Journalist in de rechtszaal

[p. 156]

Een asociale auto en dan ook nog De Internationale fluiten

Op 7 oktober 1985 zit het verkeer in de Amsterdamse Halvemaanssteeg volkomen vast; het bekende beeld van boze automobilisten, al naar gelang hun karakter zich in stilte verbijtend achter het stuur dan wel luid toeterend. Wat de irritatie in dit geval nog verhoogt is het feit dat door een wegomlegging (de Vijzelstraat bij de Munt is afgesloten) het verkeer juist naar de Halvemaanssteeg is gedirigeerd. Iedereen in de file voelt zich door de politie in de fuik gestuurd. Filmer J.P. Schram reageert zich af door uit zijn auto te springen en twee surveillerende agenten toe te roepen: ‘Hé, doen jullie daar eens wat aan!’ De politiemannen lopen door, maar omdat Schram weer achter het stuur is gaan zitten en opnieuw begint te claxonneren, keren zij zich om en lopen terug. Er ontstaat een woordenwisseling en die leidt ertoe dat de agenten de auto van Schram maar eens gaan onderzoeken op mogelijke mankementen. Als resultaat daarvan krijgt hij het bevel de wagen aan de kant te zetten voor een ‘nader technisch onderzoek’; als hij dit weigert graait een van de agenten in de jaszak van de filmer en haalt daaruit een sleutelbos te voorschijn. Het zijn diens huissleutels, het autosleuteltje zit gewoon aan het dashboard. Wel aanvoelend dat hij door zijn overhaaste greep een figuur heeft geslagen raakt de betreffende politieman nog meer geïrriteerd dan hij al was; als Schram een stap achteruit doet en de agent denkt dat dit gebeurt om uit te halen voor een vuistslag, wil hij hem voor zijn en geeft de filmer een klap in het gezicht.

Inmiddels heeft de andere agent om assistentie gebeld. De twee inzittenden van de opgeroepen surveillancewagen (een man en een vrouw) - geconfronteerd met een volgens de collega's weerspannige arrestant - duwen de intussen in de boeien geslagen Schram achter in de wagen en rijden weg. Hij zit daar zeer nauw en om wat meer ruimte te krijgen drukt hij met zijn knieën tegen de voorbank. De man achter het stuur meent echter dat de arrestant opzettelijk tegen die leuning zit te schoppen, zet de wagen stil en zich omdraaiend slaat hij enkele malen met de wapenstok naar het hoofd van de klemzittende, geboeide man.

Deze bejegening en de daarbij opgelopen verwonding in het gezicht zijn voor de filmer aanleiding om (via het Advokatenkollektief Amster-

[p. 157]

dam-Noord) een klacht in te dienen. Het onderzoek leidt tot een strafrechtelijke vervolging; wegens mishandeling veroordeelt de politierechter agent Frans B. (die de filmer het eerst had geslagen) tot een boete van vijfhonderd gulden en agent René H. (die de klappen met de gummistok gaf) tot tweehonderdvijftig gulden.

Tegen die veroordeling hadden de beide verdachten appèl aangetekend; de vraag is of zij daaraan verstandig hebben gedaan. Niet zozeer vanwege het uiteindelijke resultaat (voor B. bleef de in eerste instantie opgelegde straf hetzelfde, voor H. werd de boete verdubbeld) maar vooral omdat op de openbare zitting van het gerechtshof de fungerende procureur-generaal mr. Ch. Fehmers geen goed woord had voor het optreden van de twee agenten. ‘Het openbaar ministerie tilt zwaar aan deze zaak,’ zei hij in zijn requisitoir, waarin hij behalve boetes van vijfhonderd gulden voorwaardelijke gevangenisstraffen van drie weken eiste. ‘De in eerste instantie opgelegde straf vind ik een onvoldoende correctie voor hetgeen hier is gebeurd. Het is heel begrijpelijk, dat het slachtoffer geïrriteerd was door die opstopping in de straat waar hij notabene op aanwijzing van de politie doorheen moest. Nee, hij zal wel niet beleefd zijn geweest; hij heeft zich niet gedwee gedragen maar als een mondig burger. En dan gaan die agenten, omdat ze geen raad met de situatie weten, zijn auto maar eens bekijken en hem onrechtmatig fouilleren. Met die auto bleek achteraf niets aan de hand en wat dat overbrengen naar het politiebureau betreft... ja op grond van wat eigenlijk? Op grond van niks!’ aldus mr. Fehmers in een voor zijn doen ongewoon fel betoog. Zeer laakbaar vooral vond hij de manier waarop de verdachte H. gebruik had gemaakt van het geweldsmonopolie van de politie. Een van degenen die getuige waren geweest van het incident in de Halvemaanssteeg, was een voormalige politieman. Op de zitting verklaarde hij onder ede dat Schram - anders dan de verdachte B. had verklaard - zeker niet de enige was die langdurig op de claxon had gedrukt. De oud-politieman had zich geërgerd aan het optreden van B. en zei daarover: ‘Een agent op straat hoort zich niet zo te gedragen.’ De president van het hof, mr. A. Bockwinkel vroeg aan B. waarom hij en zijn collega eigenlijk die auto van Schram gingen bekijken, die daarop antwoordde: ‘Wij hadden de indruk dat daar iets mee was.’ Waaraan zijn als getuige à décharge gehoorde collega toevoegde: ‘Er lag een hoop rommel in; die auto maakte een asociale indruk.’ Waarop een van de raadsheren van het gerechtshof reageerde door te zeggen: ‘En dat was voor u reden om opdracht te

[p. 158]

geven de wagen aan de kant te zetten voor een technisch onderzoek.’

Wat de aan agent H. ten laste gelegde mishandeling betreft: zijn bewering dat de arrestant hinderlijk tegen de rugleuning had geschopt werd niet ondersteund door zijn destijds naast hem in de wagen zittende vrouwelijke collega. Integendeel: uit haar in het vooronderzoek afgelegde verklaring bleek dat er volgens haar geen sprake van opzettelijk trappen was geweest. ‘Die man kon zijn benen nauwelijks kwijt, hij zat echt heel nauw. Ik zag de noodzaak van die klappen met de wapenstok ook niet in.’

Verdedigers in deze zaak waren de advocaten mr. J. Pen en mr. I. de Vos; doorgewinterde strafpleiters en zeer bedreven in het aan de kaak stellen van ongeoorloofd - al dan niet gewelddadig - optreden van de politie. Zo boeiend als het was om te constateren dat de procureur-generaal zeker niet in de bres sprong voor de ‘eigen mensen’, zo curieus was het om te zien hoezeer de beide raadslieden hun best deden voor het gedrag van hun cliënten redelijke verklaringen aan te dragen. Mr. Pen, er doorgaans als de kippen bij om onrechtmatig verkregen bewijs te signaleren, ging luchtig voorbij aan de dubieuze handelingen van agent B. (die op niets gebaseerde aandacht voor de technische staat van de auto en de al evenmin rechtmatige greep in de zakken van de eigenaar). En mr. De Vos zei tot ieders verbazing dat agent H. door die klappen met de gummistok toch iets had bereikt. ‘Niet alleen werd de arrestant tot kalmte gebracht, maar ook bij mijn cliënt ontlaadde zich daardoor een stuk spanning,’ aldus De Vos. Ook dat laatste kan best waar zijn, maar als iedere politieman in zo'n situatie een dergelijke ontspanningsmethode zou toepassen, kregen er nog heel wat meer arrestanten een klap op hun hoofd, dan nu al het geval is.

Het gerechtshof heeft de twee politiemannen veroordeeld tot ieder een boete van vijfhonderd gulden en betaling van elk 375 gulden schadeloosstelling aan het slachtoffer. (Diens raadsvrouwe, mr. A. Pinkster, had twee maal 1500 gulden gevorderd.) Over de handelswijze van agent B. zegt het hof onder meer: ‘De beslissing om Schram aan te houden wegens onnodig claxonneren en het later volstrekt ongegrond gebleken vermoeden van rijden in een technisch ondeugdelijke auto, heeft in elk geval aanzienlijk bijgedragen tot het ontstaan van de omstandigheden waaronder verdachte als politieman geweldsuitoefening noodzakelijk oordeelde. Wat agent H. betreft is het gerechtshof

[p. 159]

van oordeel dat het voor hem niet noodzakelijk was om met de wapenstok naar de geboeide arrestant te slaan en hij door dit wél te doen over de schreef ging.’

Agent H. had zich - zo bleek op de zitting - ook nog bijzonder geërgerd aan iets waarvoor een politieman zo'n honderd jaar geleden ten tijde van Domela Nieuwenhuis er nog lustig op los kon meppen zonder daarvoor achteraf problemen te krijgen met zijn superieuren, laat staan op de vingers te worden getikt door vertegenwoordigers van de rechterlijke macht. Vanuit zijn machteloze positie achter in de wagen had filmer Schram zijn protest tegen zijn arrestatie tot uiting gebracht door het fluiten van De Internationale...