Spiegel historiael. Voortzetting vierde partie [alleen brontekst]

[Fragment 7]

[p. 3,406]

 

Nylus oec die riviere,

 

Die om sente Jans misse pleget sciere

 

Te vloeyen verre ende wide,

 

En vloeyde niet in dien tide;

5

Ende daer om en mocht men niet

 

Van droecheden, wats gesciet, ........

 

Ende hier om wort die soudaen

 

In sorghen sere bevaen,

 

Want hi den dieren tijt dochte.

10

Hier om hi den paeys sochte,

 

Ende onboot mit sinen broeder zaen,

 

Coenradine, den kerstinen, sonder waen,

 

Dat hi hem Damiate wilde geven,

 

Mochti entie sine behouden tleven,

15

Ende tcruce mede ende al die man,

 

Die Saladijn hier voren wan

 

Te Jherusalem in die goede stede;

 

‘Ende waer die gevangen leggen mede,

 

Die sal ic u leveren nu ter stont;

20

Ende Jherusalem, ic doet u cont,

 

Sal ic weder maken doen,

 

Dat tebraken mine baroen;

 

Ende al tlant willic u laten te dele,

 

Sonder allene II castele,

25

Die sal ic te chense houden van u,

 

Also lange als die vrede duret nu.’

 

Maer dese II so starc waren

 

Ende stonden so wel te punte, twaren,

[p. 3,407]

 

Dat hi daer mede wel soude dwingen

30

Die lande alle sonderlingen

 

Tot Jherusalem der stede, besiet;

 

Ende hier of en wisten donse niet.

 

Dit gebod behagede onsen lieden,

 

Ende hier op si hem oec berieden;

35

Patriarke, bisscopen, legaten,

 

Hertogen, Duutsce prelaten,

 

Fransoyse, Ytaliene ende Tempeliers,

 

Riddren ghemene, Hospitaliers,

 

Rieden alle in deser maniere,

40

Dat men Damiate opname sciere.

Hoe Damiaten gewonnen was. XXXIII.

Daer na die soudaen heymelike dede

Ene grote menichte van voetgangers gerede
Bi enen hoeke in die stat,
Daer CC ende XL kerstine na dat
Bi slaeptide in waren comen
Des Sondachs nachts, heb ic vernomen,
Ende dese worden aldus saen
Alle gedoot ofte gevaen.

Op die None van Novembris,

Dat na Alre Heiligen misse es,
So wort Damiaten gegeven op,
Sonder slach ende clop,
Sonder striden, sonder minieren,
Sonder assaut enigertieren
Ende sonder enige scade groot.
Dese ende dese victorie bloot
Mach men Gode wel andragen.
Ende Nylus oec na dien dagen
Ghinc vloeyen soetelijc ende sere,
Ende vele meer dan si dede ere,
So dat al die grachten aldaer
Worden in tlant vervult, vorwaer.
Die soudaen wort sere confuus nu
Om dese dinc, dat segic u,
Dat Nylus wies aldus hoge,
Ende te voren stont so droge,
Ende verbernde sine castele, sonder waen,
Ende is wech gevloen saen.
Die kerstine ghingen in die stat,
Ende vonden alse corren liggende na dat
Die liede doot op der straten,
Van honger groot utermaten
Ende van plagen die daer was.
Si vonden oec genoech na das
Silver, gout, sindael ende side,
Laken, menich dier gesmide,
Scone cledre, alrehande dinge,
Die men mochte gepensen sonderlinge,
Dies vant men daer vol planteyt.
Wat helpter vele toe geseit?
Damiaten, dat hier voren
Den kerstinen dede groten toren,
Ende in allen riken was vernant
Boven allen steden die men vant,
Ende behoederse was van der zee,
Ende roverse der kerstine ende gevee
Altoos hier voer hadde gewesen,

[p. 3,408]

 

Hoe bistu dus ofcomen van desen

 

Sonder slach ende sonder stoot?

50

En can niet dat wonder groot

 

Ghescriven no geseggen van di,

 

Sonder dat ons Heren mogentheit si.

Hoe vast Damiaten was, ende hoe si haer ghewin deilden. XXXIIII.

Binnen dien tiden dat men daer lach,

Tot op dien selven dach
Dat die stat was opgegeven,
So wasser daer wel doot bleven
XXX^M bi getale,
Die God versloech altemale;
Ende hier of hadden donse noot
Van den stanke, die was groot
In husen, op bedden, in allen steden.
Wijf, manne, kinder mede,
Vant men leggende so versmort.
Hier of worden donse verdoort,
So dat die dode daer ter stat
Die levende doden oec na dat.
Daer wasser oec gevaen daer naer
XXIIII^M vorwaer;
Som storven dese herde sciere,
Ende som worden si vercocht diere;
Som worden si kerstijn met
Ende ghingen of hare wet.

Dese stat hadde III starke mure

Omgaende jegen hare gebure,
Ende emmer deen starker vele
Dan dander ende hogher van enen dele.
Die middelste muer hadde daer
So groot ende so starc an scine,
Dat men mit ne gere pine,
Al liet men enen gewerden al,
Hine hadde niet dat geval,
Dat hise yewer conde gevellen nu.
Dus was die stat, dat segic u,
Bewaert [ende] gevest wale.

Doe geboot men na dese tale

Bi den banne van enen legate
Van Rome, ende alle verwate,
Dat men te hope brochte thant
Dat men in die stat vant,
Ende ment deelde al gemene.
Dit was daer gedaen na tghene.
Ende daer na maecte men van den castele
Onser Vrouwen kerke te dele,
Die scone was, ende wietse daer
Misse in te doene daer naer.
Hier in waren IIII outare,
Ghemaect scone daer nare:
Dene in dere onser Vrouwen,
Dier wi dienen souden mit trouwen;
Dander in sinte Peter ende Paulus,
Ende hem te dienen daer aldus;
Die derde in shelichs cruus ere,
Daer te singen vorwaert mere;
Den vierden maecten si gereet
In sinte Bertolmeus ere, godweet.
Seylscutte, bliden, magnele,
Namen si daer te haren dele.
Den Duutscen enten Vresen mede
Was bevolen dese stede
Te houden ente bewaren die stat,
Ende dander voeren vort na dat.

Hoe Tanays gewonnen wart. XXXV.

Niet minder mirakel, maer also groet

Als hier voren gescreven stoet,

[p. 3,409]

 

Daer Damiaten mede was gewonnen,

 

So is hier voer Thanays begonnen;

5

Want en hat onse Here gedaen,

 

En mocht niet onder zijn gedaen;

 

Want die heydene seilden in die zee

 

In scepelkine, min no mee,

 

Totter rivieren die Thamas hiet,

10

Om dat si souden maken verdriet,

 

Dat die kerstine souden horen,

 

Dat sise hier mede souden verdoren,

 

Ende hem volgen souden daer,

 

Ende dan van achter comen naer.

15

Maer dit was al om niet,

 

Sine achten der ghere niet;

 

Ende doe dit die ghene saghen,

 

Die daer in die stat laghen,

 

Sloten si die porte ende ghingen vlien.

20

Hier an mach men die waerheit sien,

 

Dat die kerstine min no mere

 

Hadden ten leedsman dan onsen Here.

 

In orcondscepe, die dit sagen,

 

Dat men nie en conde gewagen

25

Van starkeren casteel, dan dit was.

 

VII toren haddi om das

 

Ende II grote fosseyde,

 

Mit vasten muren op alle beide.

 

Ene lake gaet oec daer omme,

30

Beide recht ende cromme;

 

Te winter macher niement liden,

 

Ente zomer in ghenen tiden,

 

En si aventuerlijc zere

 

Ende oec kenne wel den kere.

35

Vissche zijn daer in die lake

 

Ongetallike, van goeder smake,

 

Daer jaerlix of hadde die soudaen

 

IIII^M marc, sonder waen.

 

Voegel sijn daer in een dele.

40

Die stat hoort tesen castele

 

Es mere dan Damiate es

 

Ende noch also starc, sijt seker des,

 

Ende van Damiaten oec wale

 

Ene dachvaert, in ware tale,

45

Ter zee, recht in die vaert

 

Ten lande van promessione waert.

 

Grote scade dese twe steden

 

Onsen lieden dicke deden,

 

Ende nu waren in der kerstine hant,

50

Sonder slach ende sonder brant,

 

Ende sonder mineren, ongepijnt,

 

Dat recht Gods mirakel schijnt.

Van enen boec dat in Damiate ghevonden was. XXXVI.

Eer Damiate gewonnen waert,

So wart daer een boec geopenbart,
Dat in Arabix gescreven was.
Die name daer of, sijt seker das,
Diet maecte, en was geen kerstijn,
No Jode, no heyden, no Zarrasijn:

[p. 3,410]

 

Dies lochendi al openbare,

 

Dat hi gheen van desen ware.

 

Int boec stont dit gescreven al,

10

Dat ic hier nu seggen sal.

 

Daer stont in, dat een mit ogen zwert

 

Ende blosende wangen, van leden hert,

 

Mit ere gheluwer banieren,

 

Jherusalem soude asselgieren

15

Ende der kerstine vele vaen,

 

Ende coningen ende princen verslaen;

 

Ende Tyberiadus ende Ascalone

 

Soude struweren oec die gone,

 

Ende dat cruce ons Heren mede

20

Voeren soude ongherede;

 

Ende dit soude gescien ter stonden

 

Om der kerstine vule sonden;

 

Ende daer na soudi te Tieren comen,

 

Maer dat soude hem werden benomen,

25

Dat hi dat niet gestruweren en conde.

 

Ende in der vraeyer orconde

 

So heeft Salijn dit al gedaen.

 

Voort so dede die boec verstaen,

 

Dat die kerstine daer na niet lanc

30

Al dier steden ommeganc

 

Winnen souden, ende Damieten

 

Ende Thanas wart hem beheten;

 

Ende hi voerseide oec, in ware dinc,

 

Van enen kersten coninc,

35

Die van Nubien soude wesen,

 

Ende soude Mich die stat na desen

 

Destruweren, ende Mamets bene

 

Spaersen ende destruweren na tgene;

 

Ende vele dingen, die som gesciet

40

Nu sijn, ende som oec niet,

 

Dat vant men daer in al gescreven,

 

Maer niet en wist men van wient was bleven.

 

Men heeft vernomen hier voren wel,

 

Dat liede seiden mit monde wel

45

Ende prophiteerden dat soude gescien,

 

Nochtan en hadden si niet van dien

 

Int herte van ghere weldaet:

 

Als van Balam ghescreven staet,

 

Die valsche ende onwettich was;

50

Doch propheteerdi, als ict las.

Hoe Chorodijn al sijn lant onboot. XXXVII.

In desen tiden quam Chorodijn

(Dat was een heyden Sarrasijn)
Tot Palestine ende struwerde aldaer
Cesarien den casteel, vorwaer;
Maer die onse ontvloen daer uut
Ter zee waert sonder enich geluut,
Want si daer hadden goeden uutganc.
Ende doe voer men daer na niet lanc
Tot Fili Dei, den starken casteel;
Maer die hads daer sijn deel,
Want die Tempeliers haddent zo
Bewaert, dat hi hem niet een stro
En conde gederen nu ter wile.
Die Tempeliers daden nu, sonder ghile,
Assaut op die dieve, twaren,
Die Sarrasine, [die] te Akers waren.
Vromelike sloegen sise doot,
Ende some vingen sise inder noot.
Ende hier om onboot Choradijn,
Van daer die zonne opgaet, die hulpe zijn,
Alle die Zarrasine, godweet,
Dat si tAkers quamen gereet,
Ende dat ofdaden in den gront;

[p. 3,411]

 

Maer so vele kerstine nu ter stont

25

Vant hi in den lande daer,

 

Dat dit bliven moeste vorwaer;

 

Ende om den dienst oec mede,

 

Die hare princen te meniger stede

 

Hadden, ende oec om dat

30

Dat hare liede te meniger stat

 

Lagen verslegen in hopen groot,

 

Ende Calippus, haer paus, geboot

 

Dat mense ter erden doen soude:

 

Dit waren die saken entie scoude.

Hoe donse letteren senden te Georgianen, ende hare wesen. XXXVIII.

Dese niemare is verre geronnen,

Dat Damiaten is gewonnen
Ende Thanays, die vaste stat.
Letteren sende men saen na dat
In Georgianen ten kerstinen luden,
Die daer den castele hueden.
Dit tornde den Georgianen zere:
‘Sal dus onwerdich volc onsen here
Ende onse lant daer onderdoen,
Die van verren sijn ontvloen
Ende over zee dus comen hare?’
Dat hadde hem herde onmare.

Georgiane sijn lieden, godweet,

Die Gods dienst hebben leet.
Bi Grieken comet an dene side,
Ende an Persen an dander side.
Lanc eist so dat coemt
Anden berch, die men Caspi noemt.
Het sijn onbesceiden liede,
Ende striden gherne in allen tide.
Die clerken van den lande daer
Hebben ront gescoren haer haer,
Entie leke gevierkant mede.
Hare wive riden mede gerede
In allen striden, weet vorwaer.
Man ende wijf in tlant daer,
Als si te stride sullen gaen,
Ende eer si dan den strijt bestaen,
So hebben si ene cawoorde gereet,
Entie al vol wijns gereet,
Dien drinken si al uut tier stat,

[p. 3,412]

 

Ende stoutelike gaen si na dat

 

In den strijt, al onvervaert:

 

Dit is der Georgianen aert.

35

Al binnen vrede, hebben sijs stade,

 

Slaen si enen ende doen scade;

 

Ja sgraven zone van Tripel mede

 

Sloeghen si oec, binnen vrede,

 

In onser Vrouwen kerke doot,

40

Daer si tribuut of gaven groot.

 

In dit selve jaer hier te voren

 

Starf die soudaen uutvercoren

 

Van Yconien; men seit oec das,

 

Dat hi heymelic kersten was,

45

Ende hi so lief hadde die kerstine,

 

Dat hi dickent die Sarrasine

 

Jegenstreet doer der kerstijn wille.

 

Hi liet oec die gevangene stille

 

Ute, ende halpse henen zaen;

50

Entiere bliven wilden, sonder waen,

 

Hi heltse daer int lant also.

 

Neven sire siden wildi oec toe

 

Kerstine hebben in allen tiden,

 

........

55

So beval hi hem sinen lichame;

 

Want van hem bet bequame,

 

Dant van den Zarrasinen dede.

 

Dese hadde in hoeden mede

 

Saladijns zone, Miralinen,

60

Jeghen den zone Saphinen;

 

Nochtan Calephas van Baldas,

 

Die der heyden paus was,

 

Hadde Saphdijns kinder onderstaen,

 

Ende wildem tlant doen hebben saen.

Hoe Japhat was gevelt, ende ander dinc. XXXIX.

Doe men screef ons Heren jaer

M CC XX vorwaer,
So struweerde Choradijn ongelet
Den sterken casteel te Japhet.

Int jaer recht dat sculdich was

Die coninc van Jherusalem, sendi vor das

[p. 3,413]

 

Tot Damiaten groot goet in scine,

 

Van terwe, van smoute ende van wine,

 

Van perden ende van goeden baken,

10

Om donse mede doen te maken.

 

Ende dit dedi, omdat hi daer mede

 

Hem onsculdighen wilde gerede.

 

In die seste vaert van die Melane,

 

Entie erdsche bisscop van Fornane,

15

Entie bisscop van Ceregensen der stede.

 

Her Vrederic sende sinen bode oec mede,

 

Die daer letteren sende saen

 

Mit goude gebulleert, sonder waen,

 

Daer sine coemste in was gescreven

20

Mit vele sijnre genoten beneven.

 

Entie bisscop van Brandijs,

 

Ende van Ytalyen menich ridder wijs,

 

Die legate mit hem brachte,

 

Die waren van groter machte.

25

Nu dese erdsce bisscop, daer ic of sprac,

 

Van Meylane oec mede trac

 

Ende sijn geselscap, ende sijn comen

 

Over zee, daer si hebben vernomen

 

Den soudaen, die sine castele

30

Waecte vaste na enen dele

 

Op die yle van Damyaten,

 

Ene dachvaert van daer, hem tonbaten.

 

Maer dese bisscop hadde ridders met,

 

Ende hebben hem daer jegen geset

35

Ende belet van sinen doene.

 

Matheus, die grave coene,

 

Quam mit VI galeyden, vorwaer,

 

Daer hem in die zee die II daer naer

 

Gheroeft waren; ende den soudaen

40

Daer na gelevert, sonder waen,

 

All die kerstine die hi nu

 

In sine mogentheit hadde, segic u,

 

Voort nu leverde den paynen,

 

Om te quellen ende doen pinen.

[p. 3,414]

Hoe die Tarteren Georgeanen wonnen. XL.

In tselve jaer die Tartren quamen

In Georgianen altesamen
Ende bego ........ zaen.
Sulc hoge man, sonder waen,
Die van Georgeanen was,
Nam wijf ende kint ende vlo na das
Ten berge van Caspien waert,
Om daer te zine in sijn rewaert.
In sijn dorp sijn III heren comen
Van den Tarters, hebic vernomen,
Ende roveden sgheens goet altemale,
Ende ghevreescheden daer na sonder hale,
Waer hi henen gevloen was,
Ende volchden hem biden spore na das,
Ende vonden op den berch daer naer
Man ende wijf ende kint, dats waer,
Ende vingense ende deletse vort an.
Den enen viel te dele den man,
Den andren den zone, den derden twijf,
Mit goude, mit silver, sonder blijf.
Doe sprac die gene die hadde den zone:
‘Sal ic houden desen te lone,
Die ghescepen is als een hont,
Over mijn deel nu ter stont?
Dat en gesciet heden van mi!’
Doe worden si te rade daer bi,
Dat si den man enten zone mede
Doot sloegen daer gerede,
Ende deelden tgoet onder hem aldaer.
Doe dat wijf sach, vorwaer,
Dat [haer] man ende haer zone doot was,
Ghinc si in een clooster na das
Ende leedde haer lijf na nonnen leven.
Daer na vinden wi bescreven,
Dattie Tartren van M enen
Tlijf namen doe altenen,
Tenen teyken van haren zeghe.
Eer si wilden sceiden weghe,
So moeste die stat van Georgeane
Hem VII gheven, na minen wane,
Daer si die hoofde op setten zo
Te VII steden. Daer na do
Wort hongher so groot onder die liede,
Dat nie sint so groot honger gesciede.

Der Georgianen ghelove ende haer sacramenten. XLI.

Tlant van Georgiane

Hoorde van ouden tiden daer ane
Den patriarke, al over waer,
Van Antiochen, verre ende naer,
Ende Armenien ende Capadocien
Ende oec mede al Turkien.
Nu was in Turkien werringe groot,
Dat die Georgianen doer den noot
TAntiochen niet conden comen,
Ende hebben heymelike boden genomen,
Die al ter zee te Constantinobel quamen,
Ende van daer tAntiochen tsamen,
Daer si den patriarke vonden,
Dien si baden op die stonden,
Dat si hem enen chacob doe senden,

[p. 3,415]

 

Dats te seggen, als wijt kenden,

 

Enen getrouwen bisscop gerede,

 

Ende dien daer sette in die stede.

 

Doe sende die patriarke aldaer

20

Een ampulle mit kerseme daer naer,

 

Ende die verniewede mit olien saen

 

Die bisscop, als hise hadde ontfaen;

 

Ende te VII jaren voort alrene

 

Soudmen dat vernuwen gemene;

25

Ende dan soudmen die bisscoppen vergadren daer,

 

Aldaer ment verniewet, vorwaer.

 

Dit heefti gedaen; daer na nu

 

Sende hier mede, dat segic u,

 

Die patriarke letteren gescreven,

30

Dat hi macht hevet gegeven

 

Enen bisscop, dien si coren gemene,

 

Dat hi maken mochte na tghene,

 

Ende hare cathaliche confirmeren daer:

 

Ende dit is gesciet also daer naer.

35

Het sijn in Georgien wale

 

XVIII bisscoppen bi getale;

 

Maer die dat crisma maect aldaer,

 

Vercoopt den andren tsacrament, dats waer;

 

Entie niet kint mach dragen dan,

40

Sceet hi om ghelt van haren man;

 

Ende abten ende monicken mede

 

Sijn daer voercopers ende woekers gerede,

 

Ende die tasseren oec vort bet,

 

Spelen jeghen die nonnen met,

45

Ende es hem georlovet echt,

 

Dat sijt doen mogen over recht.

Hoe die Tarteren Armenien wonnen. XLII.

Na Georgiam die Tartren zaen

Sijn in Armenien daer na gegaen
Ende destruwerdent, clene ende groot.
Daer is in een edel stat, sonder genoot,
Die Any geheten is aldaer,
Daer M kerken in staen, vorwaer,
Ende C^M familien nu
In woenen, dat segic u.
Dese stat wonnen in XII daghen
Die Tarters, sonder enich verdraghen.
Bi Any staet die berch Ararach,
Daer Noes erke op lach,
Ende an den voet des berges na dat
Maecte Noe doe die eerste stat,
Entie stat hiet Ladmine.
Ende daer om loopt oec mee
Die flume Arachs, diet Moniou
Ghelopen coemt, dat segic u.
Dese berch is so hoge,
Datter gheen vogel boven en vloge,
Noch nie en vernam men man,
Die daer boven geclimmen can,
Sonder een monic, die also

[p. 3,416]

 

So grote devocie hadde daer toe,

25

Om Noes arke te besien aldaer.

 

Dicke pijndi hem, vorwaer,

 

Daer op te clemmen, dat die man

 

Moede was van clemmen, ende dan

 

Rusti hem ende sliep also,

30

Ende als hi ontwiec, vant hi hem doe

 

Neder gevoert, en weet wat doet,

 

Onder an des berges voet.

 

Doe maenden zijn abt saen

 

Bi sire regel, dat hi soude gaen

35

Enewaerf op den berch, godweet,

 

Also verre als hi mochte gereet,

 

Ende daer na en pijnde hem niet mere

 

Op den berch te clemmen mere.

 

Doe ghinc die ghene daer en wege,

40

Ende God gaf hem so den zeghe,

 

Dat hi opt alreoverste clam,

 

Ende vander arke een bort nam

 

Ende brocht neder; ende daer na

 

Maecti enen clooster, als ict versta,

45

Anden voet des berges, vorwaer.

 

Ende dat bort is noch aldaer:

 

Daer hout ment over een heilichdoem

 

Waerdelike, ende hebbens roem.

Hoe die van Armenien houden hare wet ende hare vasten. XLIII.

Die Armenien in hare wet

Eten in Paeschavonde eyer met,
Ende te vespertide, godweet,
Eten si dan case gereet:
Si seggen dat doe onse Here opstont.
Ende van Paeschen, dat si u cont,
Al tot Sinxen toe, vorwaer,
Eten si sVridages vleysch daer naer.
Sine weten van den Kersdage niet;
Noch quatuortemper, wats gesciet,
No vigelie no heilige dage met
Hebben si en ghene geset.
In die vasten singen si misse en gene,
Sonder Saterdages ende Sondages allene;
Want alsi singen, seggen si,
Dat si haer vasten breken daer bi;
Ende daer om singen si sVridages niet,
Om dat si haer vasten willen breken niet.
Des daghes als si vleysch eten,
En willen si der misse niet vergeten,
Om dat si niet en vasten dan.
Vele vastine bringen si an:
III weken voer Vastelavont
Beghinnen si ene vasten ter stont,
Ende dat heten die vasten Sergius;
Ende die beghinnen si Maendages aldus,
Ende vasten tot Saterdages gereet,
Ende dan eten si vleysch, godweet,
Die twe dage, Saterdach ende Sondach.
In dander weke daer na gelach,
SWoensdages, sVridages met,
No visch no smout daer niement et,
No wijn en drincken si oec niet daer,
No al die vasten daer naer.
Ende die daer visch of smout of wijn
Ate, het soude hem dunken sijn
Mere misdaet dan die ghene,
Die te hoers huse ghinge gemene.
Entie weke van vastine .....