Journalist in de rechtszaal

[p. 138]

Psychiaters hadden op de zitting moeten zijn

In het proces tegen de van verkrachting van en doodslag op de 20-jarige José Burbank verdachte man heeft de president van de strafkamer van de rechtbank te Zutphen, mr. B.E. Myjer, voor hij met het eigenlijke verhoor begon, een exposé gegeven van hetgeen er over de feitelijke toedracht van het misdrijf ter tafel was gekomen. Om pas daarná over te gaan tot vragen omtrent punten, die toch niet helemaal duidelijk waren geworden en over de gevoelens welke de verdachte op de bewuste dag hadden beheerst.

Ik denk, dat dit onder de gegeven omstandigheden de beste methode is geweest; de volle zaal kreeg nu meteen een beeld hoe het volgens de recherche, maar - gelet op diens eerder afgelegde verklaringen - ook volgens de verdachte, allemaal was geschied en dat resultaat zou zeker niet zijn bereikt, wanneer het door de president stap voor stap volgen van de gebeurtenissen telkens was onderbroken door het stellen van vragen.

Want voor het hekje zat een man, die zich tegenover psychologen en psychiaters van het Pieter Baan Centrum zeer ontoegankelijk had opgesteld en ook op de zitting weinig of geen neiging toonde om verbaal iets bij te dragen aan zijn proces. De antwoorden op de tot hem gerichte vragen kwamen uiterst moeizaam tot stand en waren bovendien - hij zat met de rug naar de zaal - voor het publiek vrijwel niet te verstaan.

Dat het verhoor toch nog, ook voor de buitenstaanders, redelijk viel te volgen was te danken aan mr. Myjer, die - zeer hechtend aan werkelijke openbaarheid van het strafproces - de soms bijna gefluisterde antwoorden steeds weer herhaalde.

Een verkrachtingszaak met dodelijke afloop, die door twee uiteenlopende oorzaken extra aandacht heeft getrokken: het feit dat de dader - al eerder voor seksuele geweldsdelicten veroordeeld - met proefverlof buiten de tbr-kliniek vertoefde en de toevallige omstandigheid dat enkele weken geleden in Groningen een meisje eveneens door een met proefverlof zijnde man om het leven werd gebracht.

Met het oog op die verhoogde publieke belangstelling legde de officier van justitie, mr. D.J.A. Kuipers, er de nadruk op dat zijn eis van

[p. 139]

vijftien gevangenisstraf plus tbr niet werd bepaald door de deining rond de Groningse zaak en evenmin door eventueel wantrouwen van het beleid in de tbr-klinieken zijnerzijds. Maar wél door de constatering dat de verdachte de daad tot op zekere hoogte toch viel toe te rekenen en hij dus daarvoor behoorde te worden gestraft.

Opvallend was dat zowel officier als verdediger, mr. P.R. Wery, veel begrip toonden voor de psychiaters, die verantwoordelijk waren voor de beslissing tot het geven van de zo noodlottig verlopen proefperiode. Mr. Kuipers distantieerde zich van de uitlatingen dat er in de betreffende kliniek lichtvaardig was gehandeld. ‘Willen wij geen enkel risico lopen dan moeten wij delinquenten met enige stoornis levenslang opsluiten, maar dat past niet in ons humane strafrecht,’ zei hij.

‘Als we vinden dat mensen moeten kunnen terugkeren in de maatschappij dan nemen wij risico's en ik denk dat we die met z'n allen moeten dragen, hoewel ik vrees dat dit nooit duidelijk kan worden gemaakt aan de nabestaanden,’ aldus mr. Kuipers.

Mr. Wery vond dat het onder strenge voorwaarden verleende proefverlof verantwoord was geweest, maar dat het onvermijdelijk risico volkomen verkeerd had uitgepakt. Buiten schot - althans op de rechtzitting - bleven degenen die moesten toezien op de naleving van die voorwaarden. Aldus bleef duister hoe de man - absoluut in strijd met een van die voorwaarden - alleen in zijn auto op weg kon gaan. Als gevolg daarvan werd het mogelijk dat hij zonder controle van andere inzittenden een lifster kon meenemen.

De grote vraag echter is wat er nu moet gebeuren met deze - gezien de kans op herhaling - zeer gevaarlijk voor de maatschappij geachte verdachte. De psychiaters hebben opnieuw geadviseerd tot verpleging in het kader van een ter beschikkingstelling van de regering, maar lieten tegelijk weten voor zo'n behandeling eigenlijk geen aanknopingspunten te kunnen vinden.

Dat de man niet openstaat voor een therapie blijkt uit alle drie rapporten, welke het Pieter Baan Centrum in de loop der jaren over hem heeft uitgebracht. De president deed van de inhoud daarvan mededeling op de zitting, maar het was toch onbevredigend dat niemand van het Pieter Baan Centrum als getuige-deskundige was opgeroepen voor het geven van een nadere toelichting. Nog afgezien van het feit dat zoiets, wanneer door het Utrechtse instituut een advies tot onvoorwaardelijke tbr is gegeven, naar mijn overtuiging altijd zou moeten geschieden: er waren in deze zaak bepaald wel vraagtekens te zetten.

[p. 140]

Zoals: wat stellen de psychiaters zich voor van een behandeling van iemand, die volgens hen volstrekt contactgestoord is en voor therapie ontoegankelijk?

Of: wanneer er inderdaad, gelijk zij hebben vastgesteld, geen gedragsmethode bekend is die hem zou kunnen beïnvloeden... Wat denken zij dan in vredesnaam binnen die inrichting nog met hem te kunnen gaan doen?

Voorstelbaar is ook dat mr. Wery dan een reactie zou hebben gekregen op de door hem gesignaleerde halfslachtigheid in hun rapportage, waarin zijn cliënt nu eens als een kille figuur dan weer als een vriendelijke, zorgzame man wordt geschetst. Naar het oordeel van de raadsman niet alleen halfslachtig, maar ook illustratief voor de machteloosheid van de behandelaars.

Uit dit alles rijst de indruk, dat de deskundigen in de witte jassen eigenlijk geen raad weten met deze verdachte. Juist daarom is het te betreuren dat het op de openbare terechtzitting niet tot een gedachtenwisseling heeft kunnen komen tussen hen en de rechtsgeleerden in toga als een laatste bijdrage voor het vormen van het eindoordeel in deze zaak.