Journalist in de rechtszaal

[p. 118]

‘Meneer de politierechter, hierbij vallen mij de schoenen uit!’

Het ging om een onbenullige winkeldiefstal en daarom al had de officier van justitie te Arnhem, mevrouw mr. J. Bogaards, kunnen besluiten om niet tot strafvervolging van de bejaarde, nog nimmer veroordeelde vrouw over te gaan. Maar er was nóg een reden om het opportuniteitsbeginsel anders te hanteren dan zij nu had gedaan; er waren bij de verdachte verschijnselen die wezen in de richting van dementie. In dat licht bezien zou die diefstal best wel eens inderdaad niet anders kunnen zijn dan een ‘vergeten af te rekenen’.

Men mag aannemen dat naar die mogelijke achtergrond geen nader onderzoek is gedaan, want de officier liet een dagvaarding uitgaan en wat toen volgde was een duidelijk teken dat het nooit zo ver had mogen komen. Want een neef van de verdachte vond bij haar thuis de dagvaarding (zij had die als een voor haar onbegrijpelijk pamflet terzijde gelegd) onder een hoop rommel die klaar stond om voor de vuilnisman te worden neergezet. De neef zocht onmiddellijk contact met een advocaat, mevrouw mr. M. van der Mark in Nijmegen, maar het door haar gedane verzoek om - gelet op de geestelijke toestand van de verdachte - de dagvaarding in te trekken en de zaak alsnog te seponeren, werd door de officier afgewezen.

Op de eerste zitting van de politierechter - enkele maanden geleden - was de verdachte niet verschenen; op aanraden van de advocate. Dat niet alleen ter bescherming van haar cliënte (‘Ik denk dat ze absoluut niet weet waarvoor ze hier moet komen,’ aldus mr. Van der Mark), maar ook ter voorkoming van gênante situaties (‘Misschien stapt ze het podium op en gaat daar de papieren op de rechterstafel door elkaar gooien’). De zaak werd toen aangehouden; bij de onlangs voortgezette behandeling was de verdachte weer niet verschenen, maar wel de aan het Riagg verbonden sociaal-psychiatrisch verpleegkundige H. Huibers. Als getuige-deskundige verklaarde hij dat de door hem onderzochte vrouw in toenemende mate verschijnselen van dementie vertoonde. ‘Zij is vaak gedesoriënteerd, er zijn lacunes in het geheugen en er zit geen lijn in haar handelingen,’ zei hij. ‘Ze koopt in winkels artikelen, welke zij enkele uren eerder al heeft gekocht. Het gebeurt ook wel eens dat zij allemaal op straat staande vuilniszakken naar binnen haalt.’

[p. 119]

Op de stoel van de officier zat ditmaal mr. P. Tideman, een generatie ouder dan zijn collega Bogaards. Of hij, indien hem destijds de zaak als eerste in handen was gekomen, ook zoveel wijzer zou hebben gehandeld, is uiteraard niet met zekerheid te zeggen, maar zijn optreden op de zitting gaf geen enkele aanleiding voor die positieve veronderstelling. Het kan zijn dat mr. Tideman er gewoon uit solidariteit nog iets van wilde maken, maar de wijze waarop hij de door hem gevorderde straf (250 gulden boete voorwaardelijk) motiveerde, deed wat zijn kijk op de zaak betreft, het ergste vrezen. ‘Er is toch bij deze verdachte vermoedelijk wel een zekere mate van aanspreekbaarheid en dan lijkt het mij opvoedkundig goed wanneer hierop wordt aangesloten,’ zei hij.

Een voorwaardelijke straf als stok achter de deur voor een geestelijk niet volwaardige bejaarde en daaraan dan ook nog pedagogische betekenis toekennen... de aanwezigen in de zaal keken elkaar stomverbaasd aan en mevrouw Van der Mark riep: ‘Meneer de politierechter, hierbij vallen mij de schoenen uit; wat de officier nú toch heeft gezegd... daar kan ik met mijn pet niet bij!’

Wel, dat kon rechter J. den Tonkelaar ook niet en hij liet dat duidelijk merken. Gezien de aard van de zaak en de leeftijd van de verdachte achtte hij het niet zo zinvol aan heropvoeding te denken. Aan straf trouwens evenmin: ten aanzien van een demente vrouw kun je niet het schuldbegrip hanteren vond mr. Den Tonkelaar.

Mevrouw mr. B. Weusten, behorend tot hetzelfde advocatenkantoor als mr. Van der Mark, was op deze politierechterzitting verdediger van een man, die zich moest verantwoorden voor rijden onder invloed. Ook in deze zaak rees de vraag of het openbaar ministerie er niet verstandig aan zou hebben gedaan een strafvervolging achterwege te laten, maar dan meer om bewijstechnische redenen.

Na de aanrijding was de verdachte met ernstig letsel naar het ziekenhuis gebracht, waar hij zeventien dagen op ‘intensive care’ had gelegen. Omdat het vermoeden bestond van overmatig alcoholgebruik had een politieman hem op de plaats van het ongeluk - kort voor hij het bewustzijn verloor - de bloedproef aangezegd en de verdachte zou toen zijn toestemming hebben gegeven. Officier van justitie Tideman zei geen enkele twijfel te hebben aan een correcte gang van zaken en eiste drie weken gevangenisstraf voorwaardelijk, een boete van twaalfhonderd gulden en een jaar ontzegging van de rijbevoegdheid. Wel sterke twijfel had mevrouw Weusten; naar haar inzicht was het

[p. 120]

onzeker of hetgeen de politieman destijds over de bloedproef had gezegd tot haar cliënt was doorgedrongen, laat staan dat hij z'n toestemming zou hebben verleend. En toen kreeg op deze morgen het openbaar ministerie opnieuw een nederlaag te incasseren, want de politierechter concludeerde tot vrijspraak.

In het Arnhemse paleis van justitie gebeurden het nu bijna afgelopen jaar wel meer dingen die - zij het om uiteenlopende redenen - de aandacht trokken. Zoals een inwoner van Rhenen, die twee keer voor hetzelfde feit werd berecht. De eerste maal had de politierechter hem vrijgesproken van diefstal en voor een verkeersdelict een alternatieve straf opgelegd. Na beëindiging van de dienstverlening kwam die zaak ter afronding weer op de zitting; er zaten toen een andere politierechter en een andere officier. Tot grote verbazing en ontsteltenis van de verdachte ging rechter mevrouw mr. A. Sutorius-Joekes ook de diefstal weer behandelen. Omdat uit het proces-verbaal van die vorige zitting niet bleek dat de man daarvan reeds was vrijgesproken en de toen fungerende politierechter evenmin daaromtrent een aantekening voor het dossier had gemaakt. Anders dan haar collega destijds kwam mevrouw Sutorius wél tot een bewezenverklaring. En zo werd de verdachte door een rechter op hetzelfde niveau als degene die hem maanden eerder had vrijgesproken alsnog veroordeeld tot zes weken voorwaardelijk.

Daarbij had hij zich uiteraard niet neergelegd. Hij ging in hoger beroep bij het gerechtshof en bij de behandeling van dit appèl bracht zijn advocaat mr. W. Spermon een brief op tafel van een reclasseringsmedewerker, die op de zitting van de eerste politierechter was geweest en zich de vrijspraak zeer goed herinnerde. Het gerechtshof had bijzonder weinig tijd nodig om tot een oordeel te komen: de verdachte kon zich beschouwen als reeds bij de eerste politierechter te zijn vrijgesproken.

Van geheel andere aard was het opzien dat officier van justitie mr. E. Gelderman zowel binnen als buiten de eigen gelederen veroorzaakte. Tegen een wegens een groot aantal inbraken terechstaande man zei hij in het requisitoir: ‘Weet u wat al die mensen van u denken bij wie u hebt ingebroken? Die denken: Wat een lul!’ Dát had ik iemand in die functie nog nooit horen zeggen en gezien de ontzetting op de gezichten van de andere togadragers op het podium zal hij daar binnenskamers best wat over te horen hebben gekregen. Zoiets klinkt natuurlijk niet beschaafd, maar je kunt deze officier in elk geval niet

[p. 121]

het verwijt maken van verhullend taalgebruik. Helaas gaat zijn voorkeur voor eenvoudige bewoordingen in zijn requisitoir heel vaak vergezeld van wel zeer simpele filosofieën. Zoals: ‘Alleen als je honger hebt en je steelt wittebrood en haring, dan heb ik er begrip voor.’

Ach, mijnheer Gelderman, wanneer de merendeels nog jonge delinquenten zulke negentiende-eeuwse kretologie van u te horen krijgen, vrees ik toch dat zij zullen denken: ‘Wat een zak!’