Journalist in de rechtszaal

[p. 126]

Geen celstraf voor incest

Evenals de officier van justitie in zijn requisitoir had de rechtbank in Alkmaar in het vonnis bewezen geacht dat de verdachte zich schuldig had gemaakt aan ontucht met zijn drie stiefdochters. Dat officier mr. F. Bueno in hoger beroep was gegaan had dan ook uitsluitend te maken met de onvrede van het openbaar ministerie met de opgelegde straf: een jaar gevangenisstraf geheel voorwaardelijk na een eis van anderhalf jaar onvoorwaardelijk. ‘Incest gepleegd over een lange periode behoort naar mijn oordeel in beginsel te leiden tot een onvoorwaardelijke vrijheidsstraf,’ aldus Bueno in zijn voor het appèl bij het Amsterdamse gerechtshof bestemde ‘memorie van grieven’. De officier legde daarin vooral de nadruk op de schadelijke gevolgen van incest en constateerde dat in deze zaak de verdachte zich destijds ‘in dat gezin in seksueel opzicht niet onbetuigd heeft gelaten’ zoals hij het uitdrukte. De bezwaren van mr. Bueno tegen het vonnis van de rechtbank golden de volgende overwegingen, welke naar het inzicht van dit college in het voordeel van de verdachte moesten uitvallen:

•	De losse moraal die in het gezin heerste op het moment dat de verdachte als jongeman door een huwelijk met de moeder van de meisjes het huis binnenkwam;
•	Het lange tijdsverloop tussen de delicten en de aangifte daarvan bij de politie;
•	De niet uit te sluiten mogelijkheid dat die aangifte om andere redenen was geschied dan alleen met het oog op strafvervolging van de verdachte.

Wat het eerste punt betreft merkte Bueno in zijn appèlmemorie op dat het bestaan van die losse moraal slechts berust op mededelingen van de verdachte zelf. Maar ook al zouden die waarheid bevatten dan nog was dat naar zijn inzicht geen reden voor minder straf: ‘Daders van incest dient te worden ingescherpt dat zij hun handen moeten thuishouden.’ Over het lange tijdsverloop: ‘Het is van algemene bekendheid dat slachtoffers van incestueuze handelingen niet direct naar de politie lopen.’ Op de mogelijk andere reden om de verdachte na zoveel jaren nog aan te geven ging de Alkmaarse officier niet in: hij volstond met de mededeling dat zoiets niet behoort mee te wegen bij de straftoemeting, ‘althans niet in de mate waarop het hier was ge-

[p. 127]

beurd’.

Het gerechtshof in de hoofdstad heeft onlangs - bijna een jaar na het vonnis van de Alkmaarse rechtbank - de zaak in hoger beroep behandeld en zoals te verwachten heeft ook in deze tweede instantie de vertegenwoordiger van het openbaar ministerie een gevangenisstraf gevorderd van anderhalf jaar. Eveneens voorspelbaar was dat fungerend procureur-generaal mr. J. de Bruin ook verbaal fors zou uitpakken tegen de verdachte. ‘Deze man is een grote egoïst; ik merk bij hem geen enkel berouw, hij zoekt de schuld steeds bij anderen, nooit bij zichzelf,’ aldus De Bruin. ‘Jonge meisjes, die met zo'n persoon in aanmerking komen weten niet beter of het hoort zo, maar voor mij is het volstrekt afwijkend van het normale seksuele patroon. Voor mij is hij een smerige stiefvader.’

Wat minder schilderachtig, maar toch ook wel misprijzend liet de procureur-generaal zich uit over het milde vonnis in eerste instantie. ‘Misschien heeft de verdachte daar in Alkmaar door zijn houding de rechtbank op het verkeerde been gezet,’ zei hij, ‘maar de rechtbank heeft in elk geval niet begrepen waarom het zo lang heeft geduurd voor er aangifte werd gedaan. En wat de door mij geëiste straf betreft wil ik wel opmerken dat het hier gaat om de ergste vorm van kindermishandeling.’

Had de rechtbank het werkelijk niet begrepen, zoals mr. De Bruin veronderstelde? Ik denk dat de rechters in Alkmaar gewoon ernstig rekening hebben gehouden met die mogelijkheid van geheel andere redenen voor aangifte dan de gebruikelijke. In het algemeen is het waar dat zo'n misdrijf meestal pas na jaren ter kennis komt van de politie. Er is bij de slachtoffers angst voor represailles van de vader wanneer er iets van de incest naar buiten lekt. Vrees ook bij de moeder dat het hoofd van het gezin, in geval van ontdekking door justitie, naar de gevangenis verdwijnt. Zelfs nadat er aan de incest een einde is gekomen valt er nog jarenlang terughoudendheid te bespeuren om naar de politie te gaan, zo sterk is soms toch nog de emotionele binding. In deze zaak echter lag er tussen het plegen van de incest en de aangifte wel een zeer lange tijd: meer dan elf jaar. De als verdediger in dit hoger beroep optredende mr. C. Veraart liet niet na daar in zijn pleidooi sterk de nadruk op te leggen en duidelijk te maken wat daarvan zijns inziens de werkelijke oorzaak was. Uit zijn betoog kwam naar voren dat de verdachte als vierentwintigjarige met een zes jaar oudere, gescheiden vrouw was getrouwd. Volgens het over zijn cliënt uitgebrachte reclasseringsrapport werd deze in het gezin geconfron-

[p. 128]

teerd met een subcultuur waarbinnen in seksueel opzicht min of meer alles was geoorloofd. Aldus was hij tot die ontucht met de stiefdochters gekomen, met volledige goedkeuring van hun moeder. ‘De meisjes wisten ook van elkaar - dat bleek uit hun verklaringen tegenover de rechter-commissaris - dat hun stiefvader seksueel contact met hen had,’ aldus de raadsman.

Extra bizar in deze zaak is dat verdachte na van zijn vrouw te zijn gescheiden met een van de door hem misbruikte dochters ging samenwonen en in een later stadium met haar in het huwelijk trad. Uit die verbintenis - inmiddels ook weer ontbonden - waren twee kinderen geboren. Naar de mening van mr. Veraart waren de perikelen rond die laatste scheiding (alimentatie, voogdij en omgangsregeling met betrekking tot die kinderen) aanleiding geweest voor het alsnog aangeven van die incest uit het verre verleden. ‘Er was al tien jaar geen emotionele band meer,’ zei hij. ‘In die periode is wel herhaaldelijk gedreigd met aangifte: de moeder van de meisjes eiste eens van mijn cliënt een bedrag van 17.500 gulden.’ Mr. Veraart zei dat die aangifte bij de politie vooral - en misschien wel uitsluitend - ten doel had de persoon van zijn cliënt in een kwalijk daglicht te stellen, zodat hij een gunstige omgangsregeling met de kinderen uit dat huwelijk met de dochter wel kon vergeten. ‘Het was zeker niet goed wat ik heb gedaan, integendeel, het was goed fout,’ zei de verdachte in zijn laatste woord tegen de president van het gerechtshof mr. R. Cornelissen, ‘maar kijkt u ook eens naar de keerzijde van de medaille.’ Wel, dat heeft het hof - zoals blijkt uit het twee weken later gewezen arrest - ruimschoots gedaan. Ook in appèl werd de straf beperkt tot twaalf maanden geheel voorwaardelijk. Weliswaar begon de president de voorlezing van het arrest met de constatering dat voor zo'n ernstig misdrijf als incest in beginsel een onvoorwaardelijke vrijheidsbeneming op zijn plaats is, maar direct daarop volgden de argumenten waarom het hof evenals de rechtbank destijds de verdachte de cel wilde besparen. In de eerste plaats de rol van de moeder. Naar het oordeel van het gerechtshof is zij blijkens het onderzoek van begin af aan op de hoogte geweest van de door verdachte gepleegde ontucht met haar dochters. Zij heeft dat langdurig getolereerd en is er bovendien zelf bij betrokken geweest. Over de lange tijd tussen het einde van de delicten en de aangifte bij de politie zegt het hof: ‘Er is voor dit getalm geen plausibele verklaring gegeven.’

Dus ook in hoger beroep hebben de rechters in hoge mate rekening gehouden met de mogelijkheid dat met het na zoveel jaren alsnog

[p. 129]

aangifte doen iets anders is beoogd dan een strafvervolging wegens incest en wellicht de meer actuele problemen rond de kinderen van de verdachte en zijn stiefdochter de werkelijke reden zijn geweest. Anderzijds is wel opvallend dat het Amsterdamse gerechtshof niet zoals de rechtbank in Alkmaar de ‘losse moraal in het gezin’ in de voor de verdachte gunstige overwegingen heeft betrokken. Om dát te zien als een verzachtende omstandigheid voor het plegen van incest heeft dit college kennelijk wat al te dol gevonden.