Sa wie 't sawat

[p. 179]

23 Rouke

It wie yn 'e tiid fan echte plysjes, fan minsken mei gesach dus. De tiid fan postkommandanten fan de ryksplysje yn lytse gemeenten en fan selsstannige korpsen mei in ynspekteur of kommissaris yn de gruttere. Yn dy tiid, de jierren sechstich, krúste Rouke Dooper yn syn Morris Minor fan hûndert ryksdaalders troch it Fryske lân mei hannel. As de plysje yn de eigen krite him jûns oanhold, fregen se freonlik: ‘Hoe liket it hjoed, Dooper?’ Dan kaam Rouke út syn Morris, stapte even rjocht by de trie lâns oer de wite middenstreek fan de dyk en mocht trochride. En stapte hy in inkelde kear oer de foet dan brochten se him thús.

Soms sei de plysje tsjin him: ‘Dooper, jo moatte even hurder ride, it falt sa op, dat gonkje fan tritich. Dan moatte wy jo wol oanhâlde.’

Dan sei Rouke: ‘Dêr kin neat fan komme, mannen, ik ha in húshâlding op 'e noed, ik wol jûns heul thúskomme.’

Búten de eigen krite dêr't net elke plysje him koe en dan benammen op it territoarium fan de ryksplysje (de ryksplysje wie fanâlds wat wettiger) moast it wat oars. Almeast rêde syn maat Wander him derút. Sa'n frjemde plysje die it portier fan de auto iepen, snúfde in kear en woe wat ûndernimme. Mar dan sei Rouke: ‘Asjeblyft, lit him lizze, want hy is sa dronken as in ûle en as jo him wekker meitsje wurdt er slim ferkeard, dan stean ik net foar him yn.’

En dan koenen se wer fierder.

Letter feroare dat. Doe dijden ek dy gemeentelike korpsen al mar út, soms hienen se mear as fyftich minsken by de dyk. En allegear fan dy jonge bûsten dy't fan neat wisten

[p. 180]

en lykwols dienen as hienen se der ferstân fan.

‘Jo moatte mar even mei nei it buro te bloedprikken,’ seinen se tsjin Rouke.

‘Prip mar ta,’ sei Rouke, ‘as it foar it Reade Krús is moat it altiten wêze, helje der mar in mingel út.’

Mar it wie net foar de bloedbank fan it Reade Krús. En se hienen oan in heal buiske genôch om fêst te stellen dat Rouke in kear as trijef-jouwer oer it tastiene promillage fan 0.8 of sokssawat wie.

‘It liket my sterk,’ sei Rouke, ‘mar as de wetenskap soks seit, dan sil it wol sa wêze.’ Want Rouke kaam noait yn it ferhef, hy wie al ynskiklik doe't it wurd fleksibel noch útfûn wurde moast. Op in pear feroardielinkjes nei hat er him der sadwaande altiten útrêden.

Op 'e Harkemaster merk kaam ik yndertiid mei him yn 'e kunde. De merk fan Harkema Opeinde op de lêste saterdeis fan elke moanne komme jo yn gjin inkelde almenak tsjin, want dy is der offisjeel net. Mar hy bestiet dus wol en jo kinne der allerhande dingen keapje dy't op oare merken net te krijen binne. Nee, gjin drugs en sa, alteast neffens myn witten. Mar wol aparte saken dy't jo op oare merken net oantreffe. Ik bin der bygelyks al ris weikommen mei in kwyn dy't mei as jonge geit ferkocht wie. Sokke dingen woe 'k mar sizze.

Op dy Harkemaster merk stie op in saterdeitemoarn om njoggen de moarns Rouke Dooper it ferkear te regeljen, want it wie even te drok.

‘Binne jo de ferslachjouwer fan de Hepkema?’ rôp er my tusken de bedriuwen troch ta. ‘Skriuw dan mar yn 'e krante dat dit der allegear ôf moat.’ Hy wiisde in heule nijbouwyk oan dy't neffens him ôfbrutsen wurde moast om romte te meitsjen foar de merk.

De Hepkema is der al fjirtich jier net mear, mar Rouke libbe

[p. 181]

gauris yn it ferline, foaral as er in knap slokje op hie.

Earst mocht er my net lije, letter koenen wy goed. Yn dy snuorje ried er yn in Ford bestelwein om en op de achterdoarren fan dat âld rydrak hied er mei plakletters sette litten: Rouke groet U. In aardichheidsje, mear net. Want hy ried noch altiten o sa stadich, elk woe him dus ynhelje en hy sei dy hurdriders dach.

No, en wat wie dat no foar in man, dy Rouke Dooper? Dat wit ik net, ik jou mar gewoan troch wat er my by biten en brokken yn de rin fan likernôch tweintich jier ferteld hat. Syn jeugd slaan ik mar oer. Min fansels, earmoed, wurkferskaffing, it fytsplaatsje fan Colijn, de man dy't se neffens Rouke yn 'e kakstoel smoare moatten hienen en gean sa mar troch. Hawar, de ferhalen oer de jierren tweintich en tritich kenne wy njonkenlytsen wol.

Ik begjin mar by it brekpunt yn de skiednis, de oarloch fan '40-'45. En wat Rouke oanbelanget dan ek net earder as '44. Oant doe ta wienen se der aardich trochskarrele, mar ein 1944 of dêromtrint rôpen se Rouke en syn heit op foar it putgraven yn Drinte.

Der wienen doe trije mooglikheden, hat Rouke my útlein: 1 jo dûkten ûnder, 2 jo dienen mar wat de Dútser woe, gyngen nei Drinte en fertsjinnen in deihier, 3 jo gyngen yn it ferset. It lêste waard doe in protte dien, it joech net folle risoko's mear, want de poepen soenen it wol ferlieze.

Mar Rouke en syn heit gyngen nei Drinte en dolden foar de Dútsers djippe gatten dêr't de Amerikaanse tanks mei opkeard wurde moasten as dy nei Noard-Dútslân woenen. Rouke hie it gau besjoen, de swarte hannel smiet mear op as it putgraven en it wie sa dreech ek net. Hy sei heit dach en naaide út. Hy wenne in wike as twa by in Drintse boer ûnder Smilde en dêr hied er de befrijing wol ôfwachtsje kind, mar hy lei in nacht by de dochter fan dy boer en dy wie al fersein, dat hy rekke der hastich wei.

[p. 182]

Yn 'e winter fan '45 snipte de Lantwacht him op Smelle le dêr't er by in Binne Huitema in pear skiep slachtsje soe. Hy rekke yn in kamp by Wilhelshafen yn Noard-Dútslân. Rûnom hie Rouke mei in hanneltsje en sa de kost beskarrelje kind, mar yn dat kamp koenen jo neat. Dat doe't er yn juny '45 by Nijeskâns de grins oerkaam, woech er noch mar goed sechstich kilo.

Mem weide him thús gaueftich op ta tachtich, mar doe wie 't al 1946. En ferdomd, doe woenen se him foar koaningin en faderlân nei Indië ha. No, toe dan mar. It hat him dêr net iens sa min foldien. Der wie wolris in hanneltsje, spek om spinnen, neamde Rouke it. Ik ha it by de experts fan de Fryske taal neifrege. Spek om spinnen is sokssawat as ruilhannel. Rouke hie altiten wol wat te ruiljen, want hy bestiel de Staat der Nederlanden safolle as it lije koe. Dat koe neffens him min oars omdat it traktemint te leech wie.

Yn 1949 kaam er werom yn it heitelân, al wer tsien kilo swierder en mei in granaatskerf yn it ûnderliif, in oantinken út de earste politionele aksje, sa't it doe neamd waard. Dat stikje metaal, hat Rouke my útlein, sweefde him yn de terms om. Jawis, it siet net op ien plak, it reizgje fan de iene úthoeke fan it liif nei de oare kant. It koe derút, hienen de chirurgen him sein, mar dat waard in heule snijerij en as it sitten bleau, soe Rouke der nei alle gedachten noait lêst fan krije. No, dat wie ek sa, dat stikje izer hat him net pleage. En it levere him neitiid in útkearing op, gjin grouwe stikken, mar hy koe de sociale lêsten derfan betelje. Under de sociale lêsten ferstie hy de kosten fan syn deistich alkoholgebrûk. Letter rekkene hy de sigaren der ek by, yn syn bêste jierren stookte hy deis trije doazen op. Dan wie 't fansels moarns wol it earste en jûns it lêste, oars rêde jo soks net op.

Syn hannel ha 'k noait folle fan begrepen. Hy neamde himsels ambulant keapman, it koe alle kanten út dus. Lytsfee died er it leafste yn, kninen, hinnen, nochteren keallen, gei-

[p. 183]

ten, lammen en sa. En hy slachte. Mar yn dy bestelauto fan him mei op de achterkant ‘Rouke groet U’ ha 'k ek wolris in fabryksrestant klean lizzen sjoen. Ien kear hat er tûzen b.h.'s kocht, heucht my noch, mar dat wie in miskeap. Allegear grutte maten, cup hûndert of dêromtrint, der koe hast in heale Lijempf-fabryk yn, joech er sels letter ta. Mar de fiifhûndert barbie-poppen fertsjinne er safolle oan dat er de lêste hûndert út tankberens fergees útdield hat op de berneôfdieling fan it Hearrenfeanster sikenhûs.

Hannel wie syn grutte nocht, it gyng op 't lêst net iens mear om it fertsjinst. Doe't er thús siik lei, kocht er telefoanys in pear skiep. Se waarden him thús brocht, se setten se yn 'e blikke sadat er se út it bêd wei besjen koe en hy sei: ‘Fiersten te djoer, mar ik ha se foetstoats kocht.’ Gjin ferhaal dus en dat koe him neat mear skele. Dêr hat syn frou noch gâns mei te stellen hân. Hy hie sa'n linich telefoantastel sûnder trieddeboel ta syn foldwaan. Dat hied er neist it holkessen lizzen en op 't lêst belle er midden yn 'e nacht om hannel. Hju hat it him ôfnimme moatten en doe waard er kwea. Dokter joech him op 't lêst safolle dat er gjin oanstriid hie om te beljen en ek net mear ferkeard wie. Dat hy is fredich weirekke.

Yn 'e advertinsje stie dat it God na een kortstondig ziekbed behage hie om Rouke Dooper in Zijn Heerlijkheid op te nemen. Wy ha it yn de lêste wiken oer fan alles hân, mar dêr net oer. Ik wist al dat er yn syn jonkheid op de sneinsskoalle west hie. It wie syn iennichste diploma, sei er, met goed gevolg de sondachskool doorlopen. Ik hoopje mar dat der yn de Heerlijkheid noch wat hannel foar Rouke Dooper is.