Brabant met bleef in vresen

 

Ende mede in verdriete groet.

 

Want het geviel na sine doet,

2840

Dat Heinric, sijn broeder

 

Van vader, niet van moeder,

 

Die lantgrave van Doringen,

 

Niet en coste toe gebringen

[p. 1,166]

 

Dat hi monbore waer bleven

2845

Van Brabant, ende moest begeven.

 

Want het lantrecht leerde,

 

Dat hi hem daer ave keerde.

 

Doen woude op rechten die gebreke

 

Mijn her Heinric van Gasebeke,

2850

Ende montbore sijn metten rechte.

 

Van geborte ende van geslechte

 

So was hijt oec te dien tiden,

 

Alse vander sweerdsiden.

 

Doent die lantgrave begaf,

2855

Die montbore waende sijn daer af,

 

Doen quam van Gelre Otte die grave

 

Ende vermat hem oec recht daer ave;

 

Ende sijn broeder, die biscop Heinrijc,

 

Wildent onderstaen gelijc.

2860

Want si waren also na

 

Den hertoge belanc, alsict versta,

 

Van hare moeder sekerleke,

 

Alse Heinrie was van Gasebeke.

[p. 1,167]

 

Int leste ward gepoent alsoe:

2865

Dat si Heinrike bevalen doe

 

Die monborie, haren neve;

 

Want hi daer na rechte bleve

 

Ende hi oec gerecht oer ware

 

Van Brabant. Mar daer nare

2870

Niet lanc, so was hem leet dese raet

 

Ende wilden weder met hare daet

 

Monboer vanden lande bliven,

 

Ende heimlike daer of verdriven

 

Haren neve daer met crachte.

2875

Die hertoginne doe dachte,

 

Der wesen moeder, vrouwe Alijs,

 

Die behindich was ende wijs,

[p. 1,168]

 

Dat en geen van allen desen

 

Des lants orbore soude wesen;

2880

Ende ginc daer mede bi viseren

 

Dat si elken met anderen sal weren

 

Vanden here, die doe wouden

 

Die monborie vanden lande houden.

 

Nu hort wat die hertoginne dede

2885

Int begin so maketse vrede

 

Metten grave Otten van Gelre,

 

Met biscop Heynrijc, ende oec elre

 

Met andren heren na ende bi.

 

Mar so tonetse, dat si

2890

Heren Heynrike was verbolgen

 

Van Gasebeke; ende dede haer volgen

[p. 1,169]

 

Den grave van Gelre ende den biscop

 

Van Ludeke, sinen broeder, op

 

Dlant van Gasebeke, dat si storden.

2895

Ende daer na cortelike oec worden

 

Die biscop entie grave beide

 

Ute Brabant met behindicheide

 

Vander monborscap gedaen,

 

Want selve wouden si[jt] onderstaen.

2900

Mar di hertoginne, vrouwe Allijs,

 

Heren Godevarde van Perwijs

 

Ende heren Wouteren Bertoude

 

Riep si te rade; ende woude

 

Met hare hulpen Brabant

2905

Selve behouden in haer hant,

[p. 1,170]

 

Tot dat haer kinder daer toe dochten

 

Dat sijt selve berechten mochten.

 

Her Godevard van Perwijs starf

 

Daer na sciere; ende doe verwarf

2910

Die monborscap vanden lande

 

Her Wouter Bertout in sine hande;

 

Ende in heren Heinrijc, sijns neven,

 

Van Bouterssem; die doe bleven

 

Van Brabant doe al heren,

2915

Ende hopen doe der vrouwen met eren.

Hoe die Blankarde ut Loven voren, [ende] die biscop Henric Mechelne belach. xli.

Doent also verre quam,
Dat hem van Brabant annam

[p. 1,171]

 

Dat monborscap her Bertout,

 

Ward hem gram her Arnout

2920

Van Wesemale ende ander heren,

 

Die dit gerne souden keren;

 

Want met rechte, na sijn leen,

 

So wilt hire oec wesen een,

 

Dat hi hilt, ende mede plichten,

2925

Ende wilt die kinder mede berichten.

 

Des en woudemen hem niet bekinnen.

 

Doen toech hi te Loven binnen,

 

Daer hi ene felle vede doe vant

 

Vanden Blankarden, si u becant,

2930

Enten Colneren; .ij. geslechten,

 

Die jegen een wilden vechten,

[p. 1,172]

 

Ende hem dicke ondersloegen.

 

Die Colneren si doe droegen

 

Alse van magescape altemale

2935

Ane den here van Wesemale.

 

Dus toech hi daer ende bleef

 

Ane die Colneren; ende verdreef

 

Die Blankarde daer alle uter stat;

 

Want die Blankarde droegen bat

2940

Metter hertoginnen, godweet;

 

Daer om warense te Loven leet.

 

Dus waren hem die van Loven onhout

 

Ende also werd mijn her Arnout

 

Van Wesemale te Loven here,

2945

Ende orlogede lange ende sere

[p. 1,173]

 

Jegen die Bertoude sonder sparen,

 

Om dat sy sonder heme waren

 

Monbore doe van Brabant;

 

Ende jegen alle die hi vant

2950

Die hulpe daden der hertoginnen.

 

Ende bi deser groter onminnen

 

Stont Brabant in groten tweste;

 

Want vanden lande al die beste,

 

Beide van dorpe ende van staden,

2955

Woude doe elc andren scaden

 

Waer dat si toe bringen mochten;

 

Ende om dat si onderlinge vochten,

 

Woudemen doe oec ane striden

 

Brabant mede in allen siden.

2960

Dus moesten dese jonge wesen

 

Van Brabant tilijc voren resen.

[p. 1,174]

 

Die biscop Heinrijc [ende] van Gelre

 

Die grave sijn broeder waren felre

 

Jegen Brabant daer na altoes,

2965

Om datmense te monbor niene coes.

 

Op Falaes, tusscen Hannut ende Hoy,

 

Wildi wreken sijn vernoy.

 

Dit hort ten lene van Brabant,

 

Dat haddi gerne tsiere hant

2970

Vercregen doe, haddi gemogen.

 

Daer quam hi vore saen getogen

 

Ende belaget met herecrachte.

 

Die casteel hadde mure ende grachte,

[p. 1,175]

 

Dat .i. stick wel mochte beiden.

2975

Her Wouter Bertout dede gereide[n]

 

Al Brabant, dat wel verstaet,

 

Overmids der hertoginnen raet,

 

Ende deetse alle doe trecken uut;

 

Mer eersi quamen tot Hanut,

2980

So was die biscop sonder were

 

Geruumt daer met al sijn here:

 

Want hine dorste daer niet letten,

 

Doen hi wiste dat[ten] ontsetten

 

Her Bertout woude metten lande

2985

Van Brabant. Mar dese scande,

 

Die hi daer ontfinc ter stede,

 

Wildi op Bertoude wreken mede.

 

Dus vergaderde die biscop nu

 

Hertogen, graven, dat seegic u,

[p. 1,176]

2990

Van over Rijn ende van desside.

 

Alle die gene die dochten te stride

 

Heeft die bisscop alle gecregen,

 

Ende wilde heren Bertoude jegen.

 

Hi clagede oec clerken ende papen,

2995

Ende ridders mede ende cnapen,

 

Ende sinen steden oec, met gewout

 

[Dat] van Mechgelne her Bertout,

 

Van Ludeke sente Lambrechte

 

Sijn erve onthout ende onterechte;

3000

Ende bat hem allen, dat sijt wraken!

 

Si seiden: si waren gereet ter saken!

 

Dus hadde die bisscop .i. groet here;

 

Alt lant van Ludeke was in die were

[p. 1,177]

 

Met hem te varne, dat haer toe dochte

3005

Dat in stride hem yet vermochte.

 

Die gravinne, hebbic vernomen,

 

Van Vlaendren was te hulpen comen

 

Den biscop met menigen man,

 

Ende die lagen ter wilen dan

3010

Tusscen Bornem ende Rupelmonde.

 

Al woudic secgen u, en conde

 

Vanden heren niet getal

 

Die de bisscop met hem al

 

Vore Mecgelne doe gebrachte;

3015

Daer hi ombe mure ende om grachte,

 

Noch ander porte, gene vant

 

Sonder die van Brabant,

[p. 1,178]

 

Ende mede heren Bertouts mage,

 

Die daer om leiden haer lage

3020

Ende hem te hulpen comen waren.

 

Dese hilden bereet met haren scaren,

 

Beide oec torsse ende te voete,

 

Den biscop Heinric te gemoete;

 

So dat hire dore moeste liden,

3025

Soudi te Mechgelne in riden.

Hoe di biscop van Mechelne moeste keren, ende opten hertoge wreken. xlij.

Die biscop quam der stat soe bi,
Soe dat sine viande ende hi
Elc andren mochten sien.
Doen en wildi niet vord tien;
Mar hi dede sijn volc logeren,
Ende lietse hem daer reposeren.

[p. 1,179]

 

Ende hem gereet maken te stride.

 

Dus lagen si in elke side

 

Gebattelgeert daer .iij. dage.

3035

Mar her Bertout ende sine mage

 

En wouden den bisscop soeken niet,

 

Om dat sijn here es, wats gesciet,

 

Want hi was des bisscops man.

 

Mar die bisscop had gerne nochtan

3040

Gesien datmen had gestreden.

 

Mar die heren woudent vreden

 

Die daer metten biscop quamen:

 

Doe si die Brabanteren vernamen

 

Jegen hem so stare comen,

3045

Hebben si die soene genomen;

[p. 1,180]

 

Want si vreseden van verdriete.

 

Ende die gravinne Margriete

 

Van Vlaendren si was daer mede.

 

Si verwarf so daer den vrede

3050

Ende die soene inder manieren:

 

Dattie biscop met hem vieren

 

Riden soude daer met geleide

 

Te Mechgelne tot an die hameide;

 

Want die biscop had gesworen

3055

Bi sente Lambrechte daer te voren,

 

Dat hi dit daer doen soude,

 

Eer hi weder keren woude,

 

Al ward dien van Brabant leet.

 

Ende om te behouden sinen eet,

3060

Gestade men hem daer dat.

 

Andren borge no andren scat

[p. 1,181]

 

Sone vercreech hi van sire soenen

 

Aldus ward hem entie baroenen,

 

Die hi daer verre hadde gehaelt,

3065

Vor Mechgelne aldoc betaelt.

 

Aldus moesti weder keren,

 

Ende Bertout bleef in siere eren

 

Biden Brabanteren. als wi spreken.

 

Dit wilt die biscop echter wreken

3070

Optie wesen, met scalken treken.

 

Te Tricht dedi haer galgen breken

 

Met crachte, jegen haren danc,

 

Ende daer toe mede haer dingebanc

 

Dedi daer werpen over rucgen.

3075

[Te Wijc so stont bi dier brucge]

[p. 1,182]

 

Een tor om [. . .] der brucgen hoede.

 

Daer trecti vore met overmoede,

 

[.....]

 

Ende stormde daer op met sinen here.

 

Op dien torn was gewere

3080

Starc, eermen hem op gaf;

 

Nochtan wan hi hem dien af.

 

Mar hadde gehad .iij. man

 

Her Dideric, eermenne wan,

 

Van Brabant in sijn coenroet,

3085

Van Valkenborch die here groet,

 

Hi waer gevaren al tot Wijc,

 

Ende hadt ontset ontwivelije,

[p. 1,183]

 

Want hi was doe Brabant hout.

 

Dus want die biscop met gewout.

3090

Mar al was Bertout daer toe slap,

 

Hi hilt nochtan dat monborscap

 

Met hulpen der hertoginnen,

 

Dat Brabant niet in genen sinnen

 

Stoc no steen meer verloren,

3095

Sonder te Wijc allene den toren,

 

Die de biscop breken dede.

 

Aldus stont met groter onvrede

 

Brabant nu met ongemake

 

Van dien heren, die sonder sake

3100

Brabant orlogeden met haren resen,

 

Eer op quamen daer die wesen

 

Dat si wapen mochten dragen.

 

Soudic u alder stucken gewagen

 

Die gesciede[n] wide ende side?

3105

In quaems niet af in langen tide.

[p. 1,184]

 

Het soude mi oec te vele beslaen;

 

Ic saelt u cortelijc over gaen.

Hoe Jan hertoge ward, ende Heinric verstoten was. xliij.

Ghi hebt hier voren wel vernomen
Hoe Heinrijc es ter doet comen,
Die hertoge van Brabant was;
Ende hoe na hem bleven na das
Vier kinder, die clene waren,
Die nu sijn comen te haren jaren:
Heinrijc, Jan ende Godevard,
Ende Marie, ene jonefrouwe ward.
Mar Heynrijc, die outste van desen,
Die hertoge soude te rechte wesen,
Die hadde doe al selke mesquame
Beide ane sin ende ane lichame,

[p. 1,185]

3120

Dat hi daer toe niet en dochte

 

Dat hi hertoge wesen mochte.

 

Dat mercte wel die hertoginne,

 

Der kinder moeder, dat van sinne

 

Heinrijc niet en was so vroet.

3125

[Dat orbor ware ochte goet]

 

Den lande, dat hi bleve here.

 

Daer bi, om des lants ere,

 

Viseerde si, om rechte trouwe,

 

Der kinder moeder, die edele vrouwe,

3130

Dat Heinric dat lant soude vertien,

 

Ende openbare oec soude lien

 

Vore die stede ende vore die manne,

 

Dat hijt op droege daer Janne

 

Sinen broeder, erve ende leen.

3135

Des raets droech daer oec in een

[p. 1,186]

 

Met haer har Wouter Bertout,

 

Want hi was den lande hout.

 

Die raet hier af hi ginc vort:

 

Men ontboet dorp ende port

3140

Ende die heren vanden lande,

 

Dat si alle quamen te hande

 

Te Cortenberge, hebbie vernomen.

 

Doen si alle daer waren comen

 

Ende vergadert waren, clein ende groet,

3145

Daer gaf Heynrijc doe vor [die] genoet

 

Janne daer op, sinen broeder,

 

Ende bi rade oec siere moeder,

 

Thertogerike van Brabant,

 

Ende wilde mede dat alt lant

[p. 1,187]

3150

Janne vor recht here kinde.

 

Van niemanne, die hem versinde,

 

Sone ward scoenre gichfe nie

 

Gegeven tenen male, dan die

 

Dat Heinric sinen broeder gaf,

3155

Ende hi [t]hertogerike ginc af.

 

Nochtan ver[.]coes hi dat beste

 

Na die ziele, Heinrijc, int leste.

 

Want doen hi op hadde gegeven

 

Brabant, leidi daer na sijn leven

3160

In Borgonie, daer menne sinde

 

In ene abdie, daer hi in inde

 

Alse een [monic] metten abite.

 

Mer hine leide nie die vite

 

Die de monke hebben te rechte;

3165

Want hi hilt serjante ende cnechte,

[p. 1,188]

 

Ende hadde allene .i. scone zale,

 

Also alsem betaemde wale,

 

Daer men hem diende eerlike,

 

Tot dat hi voer te hemelrike.

3170

Al sceent ter werelt ramspoet

 

Dese wissel, hi was hem goet,

 

Daer hi hemelrike met gewan.

 

Hort vord vanden hertoge Jan

 

Hoe hi daer toe ward gecoren

3175

Daer hi niet to was geboren.

 

Hi ward tilijc harde sere

 

Verhoget nader werelt ere.

 

Want doen hi quam te dire eeren,

 

So hilden hem stade ende heren

[p. 1,189]

3180

Ende gemeinlijc alt lant:

 

En was ridder no serjant,

 

Verre no na, gene so wilt,

 

Die van Brabant goet hilt,

 

Hine versochte doe sijn leen.

3185

Done bleef orloge oec ne geen

 

In Brabant staende, no clage,

 

En ward versoent te dien dage,

 

Beide van steden ende van baroene.

 

Daer quam doe oec te soene

3190

Die marscal her Arnout

 

Van Wesemale, die onhout

 

Hadde geweest die hertoginne.

 

Dus werd daer al onminne

 

In Brabant saen af gedaen.

3195

Daer na niet lange, sonder waen,

[p. 1,190]

 

So saten stille al die gene

 

Die op Brabant staken gemene;

 

Want hi ward van vromicheiden

 

So vermard, dat ontbeiden

3200

Sijn[s] en dorste en gene man.

 

Dus quam op die hertoge Jan.

 

Mar eert hier toe comen was,

 

Soe gesciede vele vor das

 

Dien van Loven pijnlijcheden,

3205

Ende oec mede in andren steden

 

Want die Blankarde, die uut waren,

 

Daden hem pine menige twaren.

 

Oec warense eens utgetogen

 

Te Mechgelnc ward, wel vermogen;

3210

Ende die van Mechgelne quamen uut

 

Ende scoffierdense overluut

 

Ende jagedense toter Leeps toe;

 

Daer worden gevaen oec aldoe

[p. 1,191]

 

Her Geraert ende her Godevard,

3215

Ende ander heren, diemen ter vard

 

Te Mechgelne leide doe gevaen;

 

Ende tot Erpse oec sonder waen

 

Warense die Blankarde soeken met.

 

Daer worden si oec sere belet,

3220

Want die dorpe metten Blankarde

 

Daden hem daer vele onwerden:

 

Si worden daer geslegen sere

 

Ende gejaget uten kere.

 

Dit gesciede oec al te voren

3225

Eer Jan te hertoge ward gecoren.

[p. 1,192]

Vanden hertoge Janne ende biscop Heinric, ende ander dinge. xliiij.

Hier na vele van des gelijcs,
So nam te wive Lodewijcs
Dochter van Vrancrike gereet
Die hertoge Jan, alsict weet,
Des goets coninc, dat verstaet.

Daer na wilde die overdaet

Die hertoge wreken oec ter stat,
Die hem die biscop dede vor dat,
Doen hi jonc van dagen was.
Hi gaderde ende ontboet na das
Siere moyen sone, van Artoys
Den grave, die, menigen Fransoys

[p. 1,193]

 

Met hem, doe te hulpen quam.

 

Die biscop Heinrick dit vernam,

3240

Ende gereide daer jegen niet,

 

Want hi hem alsoe geliet

 

Dat hi te stride niet wilde comen.

 

Nochtan voer hi met menigen vromen

 

Man te sente Truden doe inne.

3245

Die hertoge was comen toten vinne

 

Dat daer bi sent Truden steet,

 

Ende soude sijn getogen reet

 

Ins biscops lant, ende doe albloet

 

Quam hem boetscap, dat waer doet

[p. 1,194]

3250

Sijn moeder, die hertoginne vroet.

 

Hem quam [oec] boetscap metter spoet

 

Dattie coninc tAken ware.

 

Hier om liet hi torloge dare,

 

Ende dede siere moeder ter eerden saen,

3255

Ende voer tAken sijn leen ontfaen.

 

Nochtan eer sine liede op braken,

 

Vrihoutem si eer ontstaken;

 

Dat daer leget ins biscops lant

 

Hebben si al te male verbrant.

3260

Datment tot sente Truden sach

 

Daer die biscop binnen lach.

 

Dat en ward oec nie gewroken,

 

Noch oec soene af gesproken.

[p. 1,195]

 

Want daer na ward te Lyoen

3265

Ene consilie, daer [quam] menich baroen

 

Van leken ende van papen beide:

 

Daer quam[en] van al kerstenheide

 

Alle die heren ende die prelate.

 

Daer ward doe om sine onmate

3270

Die biscop Heynric daer ontset

 

Van sinen bisdoeme ende belet.

 

Aldus ward hi sbisdoems quite,

 

Ende voer wonen als .i. hermite

 

Op enen borch te Monfort,

3275

Ende [leide] daer. sijn leven vord.

[p. 1,196]

 

Om desen tijt starf te hant

 

Des hertogen wijf van Brabant,

 

Die coninc Lodewijcs dochter was;

 

Ende hi nam oec saen na das

3280

Des graven dochter, verstaet mi dan,

 

Van Vlaendren, daer hi kinder an wan

 

Vrome ende scone, hebbic vernomen.

 

Ende oec so es te huwelijc comen

 

Joncfrouwe Marie des gelike

3285

Ane den coninc van Vrancrike,

[p. 1,197]

 

Philipse Daer bi so bleef mede

 

Die vrienscap nu sere gestede

 

Tusscen Vrancrike ende Brabant.

 

Ende daer na voer alte hant

3290

Die coninc Philips te Spaengen ward,

 

Daer die hertoge in die vard

 

Met sinen lieden ere ontfinc,

 

Daer hi met diende den coninc.

 

Aldus so ward in Saveterre

3295

Int conincrike van Spaengen verre,

 

Die hertoge Jan vroech bekent

 

Ende in alle lande daer omtrent.

[p. 1,198]

 

Doen die spaensce vard was leden,

 

Ende te Parijs quam in der steden

3300

Die coninc Philips, heeft hi saen

 

Den hertoge Janne ridder gedaen,

 

Ende Godevarde sinen broeder mede,

 

Recht na der fransoyse sede.

 

Dese .ij. worden doe sonderlinge

3305

Vernaemt goet te allen dingen.

 

Daer na ward so wide becant

 

Die hertoge Jan in menich lant,

 

Soe dat gene dinge mochten gescien,

 

Hine wilde emmer sijn te dien.

3310

In desen tiden die coninc

 

Karle van Cecilien ontfine

 

Jegen Pirse van Arragoen

 

Enen camp; mar dien ocsoen

[p. 1,199]

 

Daert af quam. latic bliven.

3315

Ende sal die jeeste vord seriven.

 

Die camp ward alsoe genomen

 

Dat si te crite souden comen

 

Jegen een, op elke side

 

Met .e. ridders te stride,

3320

Bi Borgaus op die Geronde;

 

Ende wie dat daer andren conde

 

Met crachte daer onder bringen,

 

Dat hi oec soude sonder dingen

 

Siere saken sijn te voren.

3325

Hier ward die hertoge toe gecoren

[p. 1,200]

 

In Karles side daer te hant,

 

Ende .x. ridders ute Brabant;

 

Dat hi blidelike daer ontfinc,

 

Ende voer doe metten coninc

3330

Van Vranerike toter Geronden,

 

Daer si den camp souden hebben vonden;

 

Mar die camp en ginc niet vord:

 

Daer bi so latic [n]u die word.

 

Mar waer hi ere mochte gewinnen.

3335

Daer warp hem die hertoge binnen,

 

Waer dat hi toe comen mochte;

 

Want sint dat hi te wapen dochte,

 

Sone sochte hi niewent el

 

Dan wijch ende tornierspel.

[p. 1,201]

Hoe die hertoge in Ingelant voer, ende ander dinc die hem gesciede. xlv.

Hier na voer hi in Ingelant,
Daer hi oec in ward becant
In enen tornoy die daer was,
Daer hi tgeruchte had na das,
Want alle die doe waren daer
Spraken van hem openbaer.
Oec gaf die coninc Edeward
Sire dochter in die vard
Des hertogen sone Janne,
Als hi gewassen waer te manne.
Ende daer op gaf doe die coninc
Dat die hertoge te hant ontfinc

[p. 1,202]

 

Van scatte .i. groet getal,

 

Dat bleef te dier feesten al;

 

Want daer doget an lach ende ere,

3355

Daer af was hi die melste here

 

Die in die werelt was, verre of bi.

 

Van Vlaendren doe die grave Gy,

 

Des hertogen sweer sonder waen,

 

Hadde nu een orloge bestaen

3360

Jegen den bisscop Jan

 

Van Ludeke, die dbisdoem gewan

 

Na den biscop Heynrijc saen.

 

Dit orloge was also gedaen

 

Ende so starc den grave Gye,

3365

So dat hi en dorste nie

 

Riden in des biscops lant.

 

Eer hem die hertoge van Brabant

[p. 1,203]

 

Te hulpen quam, dine doe leide

 

So eerlike, dat sijns verbeide

3370

Int bisdoem niemen buten vesten.

 

Dus quam des orloges af ten lesten

 

Met eren die grave her Gi,

 

Doen hem die hertoge stont bi.

 

Daer na dede ene ander vard

3375

Die hertoge Jan te Hosdine ward;

 

Want die here van Hoesdinne

 

Hadde jegen tHertogenbosce onminne.

 

Doe wilde van Brabant die drossate

 

Wreken dese grote onmate,

3380

Ende voer [te] Hoesdinne logeren,

 

Dattie van binnen wouden weren,

[p. 1,204]

 

Want die grave van Hollant

 

Hadde hem hulpe geloeft te hant.

 

Dit liet[.] die drossate weten naer

3385

Den hertoge, dat hi met vresen daer

 

Lage daer aldus inden lande.

 

Doen quam die hertoge selve te hande

 

Met selken here getogen alsoe,

 

Eer hi die kempine liet daer doe,

3390

Dattie optie borch daer boven

 

Te Hoesdinne lagen, daer ute stoven

 

Alse musschen doen vorden sparware,

 

Doen si thertogen worden geware.

 

Dit wan nu die hertoge daer

3395

Ende hilt. Mar daer naer

[p. 1,205]

 

Gaf hi[jt] den here weder.

 

Daer voer die hertoge oec seder

 

Al die Mase te Kesse[le] ward,

 

Daer niemen en beide siere vard.

3400

Want doe hi te Tricht ward toech,

 

Alse verre alse daer die mere vloech

 

Dattie hertoge quam in desen,

 

So warensi daer alle in vresen

 

Die hem yet hadden mesdaen.

3405

Eer men hem daer liet verstaen

 

Waer die hertoge henen soude.

 

Mar die hertoge hine woude

 

Niet vorder dan in Limborch saen;

 

Daer wildi wreken dat mesdaen

3410

Sinen lieden es, dat geloeft,

 

Want hi ware daer geroeft.

[p. 1,206]

 

Daer dede hi Reinsberge breken om das,

 

Een ridders huus, hiet Mulrepas,

 

Die drossate was te dien tiden

3415

Al omme wide ende siden

 

Van al Limborch. Daer met gewout

 

Die hertoge logierde; en was so stout

 

No grave van Cleve, no ander heren,

 

Diere yet dosten jegen keren:

3420

Si moesten alle comen te genaden

 

Van dat si daer vore op hem mesdaden

 

Ende moesten setten borge ende pande.

 

Want en dorste daer te lande

 

En gene here wederstaen,

3425

Hine betert hem daer na saen;

[p. 1,207]

 

So sere warense alle verveert.

 

Van Coelne bisscop Ziveert

 

Nam .i. parlement oec na tgone

 

Jegen den hertoge optien Rone.

3430

Daer quam die hertoge eerlike getogen,

 

Ende sijn neve Robberd vermogen,

 

Siere moyen sone, van Artoys,

 

Ten parlemente [met] menigen Fransoys.

 

Daer quam menich ridder om dien

3435

Dat hi den grave mochte besien;

 

Want te dien tiden sekerlike

 

En was sijns gelijcs niet in Vrancrike.

[p. 1,208]

 

Noch niegeren niet, alsict verneme,

 

Want al die werelt sprac van heme.

3440

In dit parlement, daer ic af telle,

 

Ward die biscop Ziverd geselle

 

Des hertogen daer van Brabant,

 

So dat si swoeren daer, metter hant

 

Optie heyligen, nu daer beide,

3445

Dat si vrede ende vast geleide

 

Vordane te rechte souden

 

Tuschen Mase ende Rijn houden.

 

Hier met keerde daer ter vard

 

Die hertoge Jan te lande ward.

[p. 1,209]

Hoe die grave van Guelke tAken ward verslegen, ende ander dinge. xlvi.

Een jaer eer dese dinc gesciede,
So bleven vele goeder liede
Mette[n] grave van Guelke verslagen
(Datmen wel te rechte mach clagen),
In die vrie stat van Aken;
Dattie Limborgeren wraken
Ende ander heren wel geboren,
Die daer hare vrient verloren;
So dattie stat bedervet ward.
So fel warense ende so hard,
Dat si den hertoge clageden dat
Ende seide[n]: hi ware vander stat

[p. 1,210]

 

Voget ende here naest den coninc,

 

Ende hise bescerme om dese dinc;

 

Want hi ende alle sine vorderen ye

3465

Hielden tAken die vogedie

 

Vanden roemscen rike te lene.

 

Ende daer bi en liet hi en gene

 

Cracht der stat van Aken doen,

 

Daer doe menich hoge baroen

3470

Op stichten vede ende gevechte.

 

Mar nochtan so hilt te rechte

 

Die hertoge die stat van Aken

 

Jegen alle hare wedersaken

 

So stoutelike, dat hise met crachte

3475

Eerlijc ter soenen brachte.

 

Ende om dit haten die Limborgeren

 

Altoes die Brabantsce heren.

[p. 1,211]

 

Nochtan quite [hise] in allen stonden

 

Te tornierspele, in tavelronden,

3480

Waer si quamen, in Vrancrike

 

Ende elre oec deser gelike.

 

Nochtan keerden sijt alsoe,

 

Dat si tallen spele doe

 

Jegen hem wilden wesen,

3485

Oft sine yegeren mochten in vresen

 

Bringen ende heymelijc wreken,

 

Bi haren quaden valscen treken.

 

Dat sceen dicke an haer gewerke.

 

Nu was tusscen Halen ende Herke

3490

Een tornoy doen genomen.

 

Te dien tornoy dadense comen

[p. 1,212]

 

Alle diesi vercrigen mochten:

 

Ridderen, cnapen, die yet dochten

 

Dat si wapen mochten dragen,

3495

Oft sijt met stride souden wagen.

 

Dus quamen si al openbaer

 

Van over Rijn al tote daer,

 

Opt velt daer alsoe gescard,

 

Datmen wale geware ward

3500

Dat hare gaderinge was fel.

 

Ende want die hertoge niet el

 

En begarde dan tornieren,

 

Daer bi doe hi haer manieren

 

Van hare gaderinge horde,

3505

Brac hi den tornoy ende scorde.

 

Dus dedi die gaderinge sceden,

 

Want daer waren vele veden.

[p. 1,213]

 

Nu ward daer te hans geviseert

 

Een tornoy ende gecreyeert

3510

Te Ziberge over den Rijn.

 

Daer wilde die hertoge mede sijn.

 

Ende dede daer jegen met gereiden

 

Die hi daer met hem sal leiden.

 

Nu hadde des menegen wonder,

3515

Dat hi dorste varen onder

 

Sine viande ende dor haer lant.

 

Hi reet daer hi den tornoy vant,

 

Daer hi prijs in wilde halen.

 

Daer waren doe van Westvalen

3520

Ende mede die van Overlant,

 

Die daer hadden groten pant.

 

Al warense vromech ende stout,

 

Si waren nochtan met gewout

 

Alsoe sciere af gesettet;

3525

En hadde die hertoge niet belettet.

[p. 1,214]

 

Si waren daer gegaen al onder.

 

Ende dat en was en geen wonder,

 

Want vanden duutscen rike

 

Waren daer die sonder gelike,

3530

Die beste die Limborgeren,

 

Ende oec mede al die heren

 

Tusscen der Mase enten Rijn.

 

Mar die hertoge, die nu in seijn

 

Dien Westvalen hulpen wille,

3535

Vorderde daer so lude ende stille

 

Inden tornoy so sijn gevoech,

 

Dat si boven quamen genoech.

 

Doen die tornoy was gevallen,

 

Haddi den prijs van hem allen.

3540

Dus anteerdi sine sake.

 

Hier na seldi horen sprake

[p. 1,215]

 

Van sinen dingen sonderlinge;

 

Mar hier gaen vore ander dinge.

Hoe met verraetnesse her Simon van Monfort Ingelant wilde met hem trecken. xlvij.

In desen tiden. hebbic gehort,
Ward in Ingelant groet discort;
Want her Symoen, .i. ridder fel,
Van Monfort (die oec wel
Was geboren vanden lande,
Ende oec was hi, te siere scande,
Des coninc maech van Ingelant),
Ende van trouwen was hem in die hant
Te berechten dlant gegeven,
Om dat jonc was sijn neven.

[p. 1,216]

 

Mar hi, die scalc was harde sere,

3555

Set hem doe in allen kere

 

Hoe hi here mochte gewerden

 

Ende des coninc sone verterden

 

Ende vander crone daer verdriven,

 

Ende selve here mochte bliven.

3560

Nu was die zone metter moeder,

 

Die hier af ne was niet te vroeder,

 

Noch en pensde niet om dat

 

Dat hem her Symoen was gehat.

 

Nu wies Edeward ende ward groet;

3565

Ende her Simon niet anders en doet

 

Dan hi met gichten vriende maect;

 

Ende doet dien raet, dat hi saect

 

Alle die heren van Ingelant

 

Dat hise hadde te siere hant,

3570

Met beden ende met sinen scatte;

 

Want hi had algader datte

 

Wat dat Ingelant renten mochte,

 

Daer met hi sinen wille wrochte;

 

Ende en gaves Edewarde nemmere

3575

Noch siere moeder, dan haer tere,

 

Ende deetse liegen daer hi wilde.

 

Int irste was hi jegen haer milde,

 

Ende gaf haer wat si woude,

 

Ende doetse leven met groter vroude;

[p. 1,217]

3580

Om dat hi wilde dat si te min

 

Pensen soude om sinen sin

 

Ende om sine valsceit die hi mecte.

 

Aldus oec hise an hem trecte

 

Int irste, tote dat hi lude ende stille

3585

Vanden haren heeft sinen wille.

 

Doe maecti an die stede vort

 

Dat si waren an sijn acort,

 

Ende geloefdem mede, ende gaf.

 

Ende aldus bracht hise af

3590

Al heymelike ende met liste,

 

Dats die coninc niet en wiste,

 

Ende maecten an hem daer alsoe

 

Dit heeft her Simon bracht altoe

 

Met behindicheiden groet.

3595

Ay God! dor uwe doget goet

 

Loent dese valscheit met uwer welt,

 

Alsic hope dat gi noch selt!

 

Nu alse hi dus hadde gedaen,

 

Ende hem waren onderdaen

3600

Die heren ende die stede met,

 

Soe heeft hi hem daer toe geset,

[p. 1,218]

 

Hoe hijt daer toe nu gebrochte,

 

Dat hi die coninginne mochte

 

Hebben in gevancnesse alsoe,

3605

Enten sone mede daer toe.

 

Hier op haddi raet gemene

 

Hoe hi volbringen soude tgene.

 

So dat si rieden, die daer waren,

 

Dat sijs niet en souden sparen:

3610

Men soutse vaen daer mense vint.

 

Aldus so was die raet gehint

 

Sonder enigerhande geruchte,

 

Ende so men heymelijeste mochte.

 

Oec wiltmen secgen overwaer,

3615

Dat hi stille geloefde daer

 

Diese vinge [ende] brachte boude.

 

Dat hijs wel verdienen soude.

Hoe die coninginne te Lonnen van haren wagene ward geworpen, ende hoe si heymelike ontginc. xlviij.

Vander dinc en wiste niet
Die coninginne, die dus gesciet

[p. 1,219]

3620

Es ende bi valscen rade quaet.

 

Si, die nu van gere baraet

 

En weet noch en heeft vernomen,

 

Es nu te Lonnen binnen comen:

 

Op haren wagen scone verdect

3625

Quam si in die stat getrect

 

Ende waende daer, dat verstaet,

 

Hebben ge[se]ten sonder quaet

 

Ende sonder vrese hebben gewesen.

 

Ende recht alsi quam binnen desen,

3630

So quamen ridderen vort gegaen

 

Ende wilden die vrouwe hebben gevaen

 

Ende hare cnape, die daer saen

 

Jegen scoten ende warden dat.

 

Doe scotense anden wagen ter stat,

3635

Ende hebben om geworpen dien

 

Met groter cracht. Ende mettien

 

Ward ginder .i. geruchte groet,

 

Ende die coninginne ontscoet

 

Al heimelike met groter liste,

3640

So dats niemen daer ne wiste.

 

Ende si dede quade cleder an,

 

Ende uter stat also vord an,

[p. 1,220]

 

Die wile dat in pijnlijcheden

 

Haer cnapen jegen die ander strede[n]

3645

Want daer was .i. ridder loes,

 

Die hem sere pijnde altoes

 

Hoe hi die vrouwe mochte vaen.

 

Dese heeft hem grote scande gedaen:

 

Want hise uten wagen trac

3650

Ende dede haer groet ongemac,

 

Eersi hem aldus ontstal.

 

Hem steet hier noch af ongeval

 

Te hebben, mach haer sone leven!

 

Want hi salne daer om doen beven

3655

Van groter anxt noch hierna,

 

Ende lonen hem, alsiet versta,

 

Dat hi siere moeder heeft gedaen,

 

So starc ende so fel mede.

 

Dat niemen ne dorste wel gerede

3660

Jegen hem secgen, oft yet doen.

 

Alse dus die vrouwe was ontfloen

 

Al heymelike, alsie seide,

 

Quamsi doe met groten arbeide

 

Tote Doevere; ende gine daer

3665

In .i. scip heymelike daer naer,

 

Ende sceepte over tote Wissant;

 

Ende quam also vord [. .]te hant

[p. 1,221]

 

In Vlaendren ende ginc te Brucge in.

 

Sonder weten meer no min.

3670

Int geestelec hof bleef si doen

 

Liggende tot enen saysoen.

 

Ende die wile dat dit gevel,

 

So was Edeward, wetic wel,

 

Varen spelen, so dat hi

3675

Niet ne wiste, seitmen mi,

 

Van deser dinc, sijt seker das,

 

Die siere moeder gesciet was.

 

Ende die en wiste oec niet

 

Wat metten sone was gesciet,

3680

Want die sone bleef in Ingelant,

 

Entie moeder moest rumen tlant,

 

Ende es in Vlaendren comen nu,

 

Also alsic heb geseget u;

 

Ende woent in[t] gestelec hof, verstaet.

3685

Te Bruege binnen. Dus te gaet

 

Haer dinc ten archsten, alse ghi hort.

 

Nu seldi van Edewarde horen vort.

Hoe her Simoen Edewarde dede vaen te Licestre. xlix.

Binnen desen dat dit gesciede,
So was comen met siere maysniede
Edeward (die niet ne wiste
Van siere moeder vanden twiste),

[p. 1,222]

 

Tote Liceestre tere feeste

 

Daer waren vergadert vele der meeste

 

Ende alse Edeward daer binnen es comen.

3695

Ward hi saen daer op genomen

 

Van heren Symon van Monfort,

 

Ende also gebracht daer vord

 

Ende in gevancnesse gedaen;

 

Ende hem gevraget daer na saen

3700

Of hi tconincrike op wilde geven:

 

So mochti vrolike leven,

 

Want mijn her Symoen souden goeden;

 

Dies mochti hem wel vermoeden

 

So dat hi genoech hebben soude.

3705

Hi antworde, dat hi hem woude

 

Beraden daer op; ende vord oec saen:

 

‘Waer omme dat ic dus ben gevaen

 

Heeft mi wonder. En es mijn here

 

Her Symoen geweldich sere

3710

Over Ingelant, ende doet sinen wille?

 

Hi mochte mi wel laten stille

 

Ende met gemake laten gaen;

 

Al ne hildi mi niet gevaen,

 

In conste hem gederen twint.’

3715

Aldus bleef licgende daer dat kint

 

Te Liceestre inden casteel

 

Met serecheden bevaen .i. deel;

[p. 1,223]

 

Want hi vernam den groten toren

 

Die siere moeder was daer voren

3720

Te Lonnen gedaen; dit deerde heme.

 

Ende binnen desen, alsict verneme,

 

So sinde die moeder oec na das,

 

Te siene hoet metten sone was.

 

Doen vernamsi dat hi was gevaen.

3725

Dies was si droeve, sonder waen,

 

Ende mesliet haer daer om sere . . .

 

‘Ende al mijn troest vort gedaen

 

Alse mijn sone es gevaen!

 

Want die felle entie quade

3730

Her Symoen, die met valscen rade

 

Ons heeft bedrogen, God onse Here

 

Moeten scrinken nu vort mere!

 

Want in trouwen na waerhede

 

Heeft hi nu bedrogen bede

3735

Mi ende mijn kint oec met,

 

Dat hi gevaen heeft nu geset.’

 

Nu voer dese vrouwe stout

 

Ende onboet haer mage menichfout

 

Ende haer vrient, ende deden verstaen

3740

Dat haer sone ware gevaen

 

Te Liceestre in den casteel.

 

Si vergaderde vrome liede .i. deel

 

Daer si lach, int geesteleck hof,

 

Die haer niet en [. .] souden of

[p. 1,224]

3745

Hebben gegaen in derre noet.

 

Dus lach si daer, ende ontboet

 

Al omme, in Vrancrike oec met,

 

Dat si haer holpen, dat si ontset

 

Wan haren kinde, dat lach gevaen.

3750

Daer quam sele, sonder waen,

 

Dies niet en bestoet, dat verstaet,

 

Mar hem ontfarmde dese valsce daet.

 

Dus lach si daer, ende gaderde na tgone.

 

Nu suldi horen vanden sone.

Hoe Edeward met liste es ontreden uter gevancnessen. i.

In desen tide dat dit gesciede,
Dat sijn moeder gaderde liede
Int geestel[ec] hof, daer si lach,
Dat geviel op .i. dach
Dat her Symon was spelen varen,
Ende beval sinen sone daer naren
Edewarde te hoeden wel!
Ende dese ne was niet fel
Up Edewarde, ende was hem leet
Dat hem die vader dit dede, godweet.
Ende alse die vader wech was,
Lieten doe ute na das
Ende spelen gaen in dat hof.
Willem hiet dese, daer ic secge of

[p. 1,225]

 

Die Edeward dus ontfarmt;

3770

Hi heeft te hem dicke gecarmt,

 

Ende opten vader gesproken mede

 

Dat quaet waer, dat hi dede.

 

Nu gevielt up .i. stonden

 

Dat Edeward .i. list had vonden,

3775

Dat hi hem siec soude maken,

 

Ende dan secgen soude na die saken

 

Dat hi niet mochte genesen,

 

Men lieten riden. Doe met desen

 

Lieten Willem sijn sone uut,

3780

Ende lieten varen over luut

 

Sinen genuchte. Dus reet hi daer

 

Alle die parde moede daer naer

 

Die int hof waren, godweet.

 

Daer na vragedi saen gereet,

3785

Waer sijn part ware, secgic u.

 

‘Mochtic daer op riden nu,

 

Mi dochte ic waer genesen al!’

 

Doe brochtemen tpart, dat in den stal

 

Lange hadde gestaen al stille

3790

S[er]e jegen sinen wille.

 

Ende alse daer op spranc sijn here.

 

Was dat part so blide sere

 

Dat u nieman geseggen conde.

 

Hi reet dat part ter selver stonde

[p. 1,226]

3795

Tote opt water datter stoet,

 

Dat diep was, wijt ende groet

 

Ende om die borch ginc alsoe.

 

Die porte was vaste in sloten toe,

 

Soe datter niemen ut en mochte.

3800

Dit water Edeward besochte,

 

Ende tonet sinen parde wale,

 

Dat emmer wilde springen te dale.

 

Ander werf so dede hi dat,

 

Ende tpart wilde echter ter stat

3805

Int water sijn gesprongen daer.

 

Derdewerf reet hi daer naer,

 

Ende riep al ridende: ‘Neve here,

 

God hoede u! Ende groet mi sere

 

Heren Symone, uwen vader,

3810

Ende danct hem der eren algader

 

Die hi mi hier heeft gedaen;

 

Ic saelt hem noch lonen, sonder waen!’

 

Mettesen worde reet hi dat part

 

In die Nose springen ter vart

3815

(Dat water hiet die Nose daer,

 

Daer hi in reet sonder vaer).

 

Ende dat part daer over swam,

 

So dat Edewarde niet mesquam.

 

Ende doe hi twater dus was leden,

3820

Es hi vaste hene gereden

[p. 1,227]

 

Te Lonnen ward, wat hi mach.

 

Doen mijns heren Symoens sone sach

 

Dat hi dus over dwater sleet,

 

Liep hi vaste ten parde gereet

3825

Ende riep: ‘Volge wi vaste na!’

 

Mar haer perde, alsict versta,

 

Hadde Edeward maect so moede,

 

Dat si hadden cranke spoede

 

Hem te volgen daer met naren.

3830

Aldus es hi hem ontfaren,

 

Al tote Lonnen binnen na das,

 

Daer men sijns nu blide was.

Hoe sijn moeder vernam, dat hi was ontgaen, ende si gewroken ward. li.

Dus es Edeward Symon ontfaren
Te Lonnen binnen, die sijns waren
Blide, dat doe ic u verstaen.
Ende alsi dus daer was ontfaen,
Maecti vrienscap oec daer mede
Met alden genen van der stede.
Dit vernam sijn moeder saen,
Hoe dat hi nu es ontgaen

[p. 1,228]

 

Ende te Lonnen binnen comen.

 

Alsi dus dit heeft vernomen

 

Was sijs blide harde sere,

 

Ende maect haer weder scier ten kere.

3845

Ende voer met hare hulpe goet.

 

Si bat Gode, dor sine oetmoet,

 

Dat hi den sone gesterken moete.

 

‘Maria, edele maget soete!

 

Uwen lieven kinde moeti nu

3850

Vor hem bidden, des biddic u!

 

Hulpe moeti hem sijn ende zegen!’

 

Dit bat si al onderwegen.

 

Die wile, dat nu verstaet,

 

Ende binnen desen het so gaet,

3855

Dat haer zone heeft vernomen

 

Dat si bi Lonnen nu es comen.

 

Daer voer hi jegen haer saen

 

Ende heefse vriendelike ontfaen.

 

Daer clagede si harde sere,

3860

Over die gone die hem onnere

 

Hadde[n] gedaen in dien stede.

 

‘Ende nemmermee en come mede

[p. 1,229]

 

In die stat,’ heefsi gesproken,

 

‘In ben eer over hem gewroken.

3865

Ende dit en wetic wien clagen nu,

 

Dan onsen Here ende, sone, [. . .] u:

 

Ic bidde, sone! dat gi mi wrect!’

 

Die sone sprac: ‘Vrouwe! nu versprect

 

Mar die gene die u dit daden.

3870

Nemmermere en doe mi God genaden,

 

In saelt op hem so sere wreken,

 

Datmer emmermere af sal spreken,

 

Of dat icse yeweren can bevaren.’

 

Die moeder seide hem daer naren

3875

Die haer de scande hadden gedaen,

 

Ende sonderlinge clagede si saep

 

Over .i. ridder, diese trac

 

Uten wagen ende daer stac,

 

So dat si tumelde op die strate.

3880

‘Sone! over dese grote onmate

 

Clagic u nu jammerlike!’

 

Dese ridder hiet die pijnlike

 

Daer si dus sere over claget.

 

Die sone langer niet en daget,

3885

Mar vernemt daer in die stat,

 

Waer die gene sijn na dat

[p. 1,230]

 

Die siere moeder die scande daden.

 

Some dedise setten op raden

 

Ende onthoefden dedire vele;

3890

Ende some gaf hise haer te dele

 

Haren wille met te doene.

 

Aldus so voren daer die gone

 

Die ten faicte waren mede

 

Daer men siere moeder die scande dede.

Hoe die coninc Symone doet sloech, ende wan weder sijn lant. lij.

Na wige ende groten stride,
Die de coninc in den tide
Hadde gehad jegen haren Symoene;
Ende oec beseten in menigen doene,
In borge, in stede had gewese . . .
Ende altoes ut quam met ere,
Ende altoes die ere ontfinc.
Alse her Symon sach dese dinc,
Wildijt te velde becorten nu
In enen stride, dat secgic u.
Want al was dat Edewarde
Tgelucke hadde in alle varde,

[p. 1,231]

 

Hine hadde nochtan en gene liede

 

Jegen mijns heren Symoens maysniede:

 

Want her Symon had hem tienen

3910

Jegen enen die Edeward dienen.

 

Op dit wildi te velde vechten;

 

Hi penst hi sal hem daer berechten,

 

Om dat hi van volke mere es.

 

Ende alse Edeward wiste des,

3915

Quam hi mede te velde met

 

Ende heeft dese dinc wiselec beset.

 

Hi hadde vrome liede opt lant,

 

Ut Vrancrijc, uut Vlaendren, ut Brabant,

 

Die de moeder hem had gesint.

3920

Die heren Symoen waren onbekint

 

Watsi in wige werken conden.

 

Her Symon ten selven stonden

 

Op enen wagen, inden strijt,

 

Die vast was gemaect ter tijt

3925

Ende wel verdect, ende so gemaect

 

Dat hem niemen van achter genaect.

[p. 1,232]

 

Noch van besiden over waer.

 

Dus voer hi in den stride daer,

 

Ende .ij. siere sonen neven heme

3930

Op starke orsse, alsict verneme,

 

Ende elc leide ene grote scare.

 

Ende Edeward, die met groten gare

 

Sijn leet hadde te wreken nu

 

Op heren Symone, dat secgic u,

3935

Quam opten wagen slaende sere.

 

Daer stoet sijn sone in die were:

 

Die sloech Edeward doet ter stat

 

Ende noch hem .iij., ende quam na dat

 

Toten wagen saen daer naren,

3940

Ende sprac: ‘Suldi mi hier ontfaren

 

Met desen wagen, her Simoen,

 

Sone moete mi nemmermere doen

 

God van hemelrike goet no ere!

 

Ic saelt mi eer laten so sere

3945

Costen ende te pinen werden,

 

Na desen wijch emmermere verden

[p. 1,233]

 

Van minent halven, dat secgic u.

 

Gi selter bliven, oftic nu!’

 

Metten worden reet hi ane,

3950

Ende begonste opten wagen te slane

 

So vreselijc: met sinen gesellen

 

Heeft hi den wagen dus doen vellen,

 

Ende sinen standart onder voete.

 

Doen vlo daer dies hadde moete,

3955

Ende lieten her Symone daer.

 

Edeward die hem reet naer

 

Ende sijns harde gierech was,

 

Scoet inden wagen na das,

 

Ende traken uut ende sloegen doet.

3960

Dus verwan hi sinen noet

 

Ende hinde daer also den strijt.

 

Die ander vloen daer ter tijt,

 

Deen hier ende dander daer

 

(Noch seldi horen wel hier naer),

3965

Met groter behindicheit over waer.

[p. 1,234]

Een bispel, datmen Edewarde vertrac, van Saladijns vader. liij.

Ee[.]n ridder, die nu was gewont,
Die niet ontgaen mocht ter stont
Ende also daer ward gevaen,
Daer Edeward of hadde verstaen
Dat hi .iiij. werf over zee
Hadde geweest. ofte mee,
Om dat so hilden daer Edeward,
Dies hi gedaen had die vard
Over zee, ende wel geproevet,
Also alset enen ridder behoevet.

Dese ridder maecte daer cont

Edeward, hoet over zee stont.
Oec seide hi hem naer .i. bispel,
Dat Saladijns vader gevel.
Daer hi lach ende sterven soude,
Onboet hi .iij. papen oude:
Enen jode ende enen heidijn,
Ende enen kersten pape fijn.

Den heiden pape dedi comen

Vor hem allene, hebbic vernomen,
Ende seide: ‘Du moet joede werden
Oft .i. kerstijn, sonder verden,
Emmer deen dat moet wesen!’
Die heiden antworde te desen:

[p. 1,235]

3990

‘Ay here! waer toe dwinct di mi dan,

 

Ende gi sijt selve .i. heyden man?’

 

- ‘Wattan, dit moet emmer sijn!’

 

- ‘Here! so willic werden kerstijn!’

 

Doen dede hi desen wech gaen daer

3995

Ende ontboet den kerstinen naer,

 

Ende seide: ‘Du moets jode sijn

 

Of .i. heydijn sarrasijn!’

 

- ‘Here! des en doe ic niet,

 

Wat soes mi daer na gesciet!’

4000

- ‘Deen dat moet emmer gescien!’

 

Die kerstijn antworde doe te dien:

 

‘Ic sal kerstijn bliven goet,

 

So wat pinen gi mi doet!’

 

Daer horde die heyden daer int leste,

4005

Der kerstine wet waer die beste;

 

Ende dede vor hem .i. beckijn bringen

 

Al vol waters na dien dingen,

 

Ende maecter .i. cruce over daer

 

Ende seide: ‘Alse verre es vorwaer

4010

Van hier tote daer, dat secgic u,

 

Alse van daer tote hier nu!’

 

Doe nam hi dbecken, ende goet

 

Dat water sciere op sijn hoet

 

In ere vorme van kerstijnhede.

4015

Dit was ene grote behendichede.

[p. 1,236]

Wat broeder Alebrecht seget van den sacramente. liiij.

Broeder Alebrecht doet ons gewes,
Dat wie in hoeftsonden es,
Hem en ward niet bekent
Vander kerken dat sacrament.
Sent Augustijn doet ons verstaen
Ende seget, sonder waen,
Dat ontfaen sal wijf no man,
Sine kinnen hem selven dan
Van goeder contientien tallen stonden,
Dat es te verstane: buten hoeftsonden.

Broeder Allebrecht seit in waren dingen:

Dat int sacra[. . .]ment sijn sonderlingen

[p. 1,237]

 

.iij. dinge, alse men mach sien.

 

Dat irste oec van desen drien

4030

Es ene figure, wijn ende broet;

 

Daer es Gods lichgaem ende sijn bloet;

 

Daer es die cracht der genoechtechede

 

Ende der karitaten mede.

[p. 1,238]

 

Dat irste es dat sacrament,

4035

Ende en geen wesen en bekent.

 

Dat ander dat sacrament es

 

Ende .i. wesen, dat sijt gewes.

 

Terde es .i. wesen omtrent,

 

Ende oec en geen sacrament.

4040

Want vanden worden die cracht,

 

Die die priester seit, hevet macht

 

So groet, dat si voeget in scine

 

Die gedaente van brode, van wine,

 

Enten lichaem ons Heren

4045

Ende sijn bloet, sonder verkeren;

 

So dat niet en mach sceden,

 

En blive in ere drivoudicheden.

 

Dese cracht gaf Cristus, sonder sage,

 

Den worden in witten donresdage,

[p. 1,239]

4050

Doen hi met sinen jongeren at

 

Ende te hem seide na dat:

 

‘Hoc est corpus meum!’ Dese word

 

En mach niemen secgen vord

 

Noch en es oec te secgen weerd

4055

Dan die priester, alsi sacreert.

 

Vort, al donct u sijn bekent

 

Broet ende wijn int sacrament,

 

Du sout nochtan geloven des,

 

Dat in die waerheit niet anders es

4060

Dan Gods lichaem ende sijn bloet.

 

Dit hout vaste in dinen moet.

 

Nu verstant hier vort van dien:

 

Want al dat wi daer mogen sien

 

Ende ane scouwen ende bekinnen,

4065

Met algader ons vif sinnen,

 

Dat sijn accidensien daer

 

Sonder subject over waer,

 

Ende sonder substantie van desen;

 

Dat oec es sonder .i. wesen

4070

Daer accidentien in souden sijn.

 

Ende dese maniere nader waerheit fijn,

[p. 1,240]

 

Dat accidencien sijn sonder subject,

 

(Also alse broeder Allebrecht sprect)

 

So eest een wesen hoven nature.

4075

Dit latic aldus te derre ure,

 

Ende sal u een lettel secgen vort

 

Wat den genen toe behort

 

Die ten sacrament selen gaen

 

Ende hoe dat sijt selen ontfaen.

Hoe een dat sacrament sal ontfaen, ende in wat manieren. lv.

Verstaet, gi leke al omtrent,
Dat dit heylige sacrament
Niement te rechte soude ontfaen
Die met hoefsonde waer bevaen,
En si dat hi gebiecht ware,
Ende in berou der sonden daer nare
Ende genoech doen vander daet.
En waer also, dat verstaet,
Dat een tsacrament moest angaen,
Oft hi souder s[c]ande af ontfaen

[p. 1,241]

4090

Ende gevecht souder af werden.

 

Om dit te verhoeden, mochti terden

 

Vort al ongebiecht, godweet,

 

Ende tsacrament ontfaen gereet

 

Met berouwenesse te dien stonden.

4095

Gelijc oft .i. priester in hoeftsonden

 

Waer ende berounesse hadde groet,

 

Ende quame toe selke noet

 

Dat hi messe moest doen saen,

 

Of hi soude daer scande ontfaen

4100

Ende gevecht oec werden daer nare

 

Vanden volke, dat daer ware;

 

Of daer waer een lijc sonderlinge,

 

Oft enigerhande ander dinge

 

Daer hi messe om moeste lesen,

4105

Ende niet ontgaen mochte desen;

 

Om dit mocht die priester daer

 

Dat sacrament inden outaer

 

Nutten, in dien dat hi

 

Berou hadde groet daer bi

4110

Ende met wille, dat hi alse saen

 

Alsi mochte, biechte soude ontfaen,

 

Ende genoech doen vander dinc

 

Dat hi sonder biechte tsacrament ontfine,

 

Want te dien tiden hadde niet

4115

En genen priester, daer hi hem yet

 

Jegen mochte biechte spreken.

 

In desen ponte oec sekerleken,

[p. 1,242]

 

Als gi hier nu hebt vernomen,

 

So mach .i. leke daer toe comen

4120

In paesdage oec ter messen

 

Ongebiecht, met berounessen

 

Ende in wille biechte tontfaen

 

So hi eerst mach vort aen.

 

Ende op dit mochti vor waer

4125

Dat sacrament nemen aldaer,

 

Ja in dier manieren, ende in dien rade,

 

Waer dat sake dat hijt niet dade,

 

Dat hem daer af soude gescien

 

S[c]ande onder tfolc van dien.

4130

Mar op dit ne radic niet

 

Dat hem een der biechte ontiet,

 

Mar in tijd so biechte ontfa

 

Als hijs te doen heeft, dat hijs daer na

 

Niet en heb te doene des.

4135

Ende hier mede, des sijt gewes,

 

Solveric u dit argument,

 

Daer .ij. reden in sijn bekent.

Noch vanden sacramente. lvi.

Sente Matheus bescrijft ons dat:
Dat die sonde in gere stat

[p. 1,243]

4140

En heeft te doen der medecine,

 

Mar die sieke, alst es in scine,

 

Heeft der medecine noet.

 

Hier met betekent hi ons albloet

 

Dat wie in hoeftsonden es,

4145

Dat sijn die sieke, des sijt gewes.

 

God betekent ons oec dat,

 

Daer hi metten publicane at

 

Ende metten sondaren, als wijt weten,

 

Diene ontfingen, dicke gine eten;

4150

Mar dat was van buten, nu siet!

 

Van binnen sone ontfingen sine niet,

 

Als wi dat sacrament, sonder waen,

 

Dat wi van binnen moeten ontfaen.

 

Want sonder twivel, sijt gewes,

4155

Die in hoeftsonden es,

 

Ontfaet hi daer omtrent

 

Gods lichaem, dat sacrament,

 

Hi ontfaet daer sonder messen

 

In siere sware verdoemenessen.

4160

Meret: als bider arken ons Heren,

 

Hier bi mochti .i. teken leren:

[p. 1,244]

 

Dat die minsce geliket hare

 

Dat sacrament ontfaen ten outare.

 

Hier op scrijft sent Paulus dit word:

4165

Doen die Betsamiten besochten vord

 

Die arke ons Heren, si u becant,

 

Ende si daer ane daden die hant,

 

Om dat si dochten dat si soude vallen,

 

Doe hem die ossen stieten met allen

4170

Die arke trocken mede.

 

Oza, die ene hand daer an dede,

 

Starf staphans daer om das,

 

Want hi onwerdich des was

 

Dat hi sijn hant daer an soude doen,

4175

Om dat hi der sonden adde geploen.

 

Na dien dat die man dus starf

 

Anden lichaem, ende bedarf,

 

Om dat hi in souden gerede

 

Sine hant an die arke dede,

4180

So moetsy wel sterven geestelike

 

Ane die ziele, die onwerdelike

 

Dat sacrament, dat waent verstaen,

 

Ten outare in sonden ontfaen.

[p. 1,245]

 

Daer bi hoedem elc sondare

4185

Dat hi dat sacrament ten outare

 

Niet ontfa ja van binnen.

 

Van buten mogent sondare bekinnen,

 

Als tontfane den Gods sone

 

Om hem reverentie te done,

4190

Gelijc in der manieren al dus

 

Datten ontfaet Zacheus.

 

Waer van binnen in genen stonden

 

Sone souten ontfaen met sonden;

 

Want geen minsee en sal gaen

4195

Tons Heren tafel, sonder waen,

 

Ende tes viants tafel mede,

 

Gelijc dat Judas dede.

 

Nu mogedi vord secgen aldus:

 

Dat onse Here Jhesus Cristus

4200

Selve Judase gaf aldaer

 

Sinen lichaem. Dat es waer;

[p. 1,246]

 

Want hine niet weygeren woude,

 

Noch sine sonden niet soude

 

Oppenbaren. Nochtan dat Judas

4205

Al daer ontfinc, wet wel, dat was

 

Te siere verdoemenesse aldaer.

 

Aldus sal doen vorden outaer

 

Die priester: al quame hem alsoe

 

Een minsce vorden outare toe

4210

Met andren lieden, al wisti gereet

 

Dat hi met Gode waer leet,

 

Ende oec waer sere gebonden

 

Met vulen quaden hoeftsonden,

 

Ende wil hi dat sacrament ontfaen,

4215

Hi sal hem geven sonder waen,

 

Ja indien datmen openbare

 

Sine sonden en sie harentare,

 

Want hine sculdich niet en es

 

Vor die liede, des sijt gewes,

4220

Te wroegen, noch oec doen bekent.

 

Mer die also [nemt] dat sacrament,

 

Hi nemet te siere verdoemnes mede,

 

Gelijc dat Judas van Gode dede,

 

En waer in dien also, godweet,

4225

Dat ic hier voren heb geseet.

[p. 1,247]

Vanden sacramente dat in contrarie es, ende broeder Alebrechts doet. lvij.

Te dien redenen contrarium sijn,
Gelijc dat seget sent Augustijn
Ende die apostelen alle, nu mere,
Ende meester Huge, die grote clerc.
Sent Augustijn doet verstaen
Dat niemen sal tsacrament ontfaen,
Hine heb sine contientie goet
Ende oec reine sinen moet.
Meester Huge seit gerede,
Van sente Victors, hir ter stede:
Dat niemen ontfa dat sacrament,
Hine si in berouwenesse bekent
Van sinen sonden, sonder waen,
Ende biechte mede gedaen
Ende sine penitensie daer af ontfaen:
Dus mach hi ten sacramente gaen.

Sinte Paulus seget oec dat:

Minsce, proefdi selven ter stat,

[p. 1,248]

 

Ja biechti, ende dan ontfa

4245

Dine penitensie oec daer na,

 

Ende ete vanden brode die welke

 

Ende drinke dan ute den kelke.

 

Dits te seggen, na mijn verstaen:

 

Dat hi dan sal ontfaen

4250

Dat edele werdege sacrament,

 

Dat van Gode ward gesent.

 

Hier op seget oec al slecht

 

Van Coelne broeder Alebrecht,

 

Dattie mensce biechte van al

4255

Eer hi tsacrament ontfaen sal,

 

En si in desen .iij. saken,

 

Dien ic u hier cont sal maken.

 

Dierste es, dat waent verstaen:

 

Waer .i. in siecheden bevaen

4260

Dat hi hem niet gebiechten can,

 

Ende heeft hi berounes dan,

 

So mach hi tsacrament ontfaen.

 

Dat ander es, dat sijn prochiaen

 

Hem ongereet es op dien dach

4265

Daer hi hem jegen biechten mach,

 

Ende in dien dat hi heeft wille

 

Jegen hem te biechten lude ende stille

[p. 1,249]

 

Ten irsten, dat hijs toe mach comen:

 

Dus mach hi tsacrament oec gomen.

4270

Dat derde es oec van dien

 

Dat hi niet en es vorsien,

 

Noch tijt en heeft te dien stonden

 

Hem te bepensen van sinen sonden;

 

Ende wil hem bepensen dan,

4275

Ende berouwenesse hebben vort an,

 

Ende te biechten sonder verdrach

 

Ten alre irsten dat hi mach.

 

Vort dat meester Huge seit,

 

Es te verstane na die waerheit:

4280

Daer die mensce hevet tijt

 

Hem te biechten, des seker sijt,

 

Ende sinen prochiaen oec heeft

 

Oft dien hi sine macht geeft,

 

Ende daert hem dan gene noet

4285

En beneemt clein no groet;

 

Want mach hi hebben enich van desen,

 

So waer hi hem sculdich, als wi lesen,

 

Hem te biechten sonderlinge,

 

Ende hi dat sacrament ontfinge.

4290

Dit sijn broeder Alebrecht word,

 

Dat hi vanden sacrament brinct vort

 

Na vele goeder nutter dinge

 

Dat hi maecte sonderlinge,

[p. 1,250]

 

Doe gaf hi der doet haer scout,

4295

Doen hi wel was .xc. jaer out.

 

Biscop was hi ende predicare;

 

Boeke maecti openbare

 

Noch fijn in die werelt wijt.

 

.i. inde makic. het es tijt,

4300

Vanden irsten [. . .] boeke gereet

 

Dat in die vifte pertie steet.

 

Den andren boec willic beginnen;

 

Mar eer biddic der coninginnen,

 

Der moeder Gods, datsi mi spare!

4305

Ende haren sone biddic daer nare

 

Dat hi mi den sin verlichte,

 

Dat ict aldus vort gedichte!