Journalist in de rechtszaal

[p. 96]

‘De hemel beware je voor zo'n advocaat’

‘Ik vind dat advocaten hun werk slecht doen. Hun kennis van het strafrecht is vaak uiterst gering. Het komt niet zelden voor dat ik een verdachte moet vrijspreken wegens een gebrekkige dagvaarding of andere juridische onvolkomenheden zonder dat de raadsman dit heeft bepleit. Hij heeft fouten niet gezien of niet begrepen dat het fouten waren.’

Nee, mr. Jan Jacobus Abspoel, behalve oud-officier van justitie sinds kort ook verleden tijd als rechter-plaatsvervanger, heeft er tot het eind van zijn ambtelijke dagen geen geheim van gemaakt geen al te hoge pet op te hebben van de vaderlandse advocatuur. Dat heeft de oud-journalist en thans docent aan de Academie voor Journalistiek te Tilburg mr. Ger Dullens ook niet zoals mij onlangs bleek uit zijn rede ter gelegenheid van het derde lustrum van De Jonge Balie (vereniging van junioren in de advocatuur) te Breda. Evenals Abspoel wilde hij wel een uitzondering maken voor de jongeren in de sociale advocatuur die zich voor hun cliënten het vuur uit de sloffen lopen. Maar toch, over het geheel genomen: de waarnemingen en daaruit voortvloeiende ergernissen van Abspoel en die van Dullens aan de perstafel lopen vrijwel parallel.

Met enigszins gemengde gevoelens was ik naar Breda gereisd omdat een van de organisatoren mr. Dullens had verzocht het toch - omdat het een lustrum betrof - een beetje feestelijk te houden. Dat deed het ergste vrezen, maar gelukkig had de oud-journalist zich door deze suggestie niet laten verleiden om zijn kritiek wat zachter te doen klinken door verhullend taalgebruik. Ik denk trouwens dat de organisatoren dat achteraf bezien ook helemaal niet zo geslaagd zouden hebben gevonden.

Dullens schetste in zijn toespraak een beeld van de advocatuur dat de talrijke jonge beoefenaren van dit vak in de volle zaal hopelijk aan het denken heeft gezet over het eigen functioneren. Te meer daar hier iemand achter de microfoon stond met een ruime journalistieke ervaring gedurende een groot aantal jaren in vrijwel alle rechtszalen van Nederland. Hetgeen betekende dat het kritisch relaas kon worden geïllustreerd met voorbeelden uit de praktijk; gevallen waarin verdachten de dupe werden van het tekortschieten of ronduit blunderen

[p. 97]

van hun raadslieden. Een falen als gevolg van uiteenlopende oorzaken als geringe juridische kennis, gebrek aan belangstelling voor strafrecht en ontbreken van bereidheid zich enigszins in te leven in de omstandigheden van hun cliënten.

De door Dullens genoemde incidenten waren voor mij zeer herkenbaar. Voor zover ik ze niet zelf had meegemaakt was er een treffende gelijkenis met gebeurtenissen elders. Zoals die op zijn horloge kijkende verdediger die tot de rechter zegt: ‘Ik zal het maar kort maken want straks moet ik voor het hof pleiten in een zaak die wat meer van mijn aandacht eist.’ Leuk om te horen voor een man in de verdachtenbank, die zijn zaak natuurlijk niet minder belangrijk vindt en daarvoor - terecht - de volle inzet van zijn raadsman heeft verwacht. Of de doorgaans in de civiele sector van het recht zijn geld verdienende advocaat die bij uitzondering met het strafrecht in aanraking komt omdat zijn dure cliënt van een misdrijf wordt verdacht en hem ook dan als raadsman moet bijstaan. Dan kan het gebeuren dat een van de senioren van een groot kantoor in de rechtszaal verschijnt en de rechtbank te horen krijgt: ‘Meneer de president, zoals u ongetwijfeld weet doe ik al jaren geen strafzaken meer.’ Wel, dat was dan aan het pleidooi duidelijk te merken.

Het falen van advocaten komt vooral in de schijnwerpers wanneer zij verdachten moeten verdedigen in strafzaken waarin ook anderen terechtstaan die wél worden bijgestaan door raadslieden met kennis van en hart voor strafrecht. Ronduit gênant is het als de vertegenwoordiger van het openbaar ministerie of de rechter op de zitting ingrijpen om de verdachte niet het slachtoffer te laten worden van de stommiteiten van zijn advocaat. Dullens herinnert zich een zaak voor de Utrechtse rechtbank waarin de verdediger verzuimde voor zijn in hechtenis zittende cliënt onmiddellijke invrijheidstelling te vragen. Gezien het verloop van de zitting was daartoe alle aanleiding: gelukkig voor de verdachte wist de president er wel raad mee. ‘Zou u niet wat eerder naar huis willen?’ vroeg hij de man achter het hekje, waarop deze antwoordde: ‘Ja, natuurlijk wil ik dat.’ Waarna de president zei: ‘U doet dus hiermee een verzoek tot opheffing van de voorlopige hechtenis, begrijp ik.’ Het door hem gepresideerde college had ten slotte nog geen halve minuut in de raadskamer nodig om het ‘verzoek’ van de verdachte in te willigen.

Op een zitting van het Amsterdamse gerechtshof had vorig jaar advocaat-generaal mr. C. Ficq zozeer te doen met een verdachte die de mist in dreigde te gaan door het gestuntel van zijn verdediger dat het

[p. 98]

requisitoir bijna een pleidooi werd. Toen de advocaat vervolgens in zijn pleidooi op geen enkele wijze gebruik maakte van de hem aldus van de overkant geboden voorzet kostte het strafkamerpresident Sluyter en de naast hem zittende raadsheer Gerritsma nog grote moeite de advocaat ervan te overtuigen dat hij de bal maar voor het intrappen had.

In hetzelfde paleis van justitie beleefde ik het hoe politierechter mr. R. Blekxtoon na werkelijk wanhopige pogingen om een verdediger op het goede spoor te zetten voor het ontdekken van het zwakke punt in het betoog van de officier ten slotte zelf maar een soort verweer ging voeren en de verdachte vrijsprak. Had de zozeer falende advocaat toen toch niet werkelijke het diepste schaamrood op de kaken? Welnee! Bij het verlaten van de zaal hoorde ik hem - met een zelfvoldaan gezicht alsof het zijn verdienste was geweest - tegen zijn cliënt zeggen: ‘Zo, dat is dan goed afgelopen.’

Reeds genoemde Abspoel stond bekend om zijn als officier van justitie veelvuldig in de bres springen voor de verdachte als diens raadsman het in figuurlijke zin liet afweten. Zijn ergernis over een in zijn ogen miserabel pleidooi was op de zitting zowel zichtbaar als hoorbaar; hij placht dan onderuitgezakt in zijn leunstoel te gaan hangen onder het slaken van smartelijke zuchten. Van hem is ook de opmerking tegen de officier van justitie - hijzelf was toen al rechter - nadat de verdediger nog maar nauwelijks was verdwenen: ‘De hemel beware je voor zo'n raadsman!’

Op grond van de in de rechtszaal opgedane slechte ervaring is Abspoel voorstander van vervanging van het systeem van toevoeging van advocaten door een instituut van openbare verdediging. Dat zou dan aanzienlijk meer kansen betekenen voor een adequate verdediging in strafzaken. Zo'n instituut zou in de eerste plaats moeten beschikken over een apparaat dat de advocatuur meer mogelijkheden biedt het openbaar ministerie efficiënt tegenspel te geven. Ten tweede meer kans ook dat - vanuit dat instituut - voor een bepaalde strafzaak de juiste man of vrouw wordt aangewezen. Zo'n Instituut voor Openbare Verdediging zou dan dienen te worden ondergebracht in een onafhankelijke stichting, beheerd door de balie en betaald door de overheid. Ger Dullens verwacht daarvan geen kwaliteitsverbetering van de rechtshulp want daarvoor heeft hij ‘de van oudsher door de overheid betaalde wetsdienaren - en vooral de vertegenwoordigers van het openbaar ministerie - te veel zien struikelen en blunderen’. Veel lie-

[p. 99]

ver was het hem als de balie de kwaliteitsverbetering zelf ter hand neemt en aldoende de wind uit de zeilen van hen die op overheidsadvocatuur aankoersen. Echter: ‘Zolang de balie niet over de volle breedte bereid is te poetsen aan het beeld dat zij heeft bij de justitiabelen loopt zij gevaar dat haar onafhankelijkheid onder vuur komt te liggen.’

Overigens heb ik sterk de indruk dat journalisten meer begrip hebben voor het werk van advocaten dan omgekeerd. In december 1985 eiste de officier van justitie bij de rechtbank in Dordrecht een onvoorwaardelijke gevangenisstraf tegen een slechts zijdelings bij een grote heroïnezaak betrokken verdachte om duidelijk te maken dat ook de meelopers zwaar dienen te worden gestraft. Een generale preventie waarvoor de verdediger wel begrip kon opbrengen maar dan toch liever niet over de rug van zijn cliënt. Tot zover een begrijpelijk standpunt maar dat kon toch moeilijk worden gezegd van hetgeen hij verder als compromis voorstelde. Hij vroeg de rechtbank een geheel voorwaardelijke straf op te leggen en deed vervolgens een beroep op de persvertegenwoordigers om het in hun kranten zo voor te stellen alsof de verdachte tot een onvoorwaardelijke gevangenisstraf was veroordeeld. Want op die manier was dan ook voldaan aan het verlangen van de officier om een afschrikwekkend voorbeeld te stellen... Er zijn van tijd tot tijd wel advocaten die een journalist vragen iets onaangenaams voor hun cliënt weg te laten uit de berichtgeving maar een dergelijk schizofreen voorstel tot opzettelijke verdraaiing van de werkelijkheid had ik tot dusver niet voor mogelijk gehouden.