|
| |
| |
| |
Freed, 19 augustus
It is freedtemiddei plusminus fjouwer oere. Ik sit hjir boppe yn myn keammerke by it taffeltsje ûnder it skeane dakfinster yn dit rútsjeskrift te skriuwen, want ik bin ferslaafd.
Ik ha dizze wike oars net dien as skriuwe, skriuwe en nochris skriuwe, behalve dan ite en drinke en sliepe en nei skoalle ta gean. Dat lêste hie om my hjoed net hoegd. Wat in ûnsin allegearre!
Hokker doel hat it om wiskundige formules, ûnregel-mjittige tiidwurden en jiertallen út 'e holle te learen? Wat hat dat foar sin? Wat wurdst dêr wizer fan? Wat hat dat mei it libben te krijen?
Dêr siet ik fan 'e moarn it earste lesoere al oan te tinken, nei't ik mei de ferkearde foet en mei in fjurrige pûst op 't kin fan 't bêd stapte en mei in lege mage, mei 't swit yn 't hier en mei de ferkearde boeken yn 'e tas tsien minuten te let op skoalle kaam.
Ik hie de wekker net heard en Beppestyn hie my lizze litten om't se tocht, dat ik it earste oere miskien wol frij hawwe soe, wat dus net sa wie.
‘Vanwaar Gehazi?’ frege Roazema, de konsjerzje.
‘Fersliept,’ sei ik en dat sei ik ek tsjin Postma, de skiednislearaar, dy't werom sei, dat er hope, dat ik myn ferstân net fersliept hie.
‘Wêr bemuoit er him mei,’ tocht ik.
‘Jou my in stikje bôle,’ flústere ik tsjin Sylvia, dy't by
| |
| |
skiednis altyd neist my sit.
‘Wêrom?’
‘Ik haw neat by my en oars fal ik flau. Krigest fan my yn 't skoft patat.’
‘Mei mayonaise?’ hifke se.
‘Okee,’ sei ik.
Se joech my har pûdsje mei bôle oer. Ik krûpte achter de rêch fan Rens Roazema ferside, ek al om't Postma links en rjochts ‘parate kennis’ oan it testen wie oer ‘De opkomst van de arbeidersbeweging’.
Ik wist dêr hielendal neat fan. Ik hie gjin slach oan it húswurk dien. Ik hie 't skiednisboek net iens iepen hân. Ik hie skreaun.
Ik hearde myn eigen mage ratteljen, doe't ik de tosken yn in stik bôle-mei-aai sette. Ik kôge en ik slokte en it smakke my hiel lekker.
Ik seach nei bûten, nei de loft, nei de wolkens en de fûgels en ik tocht oan Anneke en oan Oarepake en oan de sin en de ûnsin fan it minslik bestean op ierde. Fansels krige ik doe krekt in beurt.
‘Wannear waard Piter Jelles Troelstra berne, Femke?’
‘Uh ...,’ sei ik mei de mûle fol bôle-mei-aai. ‘Mmm...’
‘Nee, dat is net alhiel goed,’ sei Postma, dy't by ús op skoalle bekend stiet om syn sarkasme. ‘Weagje nochris in skot.’
Doe't ik de mûle leech hie, weage ik in skot, mar ik siet der wol fyftich jier neist. Postma frege it oan ien fan de Nina Hagen's, dy't de datum en it jiertal oprattele, as wie 't har eigen telefoannûmer.
‘En wannear is Piter Jelles Troelstra stoarn?’ frege Postma wer oan my.
Ik pinige myn harsens, dy't blykber noch net wekker wiene. It wie dêr ien grutte slûge tizeboel en ik koe mei gjin mooglikheid betinke yn hokker jier Piter Jelles Troelstra de holle foargoed del lein en wat syn betsjut- | |
| |
ting foar it soasialisme west hie.
It koe my op dat stuit ek net folle skele. ‘Wat in ûnsin,’ tocht ik. Minsken waarden berne, libben in skoftke, wiene al of net fan betsjutting en giene ier of let allegear wer dea. ‘C'est la vie.’
Jiertallen wiene, yn 't ljocht fan de ivichheid sjoen, hielendal net belangryk.
Postma tocht dêr oars oer. Hy sette in min achter myn namme en Nina Hagen krige in plus.
Fierder haw ik hjoed alles ferprutst, wat der mar te ferprutsen foel. Wy krigen ûnder oaren in S.O. fan wiskunde. Multiple choice. Ik haw mar raak gokt, want ik doarst Rens Roazema net te freegjen oft ik asjeblyftdankewol fan him ôf sjen mocht. Ik wie bang foar dat dankewol.
Ik miste Anneke. Ik hope, dat se hiel, hiel gau wer better wurde soe, sadat op skoalle alles wer wat gewoan waard. Ik waard der tryst fan, sa miste ik har. En sels Magnum koe my net op fleur je. Ik hâld net mear fan Magnum, leau 'k.
It wie hjoed al mei al in snert-dei. Ik wist net hoe gau't ik út skoalle wei thús komme moast. Ik wie sa hastich om nei hûs, dat ik myn skoaltas fan klearebare hastigens yn 't wiskundelokaal stean litten ha. No ja, hoech ik ek gjin húswurk te dwaan.
Wat is belangryk yn 't libben en wat net?
Dy fraach pak ik de hiele dei al mei om en ik kom der mar net út. Wat foar de ien fan it grutste belang is, is foar in oar de muoite net wurdich. It libben is hiel yngewikkeld.
Ik haw in skoftke nei mysels yn 'e spegel sjoen en de duvel is der net achter wei kommen. Wat ik seach, kaam my trouwens hiel ûnbelangryk foar.
| |
| |
Ik bin ien meter en fiifensantich sentimeter lang. Ik bin om ende by sechtich kilo. Ik haw donker hier en brune eagen. Ik bin net kreas en ek net ûnkreas, as ik dy pûst op myn kin even net meirekkenje. Ik bin sa gewoan, dat ik noait op fal. Ik kin neat, wat de muoite fan it kinnen wurdich is. Ik wit neat, wat de muoite fan it witten wurdich is. Ik bin fan gjin betsjutting.
Wêrom libje ik eins? Wêrfoar? Foar wa? Wat is de sin fan myn bestean?
Ik fiel my as in fearke, dat troch de wyn hin-en-wer blaasd wurdt. Ik bin in drip yn in oséaan fol mei wetter. Sis mar: neat.
Ik lykje op dy heit-fan-my, hat Oarepake tsjin my sein.
Is dat belangryk? Ja!
Ik fyn 't belangryk om te witten op wa't ik lykje.
‘Do likest op him,’ sei de man, dy't myn Oarepake wêze moast. ‘De noas, de mûle, sprekend Sjoerd.’
Ik stie midden yn in fjouwerkantige rekreaasjeseal, dêr't de direktrise fan it âldereinhûs my brocht hie mei de wurden: ‘Sjoch, dêr sit er, dêr yn 'e hoeke by it rút.’
Om my hinne wie in soarte fan sneontemiddei-âldereinsoos oan 'e gong. Se wiene dêr oan it biljerten, oan it skaken, oan it dammen, oan it kaarten, oan it sjoelen.
Om in grutte rûne tafel sieten ronfelige âlde wyfkes te haken en te breidzjen as hong it libben der fan ôf. Net ien seach op of om.
De man yn 'e hoeke by it rút woe der dúdlik net by hearre. Hy hie in bril op en wie oan it krant-lêzen. Dìe teminsten as wie er oan it krant-lêzen.
Hy hie tin, griis hier en djippe tearen yn it gesicht. It fel fan wangen en kin hong slop en mismoedich nei ûnderen ta. It wie him in maat te grut wurden, like it wol.
| |
| |
Hy hold de krante as in skyld foar him út, ôfkearich fan de wille en it lawaai, dat de oare âlde minsken mei elkoar makken. Hy seach der tryst en iensum út.
Oarepake seach der hiel oars út as ik tocht. Ik hie yn 'e nacht, dy't folge op de ‘longest day’ in bepaalde foarstelling fan him makke. Pake Jelle en dan wat âlder, hie ik tocht.
Ik hie safolle tocht. Wat ik krekt sizze soe. Wat ik allegear freegje woe oer dy heit fan my. Wurd foar wurd hie 'k it repetearre, mar no't it safier wie, woe de mûle my net fan 't slot.
‘Besite foar De Vries!’ rôp de direktrise yn it fermidden. Der foel in lytse stilte en op syn minst fiif De Vriesen seagen ferheard op. De man yn 'e hoeke by it rút liet de krante sakje, die de bril ôf en kaam oerein.
‘Hy hat Jehannes syn eagen,’ tocht ik, doe't ik mei him fûstke.
‘Rêst en Utsjoch, dêr moatst wêze,’ sei Beppestyn. ‘Dat is yn 'e binnenstêd, yn 'e buert fan it sikehûs, it kin dy net misse.’
It sikehûs koe 'k wol fine. Dêr ferkundige Jehannes ien kear yn 'e wike it evangeelje. Ik rûn der trije kear om hinne, mar seach yn 'e omkriten neat, dat ek mar yn 'e fierste fierte op in âldereinhûs like.
‘Wêr is hjir Rêst en Utsjoch?’ frege ik oan de man fan in sigarekiosk, skean foar de Roomske tsjerke oer.
‘Watsei?’ frege er, mei de rêch nei my ta.
Hy steapele pakjes sigaretten op elkoar, dy't er ùt in doaze weihelle, dy't op 'e toanbank stie.
‘Rêst en Utsjoch,’ herhelle ik.
‘Wàt?’ Hy draaide him om en seach my oan as hie 'k hiel wat ûnfatsoenliks frege.
‘Ik sykje om Rêst en Utsjoch,’ sei ik foar de treddekear.
De man luts ûnferskillich oan de skouders en stuts in bokje yn 'e brân. ‘Moatst net by my wêze, ik ha 't
| |
| |
smoardrok.’
‘Dat is in âldereinhûs,’ hold ik oan.
‘O, it Sintrum!’ Hy lake breed en liet de nikotineoanslach op syn tosken sjen. ‘Sis dat dan daliks! Bocht om, earste strjitte rjochts, twadde gebou. Achter de Roomske tsjerke.’
Rêst en Utsjoch hie in prachtig restaurearre gevel. De namme stie mei lytse sierlike Gotyske letters boppe in brede doar. Net in mins, dy't dat fan de dyk of sjen koe. Net in mins, dy't achter dy gevel in âldereinhûs ferwachte.
Ik skille oan en repetearre foar de lêste kear, wat ik tsjin Oarepake sizze soe. ‘Ik bin Femke, de dochter fan Ida en neffens jo ek de dochter fan jo soan, dy't op achttjinjierrige leeftiid in ein oan syn libben makke hat.’
Dêrnei soe 'k op in folwoeksen wize de hân útstekke en glimkje.
De doar gie iepen en der stie in frou fan in jier as fjirtich, fyftich foar myn noas, dy't der út seach as in direktrise: grut, foars, in bytsje strang. Se hie permaninthier en in âldrôse pakje oan.
‘Ik kom foar Oarepake. Foar Simon de Vries,’ ferbettere ik mysels.
Se luts de streekjeswynbrauwen op en beprûmke de namme as in eksotyske frucht. ‘Simon de Vries?’ frege se.
‘Hy wennet hjir noch mar in pear wike,’ holp ik har foarút. ‘Syn frou is begjin july stoarn.’
Der gie har in ljochtsje op en der koe in glimke ôf.
‘O, dỳ De Vries. Wy ha hjir wol tsien De Vriesen. Mar no wit ik it. Kom der mar yn.’
‘Wy wenje hjir yn De Fryslân,’ lake ik senuwachtich.
Ik rûn achter har stevige gesondheidsskuon oan troch in doalhôf fan gongen, dêr't de middeissinne in goudachtich ljocht yn skine liet. Us fuotstappen echoden by de
| |
| |
muorren op. Links en rjochts wiene doarren, dêr't koperen nûmerbuordsjes op fêst makke wiene. It rûkte dêr frjemd. In benearjende lucht fan pipermuntsjes en âldeklonje. De lucht fan pake Jelle syn begraffenis.
Al myn Leo-moed, of wat der foar troch gean moast, sakke my yn ien kear yn 'e sandalen.
‘De dagen duorje hjir sa lang,’ sei Oarepake. ‘It is soms krekt as stiet de tiid stil.’
Ik sei neat werom. Ik wist net wat ik sizze moast. Wat moast ik sizze tsjin in iensume âlde man, dy't alles kwyt wie. Syn frou, syn soan, syn wurk, syn hûs ...
Wat moast ik sizze tsjin in man mei Jehannes syn eagen, dy't gatten tusken syn sinnen falle liet en om wurden socht.
Hy hie my biten en brokken fan syn libben ferteld en it wie allegear like tryst. Syn frou, dy't nei in lange en slimme sykte stoar. Syn soan, dy't achttjin jier wie en himsels fan kant makke ...
Neat wie der terjochte kommen fan wat er ienris hope, ferwachte en leaud hie. It libben wie in krús en hy hie 't laitsjen foargoed ferleard.
Hy sei net, dat er him yn it âldereinhûs net sa goed thús fielde en sa ûnwennich wie as wat. Dat hoegde er net te sizzen, want dat seach ik sa wol.
Ik siet foar him oer mei in prop yn 'e kiel en ik seach oer syn skouder hinne troch it rút.
Bûten skynde de sinne. Bûten wie de loft, de wolkens, de fûgels, de wyn. Bûten koe ik sykhelje, frij wêze, sechtjin jier wêze en laitsje.
Ik hie it gefoel, dat ik gûle moast. De pipermunt- en âldeklonje-lucht makke my mislik en bang.
| |
| |
Ik seach in mini-parkje mei oardel beam, in bank, in goudfiskfiverke en in izeren stek, mei skerpe punten. Achter dat stek wie de frijheid, de strjitte, de stêd, de bline muorre fan de Roomske tsjerke, dy't guon foar reklame brûkt hiene.
It ynternasionaal fredessymboal, it froul jus teken, geen bommen maar banen, dokkum is klaar voor de paus, jezus leeft! Tekens, letters, wurden, sinnen.
De strjitte en de tsjerkemuorre wiene sa tichtby, dat ik it allegear lêze koe, sûnder myn eagen der foar yn te spannen. Mar tagelyk ek hiel fier fuort. In oar libben. In oare wrâld.
‘Moarns is 't it minste,’ sei Oarepake. ‘Om in oer as sân fan 't bêd, waskje, oanklaaie, ite... dan is 't acht oere. Wat moatst? Dan sjocht sa'n moarn dy sa oan. Moarns duorret de tiid it langst.’
Ik slokte en slokte, mar de prop yn myn kiel bleau sitten, dêr't er siet. Ik wie mislik fan begrutsjen. It like my ferskriklik ta om âld en iensum te wêzen en tsjin it sin nei in âldereinhûs ta te moatten mei wol tsien De Vriesen en mei koperen nûmerbuordsjes op 'e doarren om al dy De Vriesen út elkoar te hâlden.
Mar it slimste like my ta, dat ik dan it gefoel krije soe, dat de tiid net om woe.
‘Jûns, dan giet it noch wol. Dan hast de televyzje en as dêr neat oan is, nimst in slieppiltsje en joust dy wat earder del.’
Ik woe net gûle. Leo-minsken wiene moedich en sterk. Dy gûlden net sa gau. Ik wie dochs in Leo-mins? Of net? ‘En middeis ... middeis hast de krante. No ja, en de soos. De soos fyn 'k net folle oan.’
Hy stuts in meagere, gielige hân út, dêr't kronkeljende blauwe ieren boppe op leine en wiisde mei in krûme finger nei it lawaai achter myn rêch.
| |
| |
Houtsjes, dy't mei barstend geweld tsjin in sket fan de sjoelbak oan kletteren. Kaartspyljende manlju, dy't rúzje hiene om in Aas.
In frou, mei in fierste skel lûd foar har leeftiid, iepenbiere elkenien de geheimen fan har galblaas, dêr't stiennen yn sitten hiene, dy't sa grut wiene as in fûst.
‘As in manljusfûst!’ bearde se en oaren bearden fan ‘Tsjong! Hoe bestiet it! No moatte jo ophâlde!’
‘Skaak!’ rôp in man dêr dwers troch hinne en syn buorman firege him ôf wêr't de tee bleau. It hie al lang heal wei fjouweren west en hy hie toarst.
Achter myn rêch waard praat, swetst, rabbe, tsierd, kankere, flokt, lake, breide en boarte. Achter myn rêch waard libbe!
Oarepake die der net oan mei, fersûpte yn syn eigen trystens en iensumens, wie op stjerren nei dea.
‘De krante ha 'k tsjintwurdich samar út,’ begûn er wer. ‘Ien en al oarloch, moard en geweld. Nee, krantlêze is gjin aardichheid mear oan.’
Hy seach beskuldigjend nei syn bril en nei my en nei de krante, dy't opteard foar him op 'e tafel lei. As koene wy it helpe, dat it yn 'e wrâld sa'n grutte rotsoai wie. Dat der oan 'e iene kant minsken wiene, dy't dea giene fan de honger, om't der oan 'e oare kant sa nedich oarlochje boarte wurde moast.
‘geen bommen maar banen’, lies ik en ik tocht: net gûle, foaral net gûle. ‘jezus leeft!’
Wite letters op 'e muorre fan de Roomske tsjerke. Wite ferve op brún pakpapier. Jezus leeft! jehannes!
Dàt hie Jehannes dy nachts dus yn 'e stêd dien. Doe't er net sliepe koe, gjin rêst fine koe, oan de oarloch en it kamp tinke moast en oan wat er God beloofd hie.
‘Jehannes was here’ en hy hie syn boadskip achter litten, om't Beppestyn dat boadskip net foar it keamersrút ha
| |
| |
woe. ‘Wy meitsje der hjir gjin pòppekast fan!’
jezus leeft!
Jehannes wie ynienen hiel ticht by my. Ik slokte de triennen troch. Ik gie rjochtop sitten. Ik wie moedich, ik wie sterk. De mûle gie my fan 't slot en ik koe prate. Ik hold Oarepake foar, dat der ek noch wol mome dingen te neamen wiene. Dat it libben ‘de muoite wurdich’ wie en dat er lang sa iensum en ferlitten net wie, as er sels miskien wol tocht. Hy hie my no dochs?
Oarepake seach my ferbjustere oan en ik wie sels ek hiel ferheard, dat my dat allegear samar ta de mûle út rûgele. Ik neamde foar de fûst wei wol tweintich dingen op, dy't it libben kleur en rook en smaak jaan koene en ik hie nóch wol tweintich dingen witten, as er der op stien hie.
Ik fertelde him in hiel soad. Fan Beppestyn, fan pake Jelle, fan Ida en Menno - dat ik gau in suske krije soe, as alles goed gie - fan Sanne, fan Jehannes, fan Theo en syn muzyk...
‘Ik hâld fan muzyk,’ sei Oarepake. ‘Fan klassike muzyk.’
‘Ik net,’ sei ik. ‘Ik hâld van pop.’
‘Smaken ferskille,’ sei Oarepake en ik sei: ‘Sa is 't!’
Ik tink, dat ik it net op skriuwe kin, wêr't Oarepake en ik it fierder oer hân ha. Guon dingen kinst gewoanwei net op skriuwe. Ik teminsten net. Op papier sjogge wurden der oars út, as wannear't se sein wurde.
Guon dingen kinne allinne mar sein wurde, dy kinne net swart-op-wyt.
Wy hawwe yn it mini-parkje kuiere en op 'e bank by de goudfiskfiver sitten. Oarepake hat my fan alles oer dy heit fan my ferteld.
Ik haw ek in foto besjoen. Ik wit no op wa't ik lykje. Fan bûten, net fan binnen.
Ik lykje op myn heit, mar der is ien grut ferskil. It grutste ferskil fan de wrâld. Hy woe dea. Ik net. Ik wol libje.
| |
| |
‘Wannear komst wer?’ frege Oarepake, doe't ik fuort gie.
‘Nije wike, selde tiid, selde plak’ sei ik.
Hy knypte my sa stiif yn 'e hân, dat ik der triennen fan yn 'e eagen krige.
Ik bin fan myn libben noch noait sa kjel wurden as fan Anneke, doe't ik har nei seis wike fakânsje foar 't earst wer seach. Behalve dan fan pake Jelle, doe't dy dea thús brocht waard.
Anneke siet achter hûs op 'e túnbank yn 'e middeissinne en yn 'e bikini te woarteltsje-skraabjen boppe in krante en it wie gjin gesicht! De ribben stutsen har benei troch it fel hinne, sa meager wie se wurden.
‘Ferskriklik!’ rop ik withoelûd, doe't ik achterom kaam en tusken de haachjes troch fytste. De buorlju, dy't ek achter hûs op in lyksoartige túnbank en ek yn 'e sinne sieten, seagen der ferheard fan op en lieten de kâns net sjitte om mei te genietsjen fan it folgjende tafriel.
Anneke liet in woartel yn in pantsje mei wetter falle, tearde de krante by elkoar en gie stean.
‘Fer-skrik-ke-lik!’ rôp ik wer. ‘Stomme trut!’
Ik smiet de fyts op 'e roai tsjin de reidmatte oan, fage it hier út 'e eagen en seach har op en del oan. Dy hoekige, smelle skouders, dy stokkige earms en skonken, it like wol in hongerbern út 'e Sahel of út in oar treddewrâldlân.
‘Grutte gek!’ skold ik.
Se seach senuwachtich om har hinne en flústere: ‘Net sa lûd, de buorlju kinne dy wol hearre.’
‘Wat kin my dat skele!’ rôp ik sa lûd as ik mar koe. ‘Lit elkenien mar hearre, datsto hartstikke idioat biste!’
Ik waard troch alles hinne lilk op har. Dat stie foar de telefoan te snotterjen oer net mear ûngesteld en sa bang!
| |
| |
Ik hie my út 'e naden fytst om mar sa gau mooglik by har te kommen, want in echte freondinne liet men, as it der op oan kaam, net yn 'e steek en dêr stie dy echte freondinne dan: in bonkerak. In skelet!
Dy stomme, stomme trut, mei dy idioate en syklike fermeageringskueren fan har! Dat ivich geëamel en geseur oer kaloryen sus en kaloryen sa!
Se stuts ien fan har meagere fûgelklaukes nei my út en knypte my yn 't fleis fan de earm, as woe se fiele oft dat wol echt wie. Se sei, dat ik mei yn 'e hûs komme moast.
‘Asjeblyft,’ sei se der achteroan.
Dat like my ek it bêste ta. Ik treau har foar my út, as brocht ik har op, die de doar achter ús ticht en begûn op 'en nij te skellen. ‘Sipel! Suffert! Omkoal! Bongel!’ En noch in hiel arsenaal oare wurden fan deselde strekking en ynhâld.
Dêrnei begûn ik te flokken. Ik stie der earlik sein fersteld fan, dat ik safolle flokwurden betinke koe. Wêr helle ik se yn 'e goedichheid wei?
‘Wy meie net flokke,’ sei Jehannes altyd. ‘Gij zult de naam des Heeren niet ijdellijk gebruiken.’
Jehannes en syn gepreek en syn bibels wiene op dat stuit hiel fier fuort. Ik flokte as in frontsoldaat, it knalde by de muorren op.
It wie fierder opfallend stil yn 'e hûs en de keuken hie noch noait sa skjin en oprêden west. Doe't ik achter Anneke har smelle, meagere rêch oan nei de keamer ta rûn, lei dêr allinne de hûn op 'e bank te sliepen. Hy beweegde de sturt in pear kear op en del, doe't er my seach, want hy koe my noch.
Ik hie it gefoel, dat ik Anneke net mear koe. Wy wiene frjemden fan elkoar. Se hie sokke bange, skrille eagen, dat ik der in weak gefoel fan yn 't liif krige. Ik gie neist de hûn op 'e bank sitten en myn lilkens bekaam.
| |
| |
‘Wêr binne de oaren?’ frege ik har mei myn gewoane stim.
‘Hokker oaren?’
‘No, jim heit-en-dy en sa.’
‘Nei Slagharen. Se komme jûn wer thús.’
‘Wêrom bisto net mei?’
‘De hûn,’ knikte se. ‘En ik hie der ek net sa folle sin oan om fuort, it is sa'n waarme dei, hjoed!’
‘Ik bin hjir net kommen foar in waarpraatsje,’ sei ik en ik tocht: ‘Hoe krije dy heit en mem it yn 'e kop en lit har allinne! Wiene se soms blyn? Seagen se net, hoe't it der mei Anneke foar stie? Noch even en se koene harren âldste dochter nei 't tsjerkhôf bringe. Der bleau hielendal neat fan har oer, as it sa troch gie.
‘Do litst dysels ferhongerje,’ sei ik.
Der kaam my fan alles yn 't sin fan foar de fakânsje. Fan folle earder noch.
Dy fermeageringspillen, dy't ik yn har skoaltas fûn, doe't ik it wiskundehúswurk fan har oerskriuwe woe.
Dat ivich eameljen en geseur oer te fet en te swier en te grou.
Anneke, dy't altyd oan ‘de lijn’ die, dy't trimde, sadat se der sawat dea by del foel, dy't nei it iten de finger yn 'e kiel stuts, dy't yn 't middeisskoft de bôle oan de fûgels fuorre, dy't hieltyd meagerder en meagerder waard. En dêr wiis op wie, as ik it gjin gesicht fûn en der wat fan sei.
‘Se is net normaal. Se is siik,’ tocht ik.
Ik sei lûdop wat ik fan har tocht. Ik hold in preek fan in kertier en ik krige it aaklike gefoel, dat allinne de hûn mar nei my harke. Dat it Anneke kâld liet, wat ik allegear tsjin har sei.
Se die abnormaal. Se lake net, se gûlde net. Se wie net manysk-depressyf mear, se wie fan hout, fan stien en beferzen.
Se siet foar my oer yn in stoel, dêr't har meagere, út- | |
| |
hongere Sahelbern-lichem hast hielendal yn wei waard en se stoarre glêzich foar har út. Se stoarre dwers troch my hinne, nei dingen, dy't achter my leine en fier achter dy freedtemiddei.
‘Asto dea wolst, moatst sa mar moai troch gean!’ sei ik. Se bûgde har foaroer, sadat ik al har ribben telle koe, as ik dat woe. Mar ik woe net, ik griisde der fan.
It boppestikje fan de bikini, dy't wy fan 't maitiid tegearre foar har kocht hiene, nei in soad gepas, gegibel en net út 'e rie komme kinne, slobbere har om 'e lea.
Anneke helle in tydskrift ûnder de stoel wei en begûn dêr yn te blêdzjen, as siet se yn 'e wachtkeamer fan de toskedokter. It wie ien fan dy damesblêden fan har mem, dêr't wy yn better tiden, doe't wy noch elkoars bêste freondinnen wiene, in soad wille fan hân hiene. Ik trouwens ek in soad argewaasje.
Der stie doe alle wiken in test yn dat tydskrift.
‘Hoe intelligent bent u?’ ‘Bent u tevreden met uw uiterlijk?’
Hoe lang wie dat lyn? Tûzen jier? Wie wiene doe noch bern. Wy wiene pubers en noch lang en lang net folwoeksen.
Wylst Anneke senuwachtich siet te blêdzjen, tocht ik der oan hoe jaloersk ik yn dy tiid op har west hie. Se koe doe alles better as ik en se wist ek mear. Se hoegde noait yn 'e spegel te sjen om út te finen wa't se wie, wêr't se wei kaam, wêr't har woartels leine en op wa't se like. Se hie èn in echte mem èn in echte heit en boppedat in sleep broerkes en suskes.
De testen út it damesblêd fan har mem wiisden út, dat Anneke super-yntelligint, hiel tefreden mei har uterlik en ‘de ideale vrouw’ wie, om as man fan te dreamen.
| |
| |
Se skoarde alle kearen it maksimale oantal punten. Ik net. Ik hong der wat tusken yn. Ik wie tuskenbeiden. Net útsprutsen min, mar ek net goed. Ik wie gewoan. Ien fan trettjin yn 't dozyn.
Ik seach nei Anneke, sa't se dêr foar my oer yn dy stoel siet en ik wie net mear jaloersk op har. As wy op dat momint in test dwaan soene, soe se beslist leger skoare as ik. Miskien krige se hielendal wol gjin punten. Se wie oerstom!
Net in man soe it yn 'e kop krije en dream fan sa'n bonkerak. Se koe hiel ûntefreden oer har uterlik wêze.
‘Soe se wolris yn 'e spegel sjen?’ tocht ik. ‘Wit se feitlik wol, hoe't se der út sjocht? Hoe tsjirmerich en ûnsjoch as se wurden is?’
Ik siet har kritysk op te nimmen en kaam ta de konklúzje, dat it gjin gesicht wie. Dat feale, slûke, droege hier. Dat bienbitige kopke mei dy skrille, yn 'e kassen weisonken eagen. Dy skerpe noas en dy holle wangen, om fan de rest mar te swijen.
Nee, ik wie beslist net mear jaloersk op har.
Einlings wie se útblêde en hie blykber fûn wat se socht. Se kaam teminsten oerein om my in artikel ûnder de noas te hâlden, dêr't in foto fan in famke by stie, dat op har like. Meager, stokkerich, skouderblêden as fiskgraten, gjin fleis om 'e bonken. Ik koe der net nei sjen.
‘Lês dat ris,’ sei Anneke.
Se stie sa ticht by my, dat ik de fine, blauwe ierkes seach ûnder de tinne hûd fan har rjochtersliep. Dêr koe ik ek net nei sjen, dat doe begûn ik mar te lêzen.
Ik lies hjir en dêr in hap en in snap en doe begûn ik wer fan foaren of oan. anorexia nervosa, stie der boppe dat artikel.
Ik moast it allegear trije kear lêze, foar't ik der wat fan begriep.
| |
| |
‘Hasto dàt?’
‘Ik tink it al,’ sei Anneke.
‘It is dus in sykte,’ sei ik.
‘Anorexia nervosa, ook wel “magerzucht” genoemd, komt het meest voor bij meisjes en vrouwen tussen de tien en veertig jaar. Ook mannen kunnen eraan lijden, maar die gevallen komen minder voor. Anorexia komt veel vaker voor dan altijd werd aangenomen en het aantal ziektegevallen is de laatste jaren toegenomen. De bekendste symptomen van deze ziekte zijn: ernstig gewichtsverlies, het uitblijven van de menstruatie en gebrek aan ziekte-inzicht. De patiënte voelt of vindt zichzelf niet ziek ...,’ lies ik.
‘Hjir stiet it ommers,’ sei ik tsjin Anneke.
‘Wat?’
‘Hoe't it komt, datsto net mear ûngesteld bist.’
Se sei neat werom en dêrom lies ik lûdop fierder:
‘Anorexia staat bekend als een langdurige, hardnekkige ziekte die zeer moeilijk te behandelen is en waarvan slechts ongeveer een derde van de patiënten volledig herstelt.
De oorzaak van anorexia nervosa wordt gezocht in een combinatie van biologische en psycho-sociale factoren...’
‘Hâld op!’ rôp Anneke. ‘Hâld asjeblyft op!’
Se hold de hannen foar de earen en seach der ferskriklik bang út. ‘Ik gean dea!’ raasde se.
Ik begûn ek wer hiel lûd te roppen. ‘Bist net wiis! Do giest net dea! Do wurdst wol wer better! Do mòatst better wurde, hearst dat!’
Se hearde it en de hûn hearde it. Dy begûn te grommen en liet my syn skerpe tosken s jen. En ik hearde it sels. Ik woe myn skuldgefoel, myn meilijen en myn eigen bangens oerraze.
‘Ik haw har stikke litten,’ tocht ik hieltyd mar wer. ‘Ik ha
| |
| |
't fierste drok mei mysels en mei myn spegelbyld en mei Magnum hân. Ik haw har gewoanwei stikke litten.’
Ik socht yn myn ûnthâld nei noch folle mear feitenmateriaal om dy gedachte te befestigjen en om mysels skuldich ferklearje te kinnen. Ik koe sa gau neat fine, dat foar it gripen lei.
‘It is myn skuld net,’ pleite ik mysels frij. ‘Ik wist it net. Ik wist net dat wat ik Oanstelleritus neamde, in echte sykte wie mei in echte namme.’
‘anorexia nervosa is één grote schreeuw om aandacht.’ lies ik.
Ik ha Beppestyn skille om te sizzen, dat ik noch in skoftke by Anneke bliuwe soe.
‘Se moat wat oandacht ha,’ sei ik.
Ik fielde my dy jûn wol tûzen jier âlder en wizer. Ik fielde my flink en sterk. En folwoeksen.
‘Hast der al mei by in dokter west?’ frege ik Anneke op in toan, as lei se noch yn 'e ruften.
‘Ik doar net, ik skamje my sa!’
‘Dat hoecht net, it komt faker foar,’ sei ik.
‘Tinkste?’
‘Ja fansels, oars stie it net yn sa'n tydskrift wol!’
‘Dat is wier,’ joech se ta.
Ik preke har foar dat se der sa gau mooglik mei nei in dokter ta gean moast. ‘Wat earder, wat better,’ sei ik.
‘En moatst it jim heit-en-dy ek fertelle.’
‘Ik wit net hear,’ twivele se.
‘Oars doch ik it,’ warskôge ik har.
Wy ha in eintsje mei de hûn kuiere. Dêrnei sneupte ik yn alle keukenkastkes en smarde ús elk in dûbeld stik bôle mei tsjok bûter en wol in ûns tsiis. Dêr griisde se fan, mar ik stie der op, dat se it allegear trochslokte. Ik soarge der foar, dat se in beker molke opdronk en dat se net ien kear de kâns krige om de finger yn 'e kiel te stekken. Ik
| |
| |
paste op har. Ik wie har ‘babysit’.
Wy ha platen draaid en nei de televyzje sjoen. Ik bin krekt salang by har bleaun, oant har heit en mem en har broerkes en suskes smoarch en wurch en beswit fan in dei Slagharen út 'e auto rûgelen. Doe hie 'k myn taak folbrocht. Doe koe ik einlings nei hûs.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd