Journalist in de rechtszaal

[p. 130]

‘Wij hadden je allang tegen de muur gezet’

Dat de bevolking van Volendam anderhalf jaar geleden verontrust was over de kort op elkaar volgende branden is begrijpelijk. Er staan daar nogal wat houten huizen en de politie had sterk het vermoeden dat er sprake was van opzet. De toen 39-jarige Leo W. werd als vermoedelijke dader gearresteerd en in staat van beschuldiging gesteld. Er waren wel aanwijzingen dat hij ‘het gedaan kon hebben’.

Enkele mensen meenden hem in de buurt van de branden te hebben gezien, op zijn kamer vond de recherche een groot aantal aanstekers en door de verdachte gemaakte foto's van branden. Maar geen wettig en overtuigend bewijs en de Amsterdamse rechtbank had de ontkennende verdachte dan ook vorig jaar juni vrijgesproken.

Zoals te verwachten ging de officier van justitie mr. J.C. Al in appèl: evenzeer voorspelbaar was, dat de als verdediger optredende mevrouw mr. M. Gieskes vorige week bij de behandeling van dit hoger beroep het gerechtshof in de hoofdstad zou verzoeken de vrijspraak van de rechtbank te bevestigen.

Het verhoor van talrijke getuigen zowel van het openbaar ministerie als van de verdediging leverde nauwelijks nieuwe gezichtspunten op. Wel opmerkelijk waren de bezwaren die sommige van hen aanvoerden tegen de manier waarop de recherche hun verklaringen in het proces-verbaal had weergegeven. Gevolg van ‘leading questions’ van de verhorende opsporingsambtenaren in een streven de zaak zo vlug mogelijk rond te krijgen? Het zou wel passen in het beeld, dat de advocate gaf van de wijze waarop de verdachte was verhoord en daarbij volgens haar onder druk werd gezet.

‘Mijn cliënt is langdurig verhoord, hij kreeg onvoldoende rust en geen eten op gezette tijden,’ aldus mevrouw Gieskes. ‘Het is ook voorgekomen, dat hij 's nachts op het politiebureau in een kleine cel moest blijven, hoewel men hem in dat stadium van het onderzoek had moeten terugbrengen naar het huis van bewaring. Toen hij een keer om toiletpapier vroeg duwde een politieman hem één velletje in de handen onder de woorden: ‘Dat is genoeg voor een brandstichter.’ Ze hadden ook tegen hem gezegd: ‘Als het aan ons lag hadden we je allang tegen de muur gezet.’ En tegen zijn moeder: ‘Weet u wat een pyromaan is? Dat is uw zoon!’

[p. 131]

Dat laatste herinnerde mij aan een zaak - eveneens voor de Amsterdamse rechtbank - waarin de officier van justitie de verdachte behalve de tenlastegelegde delicten ook nog allerlei veronderstelde kwalijke karaktereigenschappen toedichtte. Eén van de rechercheurs, die het proces als getuige had bijgewoond, ging de volgende dag met de krant waarin de uitlatingen van de officier stonden vermeld naar de moeder van de verdachte en had haar gezegd: ‘Hier... lees maar, zo zit jouw zoon in elkaar!’

Kritiek had de raadsvrouw ook op het feit, dat men haar slechts bij twee van de zestien verhoren had toegelaten. Het merendeel van die verhoren geschiedde, nadat zij met de rechter-commissaris de afspraak had gemaakt, dat zij er wél bij aanwezig kon zijn. Maar ook in ander opzicht was de politie z'n boekje te buiten gegaan; de verdachte was zonder diens toestemming en buiten medeweten van de rechter-commissaris door een klinisch psycholoog onderzocht. Dit alles overziend kwam mevrouw Gieskes tot de conclusie, dat er was gehandeld in strijd met de regels van strafprocesrecht en als gevolg daarvan het openbaar ministerie niet ontvankelijk moest worden verklaard.

De advocate had veel werk gemaakt van het pleidooi en iedereen verwachtte, dat fungerend procureur-generaal mr. R. de Vries haar uitvoerig van repliek zou dienen. Temeer vanwege de niet geringe verwijten aan het adres van de opsporingsambtenaren. Maar dat viel bitter tegen. Hij maakte zich er af met een ‘jantje van Leiden’ door te zeggen: ‘Als dit een proces was geweest zoals we dat kennen van de Amerikaanse televisiefilms zou ik heel wat keren geroepen hebben: “Objection, your honour!”’

Waarmee de procureur-generaal zich kennelijk ontslagen achtte van de noodzaak tot het geven van weerwerk. De door de verdedigster aan de orde gestelde al dan niet rechtmatigheid van het verkregen bewijs - toch bepaald wel relevant voor de oordeelsvorming van het gerechtshof - kreeg van de vertegenwoordiger van het openbaar ministerie allerminst de serieuze aandacht, die het verdiende.

Maar ook het gerechtshof schoot in bepaald opzicht tekort: de in de zaal aanwezige Marianne Sneeboer van de ‘Stichting Reclassering Alkmaar’ kreeg geen gelegenheid het woord te voeren. Het kan zijn dat men haar rapportage zo duidelijk vond, dat er geen behoefte bestond aan een nadere toelichting daarop. Maar meestal is zo'n rapport al geruime tijd terug afgesloten; in dit geval was er sindsdien anderhalf jaar verstreken en het had dus voor de hand gelegen dat de leden van het hof iets meer hadden willen weten over de ontwikkeling sinds-

[p. 132]

dien. Niets daarvan. Na enig onverstaanbaar gemompel met de raadsheren ter weerszijde liet voorzitter mr. J. de Goederen weten, dat het hof ook daaraan geen behoefte had. Waarmee dit college zich afsloot van nadere informatie over de fysieke en psychische toestand van de man in de verdachtenbank.

Oudste raadsheer in dit proces was mr. E.J. Schreuder en de wijze waarop hij op een bepaald moment een bejaarde getuige bejegende was typerend voor het falen in de communicatie met degenen voor het hekje. Toen de man - zichtbaar verbaasd over een tot hem gerichte vraag - wilde weten wat daarvan de bedoeling was, zei Schreuder op afgemeten toon: ‘U moet hier geen vragen stellen, u heeft alleen maar te antwoorden op mijn vraag.’

Ach ja, daar is formeel gezien geen speld tussen te krijgen, maar zo ga je toch als togadrager niet om met een burger, die voor het eerst van zijn leven geconfronteerd wordt met de starre rituelen van een terechtzitting.