Journalist in de rechtszaal

[p. 122]

Zelfs dát is een inbreuk op de krijgstucht

Legerkapitein M.J. Schotman deed - hoewel hij bij de Indelingsraad te Deventer boven de sterkte was geplaatst - al geruime tijd op dezelfde wijze dienst als de daar wél formeel binnen de sterkte geplaatste selectie-officieren. Volop reden voor hem om - toen er in augustus 1986 een vacature ontstond - te verzoeken daarvoor in aanmerking te komen. Zijn chef, de overste De Bloois, ging daar zonder dit te motiveren niet op in; de functie bleef vacant en de kapitein stond als voorheen genoteerd boven de sterkte, maar het verschil met de situatie daarvóór was de manier waarop zijn meerdere hem van nu af aan bejegende. Hoewel hij zijn taak op dezelfde wijze en met dezelfde inzet vervulde kreeg Schotman keer op keer denigrerende opmerkingen te horen. Niettemin lukte het hem door daarop niet te reageren zich staande te houden; wat hem echter noodlottig werd was een op zichzelf onnozel voorval op de administratie van de Indelingsraad. Toen de overste een aantal door hem vervaardigde stukken voor verzending op het bureau van de secretaresse deponeerde onder de woorden: ‘Haal de typefouten en de stijlfouten er maar uit,’ had de kapitein daaraan op dezelfde schertsende toon toegevoegd: ‘En haal de eventuele stommiteiten er ook maar uit.’ Zoals zo vaak het geval bij mensen die graag grappen en laatdunkende opmerkingen maken ten koste van anderen, stond de overste, nu hijzelf mikpunt was van spot, onmiddellijk op zijn achterste benen. Alsof er die dag niets dringends te doen was op de Indelingsraad werd de kapitein direct op zijn kamer ontboden; hoewel Schotman daar zijn ecxuus maakte voor de kennelijk verkeerd gevallen uitlating nam De Bloois daarmee geen genoegen. Hij vond niet alleen dat de kapitein hem in het bijzijn van anderen belachelijk had gemaakt, maar ook dat het een aantasting van de krijgstucht betekende.

En zo werd die losse opmerking over ‘eventuele stommiteiten’ voor de overste aanleiding tot een handelen zijnerzijds, waarvan de stupiditeit boven elke twijfel is verheven. Hij begon een heuse tuchtrechtelijke procedure. Hetgeen erop neer kwam dat hij - want zo gaat dat bij geringe vergrijpen in het militaire leven - eigen rechter ging spelen in een zaak waarin hij zichzelf als beledigde partij beschouwde. In die situatie hoorde hij degenen, die tijdens de gewraakte opmerking

[p. 123]

in de kamer van de secretaresse aanwezig waren, als getuigen; hun eensluidende verklaringen, dat hetgeen de kapitein had gezegd moest worden gezien in het kader van zijn eigen, daaraan voorafgaande schijnbare zelfspot, kon de overste niet tot andere gedachten brengen. Kapitein Schotman kreeg een boete van vijftig gulden wegens ‘onkrijgstuchtelijk gedrag’.

Maar daarmee was De Bloois nog niet tevreden. Enige tijd later liet hij Schotman weten dat deze niet meer welkom was op de Indelingsraad. Resultaat: de kapitein zit nu al een jaar zonder dienst te doen thuis. In die periode heeft de overste op geen enkele wijze doen blijken het voornemen te hebben aan deze absurde situatie een eind te maken. De vacature waarnaar Schotman anderhalf jaar geleden solliciteerde is overigens nog steeds niet vervuld.

Dit alles kwam naar voren in het pleidooi van mr. M. Stelling voor het Hoog Militair Gerechtshof in Den Haag bij de behandeling van het door kapitein Schotman ingediende beklag tegen de opgelegde boete en tegen het feit, dat hem de reden van de straf niet was aangezegd. De raadsman onderstreepte dat overste De Bloois kennelijk de enige was geweest, die de opmerking van zijn cliënt niet als scherts had ervaren en vroeg zich af, of het niet van wijsheid zou hebben getuigd wanneer de overste eerst nog eens bij zichzelf te rade was gegaan alvorens tot bestraffing over te gaan. ‘Voor het bewijs van aantasting van de krijgstucht,’ zei hij, ‘is toch echt wel wat meer nodig.’ Vooral kwalijk vond mr. Stelling dat de overste de beslissing om de kapitein te straffen mede had genomen op grond van wat hij aanduidde als een ‘eerdere ongepaste uitlating tegenover een meerdere’. Dat had dan betrekking op de grappen die op de Indelingsraad werden gemaakt over het samenvallen van de vakantie van de overste met die van een vrouwelijke medewerker. De raadsman vond het hoogst merkwaardig dat volgens zijn inlichtingen De Bloois zelf met toespelingen in die richting was begonnen en dat deze zijn cliënt - vóór het bovengenoemde incident - nooit had verweten aan die grappen te hebben meegedaan.

Uit het verdere pleidooi van Stelling werd duidelijk dat er wel wat meer aan de hand was en dat er niet alleen maar sprake was van een spanningsveld tussen twee officieren. ‘De verhoren in deze zaak hebben wel aangetoond,’ zei hij, ‘dat de overste het niet kan verdragen wanneer zijn ondergeschikten zich niet klakkeloos naar zijn wensen voegen of zijn visie niet delen en dat is een benadering ten aanzien

[p. 124]

van medewerkers die - zeker in deze tijd - niet passend is en ook niet kan. Er zijn meer mensen met De Bloois in conflict gekomen; het werkklimaat op de Indelingsraad te Deventer is slecht en het ziekteverzuim hoog. Gelet op de gang van zaken vraag ik mij in gemoede af, wie hier nu eigenlijk de krijgstucht heeft aangetast.’

Het betoog van Mijndert Stelling was fel van toon en dat viel - gezien zijn persoonlijke achtergrond - ook wel te verwachten. Begin jaren tachtig kwam hij volop in de publiciteit toen hij - destijds zelf nog kapitein - het vervullen van atoomtaken in strijd achtte met humanitair oorlogsrecht. Dat werd hem binnen het militaire establishment niet in dank afgenomen en het werd weldra duidelijk dat hij een verdere carrière bij Defensie wel kon vergeten. Stelling, die inmiddels een rechtenstudie had voltooid, was zo gelukkig de overstap te kunnen maken naar een functie op Binnenlandse Zaken. Wat hem overigens - gelukkig - niet heeft belet als een hoogst hinderlijke horzel rond Defensie te blijven rondzoemen. Zijn optreden als verdediger van een soldaat die had geweigerd atoomwapens te bewaken, bracht hem lijnrecht tegenover twee leden van het hoogste militaire rechtscollege: de generaal De Lange en de schout-bij-nacht Coolen. De Lange zei als deelnemer aan Marcel van Dams televisieprogramma De achterkant van het gelijk, dat hij in oorlogstijd desnoods gevangengenomen tegenstanders zou laten martelen om van hen gegevens los te krijgen en Coolen schreef in het Militair Rechtskundig Tijdschrift dat de rechter zich niet over kernwapens moest uitlaten omdat de regering daarover inmiddels al had beslist. Voor Stelling voldoende aanleiding geen vertrouwen te hebben in hun vermogen tot objectiviteit; zijn verzoek tot wraking van beide heren werd weliswaar afgewezen, maar had wel tot gevolg dat zij zich eigener beweging uit de zaak terugtrokken om ‘elke schijn te vermijden’ zoals dat heet.

Bij de behandeling van de recente zaak betreffende kapitein Schotman hadden generaal De Lange en schout-bij-nacht Coolen weer wel zitting in het college. Het nu ter discussie staande vergrijp was van geheel andere aard en orde dan de principiële weigering atoomwapens te bewaken en van wraking kon dus in dit geval geen sprake zijn. Maar toch... daar zaten achter die tafel op het podium twee hoge officieren van wie nauwelijks viel te verwachten dat zij welwillend zouden staan tegenover de ook in deze zaak naar voren gebrachte denkbeelden en visies van de raadsman. Het hof mag dan de beslissing van de overste tot het opleggen van een boete ongedaan hebben gemaakt en vervan-

[p. 125]

gen door een mondelinge berisping, maar of dat voor de kapitein in de praktijk veel zal uitmaken is zeer de vraag. Een aldus op de vingers tikken van een ervaren officier betekent dat die niet hoeft te rekenen op bevordering, althans niet binnen afzienbare tijd. Waarbij nog komt dat ook het einde van het werkloos thuiszitten voor kapitein Schotman nog niet in zicht is; die Kafka-achtige toestand zal voortduren zolang het ambtenarengerecht daarover nog niet heeft beslist.

En dit allemaal als gevolg van een volstrekt overtrokken reageren van een overste, dat helaas in hoogste instantie niet de correctie heeft gekregen, welke in overeenstemming zou zijn geweest met wat modernere opvattingen. Tekenend voor die onmacht of onwil is de motivering van het Hoog Militair Gerechtshof voor de aan kapitein Schotman toegediende berisping: ‘Het hof wil wel aannemen dat de uitlating over de eventuele stommiteiten van de overste De Bloois bedoeld was als grap, maar de woordkeus is toch zodanig dat zij een inbreuk vormt op de krijgstucht.’