Journalist in de rechtszaal

[p. 114]

President over de schreef, officier onder de maat

‘Dat het slachtoffer door een kogel uit uw pistool is gedood staat vast; daarover hoeven wij dus niet lang te praten. Waar het hier vanmiddag om gaat is de vraag: deed u het opzettelijk of was het een ongeluk?’ Zo begon de president van de strafkamer van de Amsterdamse rechtbank, mr. S. Slagter, het verhoor van de dertigjarige monteur door wiens toedoen - daarover hoefde inderdaad niet te worden gediscussieerd - de drieëndertigjarige seksclubeigenaar Rinaldo Reali hoe dan ook om het leven was gekomen. Zeer veel tijd echter had de rechtbank nodig om zich aan de hand van de verklaringen van de verdachte en de video-opnamen van de reconstructie door de recherche een beeld te vormen van de juiste toedracht. Geen eenvoudige taak omdat er verder niemand getuige van het drama was geweest; het onderzoek ter zitting was dus vooral gericht op hetgeen de verdachte erover had verteld.

Zijn lezing was de volgende: ‘Ik ging die avond van 3 juli naar Ron (zo noemde hij Rinaldo) om volgens afspraak zijn auto na te kijken. In het dashboardkastje van mijn eigen wagen had ik een Lügerpistool; dat liet ik aan Ron zien en toen besloten wij - hij had ook een pistool - ergens in een weiland schietoefeningen te gaan houden. We reden naar de omgeving van Ransdorp waar Ron als eerste twee keer een schot loste op het water van een sloot. Daarna pakte ik mijn pistool uit de auto, liep ermee naar de sloot en riep: moet je horen wat een knal dit geeft!’

Volgens de verdachte was het wapen bij het richten op het water te vroeg afgegaan; de kogel raakte Ron in het hoofd en hij viel dood in het gras. In paniek was de monteur er met zijn auto vandoorgegaan en reed daarbij tegen een hek waardoor zijn voorruit werd versplinterd. In de buurt van Holysloot stak hij de wagen in brand en ging lopend naar de stad terug.

Omdat de officier van justitie primair moord ten laste had gelegd probeerde de president allereerst na te gaan welke waarde kon worden toegekend aan aanwijzingen in de richting van voorbedachte rade. Er was sprake van een relatie tussen de verdachte en de vrouw van het slachtoffer; dat zou een motief kunnen zijn geweest om hem uit de weg te ruimen. De monteur ontkende op de zitting met grote na-

[p. 115]

druk dat er voor die veronderstelling aanleiding bestond. ‘Ik had geen verhouding met de vrouw van Ron,’ zei hij. ‘Zij werkte daar in die seksclub, ik was een goede klant van haar maar er was geen liefde tussen ons.’ Toen de president opmerkte: ‘Er was dus alleen betaalde liefde,’ antwoordde de verdachte: ‘Ja, dat regelde ik met Ron op de club.’ Het idee om met de vuurwapens te gaan oefenen was volgens de verdachte spontaan opgekomen, maar de president liet wel merken daarmee nogal wat moeite te hebben. ‘Het maakt toch een wat vreemde indruk,’ zei hij, ‘dat je schietoefeningen gaat houden in de avond; in het donker kun je toch niet goed richten.’ Toen mr. Slagter hem confronteerde met mogelijke onjuistheden in zijn eerdere verklaringen en verdediger mr. C. Raymakers in dit verband iets wilde opmerken, onderbrak de president deze met de woorden: ‘Nee, hij moet er zelf maar zien uit te komen.’

Wanneer mr. Slagter de raadsman wel aan het woord had gelaten was op dat moment reeds duidelijk geworden wat nu eerst een tijdje later in het proces werd opgehelderd. Bij het citeren uit het dossier had de president zich vergist en een nadere verklaring van de verdachte tegenover de politie aangezien voor een verklaring afgelegd ‘in alle rust’ bij de rechter-commissaris. Maar afgezien daarvan: waar staat geschreven dat een verdachte er ‘alleen moet zien uit te komen’; waar heeft hij anders een raadsman voor?

Mr. Slagter is een van de meest geroutineerde en bekwaamste strafrechters in dit land. Zijn zittingen kenmerken zich door degelijke voorbereiding en bovengenoemde vergissing heeft dan ook niet meer dan incidentele betekenis. Iets anders ligt het met de manier waarop hij de verdachte benaderde in het persoonlijke vlak, want die was wél typerend voor zijn stijl en aanpak. Die is doorgaans zeker niet zonder begrip voor de verdachte, diens argumenten en omstandigheden, maar in het vuur van het uitstralen van goede bedoelingen merkt Slagter niet wanneer hij de contouren van zijn competentie overschrijdt. Zoals enige jaren geleden in het proces tegen de van fraude verdachte notaris Josje S. Hoewel hij ook die zitting uitstekend leidde is zijn optreden toch vooral in de herinnering blijven hangen door zijn theatraal aandoende vraag aan de verdachte: ‘Mevrouw, waarom bent u zo gesloten... ik vraag mij af, bent u nou zo'n harde... huilt u wel eens?’ Evenzeer begaf mr. Slagter zich op het gladde ijs van de amateurpsychologie in de zaak waar het hier om gaat met zijn uitlating: ‘Verdachte, de manier waarop u erover praat... het is allemaal zo zakelijk. Ik heb geen moment emoties bij u gezien.’

[p. 116]

Om niet weer het risico te lopen te worden teruggewezen reageerde advocaat Raymakers niet onmiddellijk bij interruptie, maar zijn ‘counter’ in het pleidooi was er niet minder om. ‘Meneer de president,’ zei hij, ‘u heeft die emoties niet op het gezicht gezien, maar wat zegt dat? Wellicht is die zakelijke wijze van praten over het gebeurde voor mijn cliënt alleen maar een manier om zijn gevoelens te verbergen.’

Was het optreden van de voorzitter van het college in dit proces dus niet geheel vlekkeloos, ronduit beschamend was hetgeen de vertegenwoordiger van het openbaar ministerie er van maakte. Het requisitoir van officier van justitie, mr. V. Nuis, duurde nauwelijks drie minuten en dat in een zaak met een ontkennende verdachte wie primair het zwaarste misdrijf dat de wet kent werd verweten. Weliswaar is kwaliteit niet altijd afhankelijk van de duur van het betoog, maar van een ‘in der Beschränkung zeigt sich der Meister’ kon in dit geval moeilijk worden gesproken. Geen enkele uitleg waarom hij de voorbedachte rade liet vallen, evenmin toelichting waarom volgens hem de ‘echte’ opzet tot doden - maar dan zonder voorbedachte rade - niet hard gemaakt kon worden. De officier beperkte zich ertoe te constateren dat het bewijs van doodslag was geleverd via de constructie van het zogeheten ‘voorwaardelijk opzet’. Daarover zei hij slechts: ‘De verdachte heeft de aanmerkelijke kans genomen dat het slachtoffer in zijn schootsveld stond.’

Tja, wat hij daarmee bedoelde begrepen de rechters en de raadsman uiteraard wel, maar de terechtzitting is er toch ook voor de verdachte en de mensen op de publieke tribune. Voorwaardelijk opzet... wat moeten zij daarmee. Heeft hij het nou ‘expres’ gedaan of niet? Ik vind dat wanneer een officier van justitie langs die weg tot bewezenverklaring van doodslag komt, hij ook voor niet-juristen in de zaal duidelijk hoort te maken waarom de verdachte zijns inziens meer kan worden verweten dan alleen maar dood door schuld.

‘Ik neem aan,’ zei de president, zijn verbazing over het wel zeer korte requisitoir niet verbergend, ‘dat de raadsman wat meer tijd nodig heeft.’ Dat was inderdaad het geval; in een pleidooi van bij een dergelijke zaak passende lengte stelde mr. Raymakers dat er geen enkel bewijs was van een op het slachtoffer richten. ‘De veren van het slecht onderhouden wapen waren verslapt,’ zei hij, ‘en daardoor is het zeer goed mogelijk dat het pistool te vroeg is afgegaan toen hij op de sloot wilde aanleggen. Het is duidelijk een ongeluk geweest.’

Omdat de verdediger in zijn pleidooi had verwezen naar soortgelijke

[p. 117]

gevallen uit de jurisprudentie wendde de president zich tot de officier met de suggestie: ‘Misschien kunt u naar aanleiding van het betoog van de verdediger uw requisitoir nog wat onderbouwen.’ Inderdaad deed mr. Nuis alsnog enige poging in die richting, maar hij blunderde opnieuw door te zeggen: ‘Ik ga niet alles herhalen wat de raadsman heeft gezegd, want ik neem aan dat hij en ik dezelfde literatuur onder ogen hebben gehad.’ Waarop president Slagter uitriep: ‘Ja, maar het verschil is dat de raadsman daarop wel zijn visie heeft gegeven en u er niets over heeft gezegd!’

Een week later - een week eerder dan gewoonlijk - wees de rechtbank al vonnis. De verdachte werd zoals te verwachten viel vrijgesproken van moord maar ook van doodslag, waarvoor de officier een gevangenisstraf van vier jaar had geëist. Het werd een veroordeling wegens dood door schuld (acht maanden waarvan vier voorwaardelijk) hetgeen erop neerkwam dat de monteur, die al ruim vier maanden in voorlopige hechtenis had gezeten, onmiddellijk op vrije voeten werd gesteld.