Journalist in de rechtszaal

[p. 105]

Veel te ernstige zaak voor zo'n vluchtige behandeling

Wanneer de daders van een roofoverval bij het maken van de plannen met elkaar afspreken geen vuurwapens te gebruiken en een hunner doet dat toch, in hoeverre zijn de anderen dan medeverantwoordelijk voor de gevolgen?

De Amsterdamse advocaat mr. J. Mul stelde deze vraag vorige week voor de rechtbank in Haarlem aan de orde, in zijn pleidooi voor een van de vier verdachten van de overval op het benzinestation in Nieuw-Vennep, waarbij een pompbediende om het leven kwam en een andere ernstig werd gewond.

Ook al ligt het niet in de bedoeling, toch is het vaker gebeurd dat er bij dit soort misdrijven geweld werd gebruikt door omstandigheden die de daders niet konden voorzien. Bij voorbeeld doordat er meer personen in de voor beroving uitgekozen lokaliteit aanwezig zijn dan op grond van voorafgaande verkenning werd aangenomen. Of wanneer iemand van het personeel onverwacht en in strijd met de instructie van zijn werkgever niet bereid is de inhoud van de kas zonder verzet te overhandigen.

In dit geval was van zulke omstandigheden geen sprake. De 20-jarige leider van de uit vier jongemannen bestaande groep liep regelrecht het gebouw binnen en schoot - tot ontzetting van de anderen - zonder iets te zeggen de beide pompbedienden neer. De buit was 2.800 gulden. Op de terugweg hadden zij hem bittere verwijten gemaakt en gevraagd of hij nou helemaal gek was geworden.

Het trieste in deze zaak is dat dit laatste heel goed tot de mogelijkheden hoort. Want de schutter had als reactie alleen maar hard gelachen en over zijn daad opgeschept. Hij stond vorige week nog niet terecht; er is een onderzoek gelast naar zijn geestvermogens in het Pieter Baan Centrum te Utrecht.

Hadden de andere drie die hem toch kenden als een onberekenbare figuur, een groot risico genomen door aan de overval mee te doen? Het valt moeilijk te betwisten, maar mr. Mul betoogde met klem dat zijn cliënt in elk geval niet de opzet had iemand te doden of te verwonden.

Voor die zinloze schietpartij door de hoofddader was hij volgens de raadsman dus niet verantwoordelijk. De advocaat nam ook om andere

[p. 106]

reden stelling tegen de eis van 12 jaar gevangenisstraf, omdat de officier van justitie mr. T. Bot de hoogte van de vordering mede had laten bepalen door de zogenoemde generale preventie. De officier achtte een forse straf op zijn plaats om andere, eventuele toekomstige overvallers af te schrikken.

Waarop Mul reageerde door te zeggen: ‘In ontvoeringszaken zijn in het verleden ook zware straffen opgelegd, maar heeft dat een afschrikkende werking gehad? De ontvoeringen van Heineken en Heijn tonen aan dat dit niet het geval is.’

Over de verdachte had de reclassering een rapport opgesteld, maar dat was uitsluitend het resultaat van eigen initiatief. Noch de officier van justitie, noch de rechtbank had blijkbaar behoefte gevoeld nader over de achtergronden van de jongeman te worden geïnformeerd.

De samensteller van het rapport, mevrouw E. Hagemeijer, zei daarover tegen de rechtbank: ‘Ik vind het vreemd dat hiervoor geen opdracht van justitie is uitgegaan. Als gevolg daarvan heb ik het dossier niet kunnen inzien.’

Of dit ten koste was gegaan van de kwaliteit van haar verslag viel voor de buitenstaanders in de rechtszaal niet te beoordelen, want tot een werkelijke behandeling van het reclasseringsrapport kwam het niet.

De president van de rechtbank, mr. J. Vrij, vond dat kennelijk overbodig. ‘Wij weten allemaal wat erin staat,’ sprak hij en daarmee kon hij alleen de direct betrokkenen bedoelen. Dus niet de verder beroepshalve geïnteresseerden, zoals de vertegenwoordigers van de pers.

Een dergelijk geluid heb ik wel eens vaker gehoord van een rechter op dit toch openbare gedeelte van het strafproces, maar het toppunt was dat de president het rapport even later weer in het dossier stopte met de woorden: ‘Dat hebben we dus besproken.’

En dan de manier waarop mr. Vrij de duidelijk zeer gespannen verdachte verhoorde. Dat gebeurde in zo'n tempo dat zelfs de toehoorders in de zaal - toch niet verdacht van een strafbaar feit - er zichtbaar nerveus van werden.

Voor mr. Mul was dat aanleiding tot ingrijpen: ‘Meneer de president, wilt u de vragen wat minder snel op mijn cliënt afvuren; hij kan het nauwelijks verwerken.’

Daarbij kwam nog dat rechter Vrij zichzelf ook niet de tijd had gegund enigermate na te denken over de door hem te maken opmerkingen. Dat overkomt hem wel vaker, maar dit maal was het weer heel frappant.

[p. 107]

De verdachte stond ook terecht voor zijn deelneming aan een roofoverval in Harmelen en daarover zei de president: ‘U had daarvoor de tip gegeven.’ Toen de verdachte daarop antwoordde: ‘Welnee, ik ben daar helemaal niet bekend. Die tip kwam van een van de andere jongens, die daar woont,’ schudde de president het hoofd en zei: ‘Jawel, want het staat hier zwart op wit.’

Nu kon de argeloze toeschouwer in de rechtszaal op dat moment nog vermoeden dat de rechter het proces-verbaal van de politie voor zich had met de bekentenis van de verdachte op dit punt. Maar nee, mr. Vrij baseerde zich op de verklaring van de in de buurt van Harmelen wonende medeverdachte die er uiteraard alle belang bij had om het geven van de tip op een ander af te schuiven. En dat doet toch wel iets af aan de waarde van dat ‘zwart op wit’.