Journalist in de rechtszaal

[p. 88]

Onverstaanbare teksten vanaf het podium en dat in zo'n duistere zaak

Toen de vice-president van de Utrechtse rechtbank mr. A.H. van Delden (45) ongeveer anderhalf jaar geleden werd benoemd tot president in het arrondissement Den Bosch verwachtten velen dat daar eindelijk eens een frisse wind zou gaan waaien. Of dat achter de schermen inderdaad is gebeurd kan ik uiteraard niet beoordelen; het is mogelijk dat er in de interne organisatie van het rechtsbedrijf in de Brabantse hoofdstad verbeteringen zijn aangebracht die zich aan de journalistieke waarneming onttrekken. Maar op openbare zittingen is er nog zo goed als niets te merken van een nieuw elan onder degenen die als strafkamerpresident de leiding van de rechtsgang hebben. De benadering van de voor het hekje verschijnende justitiabelen (verdachten en getuigen) is nauwelijks veranderd. Van Delden zit zelf - en dat is een verademing voor alle betrokkenen - vrij regelmatig als strafkamervoorzitter, maar zijn voorbeeld om de verdachte een stoel vlak voor het podium aan te bieden heeft - op één uitzondering na - geen navolging gevonden.

De verdachte en zijn raadsman zitten als vanouds nog steeds meters verder in de meest archaïsche rechtszaal van ons land; op een plaats waarvan het net is alsof ze er eigenlijk niet helemaal bij horen. Ze zitten daar op negentiende-eeuwse harde houten kerkbanken en proberen vandaar - evenals de vertegenwoordigers van de pers - zo goed mogelijk te volgen wat er op het toneel gezegd wordt. Want de akoestiek is miserabel en de meeste vice-presidenten nemen niet de moeite in de microfoon te spreken of vertikken het eenvoudig de griffier opdracht te geven de installatie aan te zetten.

Geheel in dit beeld past de geringe inspanning van strafkamerpresident mr. J. Dijkshoorn om zich onlangs in een zaak tegen een van uitlokking van amfetaminesmokkel naar Zweden verdachte man ook verstaanbaar te maken voor anderen dan de magistraten op het podium. De verdachte had laten weten gebruik te zullen maken van zijn recht om niet op vragen te antwoorden en als gevolg hiervan moest de rechtbank zich voor het onderzoek ter zitting beperken tot het horen van getuigen en luisteren naar hetgeen officier van justitie E.W. Klop en advocaat J.H. Boone naar voren brachten. Maar het grootste deel van de zitting werd in beslag genomen door voorlezing

[p. 89]

van de in het dossier liggende verklaringen van de politiemannen die hadden meegewerkt aan het omvangrijke opsporingsonderzoek. Dat kon de president uiteraard niet helpen, maar het aldus ontstane gebrek aan levendigheid werd nog geaccentueerd door de wijze waarop hij deze taak vervulde.

Van een werkelijk voldoen aan eisen van openbaarheid was nauwelijks sprake, want wat mr. Dijkshoorn op de uren durende zitting verbaal produceerde was slechts bij vlagen en flarden te horen. Binnen een half uur waren alle belangstellenden (ongeveer dertig mensen) van de publieke tribune verdwenen; op één na, en dat was de vrouw van de verdachte. Ook die kon er niets van verstaan, maar zij bleef toch zitten om haar man af en toe bemoedigend te kunnen toeknikken. Maar ook verdediger Boone had vanaf zijn plaats de grootste moeite om te volgen wat de voorzitter van de strafkamer daar allemaal op het toneel zat te mompelen. Nadat hij dit al enkele malen op gepaste wijze maar zonder resultaat had kenbaar gemaakt, riep Jan Boone tenslotte wanhopig: ‘Meneer de president, gelooft u mij... ik kan echt geen woord verstaan van wat u zegt.’

Daar keek de president wel even van op. Verbaasd en toch ook wat geschrokken door deze interruptie van de verdediger zei hij: ‘O, maar dan zal ik wat luider spreken.’ Dat geschiedde inderdaad, maar niet langer dan een halve minuut. Daarna werd het weer een lispelen en prevelen, dat eerder deed denken aan het zogeheten ‘brevieren’ van de rooms-katholieke geestelijkheid dan aan een schriftlezing in het kader van het strafproces.

En dat gebeurde dan in een zaak waarin op de openbare zitting duidelijkheid des te meer was gewenst door de wijze waarop het opsporingsonderzoek werd verricht en het bewijs tegen de ontkennende verdachte was verkregen. Jan H. uit Waalre werd destijds voor de uitlokking van het vervoer van 15 kilo amfetamine naar Zweden gearresteerd nadat in Stockholm een andere Nederlander met die partij was aangehouden. Naar aanleiding van diens arrestatie en van een Zweedse verdachte reisde de Nederlandse rechercheur W. naar het noorden om beiden een verhoor af te nemen. Dat resulteerde uiteindelijk in een proces-verbaal na lezing waarvan je wel tot de conclusie moest komen dat de man uit Waalre het initiatief had genomen tot de smokkel. De zaak leek rond en voor de verdediging zo goed als verloren tot advocaat Boone contact zocht met de advocaat in Stockholm die de Zweedse verdachte moest verdedigen en die hem enkele stukken stuurde waarvan de inhoud voor Boone bijzonder interessant

[p. 90]

bleek te zijn. Het waren onder andere fotokopieën van het concept-proces-verbaal van rechercheur W., dat op nogal cruciale punten afweek van zijn later, bij terugkeer in Nederland opgesteld officieel proces-verbaal. In het concept stond dat de door hem gehoorde koerier S. had gezegd: ‘Het is de eerste keer dat ik voor Jan zo'n ritje heb gemaakt.’ In het voor justitieel gebruik bestemde verbaal had rechercheur W. het doen voorkomen alsof S. ook de volle achternaam van de verdachte had genoemd. Over het verhoor van de Zweedse verdachte staat in het concept-verbaal dat deze (in het huis van bewaring) had gezegd: ‘Ik hoorde van een medegevangene dat er 350.000 kronen waren betaald.’ In het officiële proces-verbaal had rechercheur W. daarvan gemaakt: ‘betaald aan Jan H.’ Voor de rechtbank in Den Bosch was dat enige tijd geleden aanleiding een nader onderzoek te gelasten in het kader waarvan rechter-commissaris mr. B.L.M. van Otterdijk zich in gezelschap van de officier van justitie en de verdediger naar Stockholm begaf. Tegenover hen verklaarden zowel de Zweedse advocaat als de tolk dat zij S. in diens verhoor de naam Jan H. uit Waalre niet hadden horen noemen. Verder constateerden zij dat een Zweedse politieman in zijn proces-verbaal had genoteerd: ‘Dat over Jan H. is door S. nooit gezegd.’ Volop aanleiding dus voor mr. Boone om bij de hervatting van het proces in Den Bosch de rechercheur W. als getuige à décharge te laten oproepen, en het is lang geleden dat ik een advocaat tijdens het verhoor een politieman zozeer in het nauw heb zien drijven. In een voor Nederlandse rechtszalen ongewoon fel kruisverhoor confronteerde hij de verbalisant met de flagrante onjuistheden in diens officiële verslag van zijn Zweedse bevindingen. Het verweer van de rechercheur was nogal pover. Hij zei: ‘Je bent intensief met zo'n onderzoek en zo'n verhoor bezig en ja... dan kan het gebeuren dat het allemaal wel eens wat anders op papier komt te staan.’ Wat mr. Boone deed uitroepen: ‘Maar meneer, zó heeft u het toch niet geleerd op de politiekaderschool!’

Opvallend was dat noch de officier van justitie noch de president enige moeite deed om de getuige in bescherming te nemen tegen de bijna meedogenloze ondervraging door de verdediger, die heel duidelijk al zijn opgekropte ergernis over het gemanipuleer met het proces-verbaal ventileerde. Integendeel, mr. Dijkshoorn liet zelfs merken dat ook hij wat moeite had met de vage, ontwijkende antwoorden van de politieman en het gebrek aan logica in diens redenering. Maar het verzoek van de raadsman om tegen de rechercheur proces-verbaal te laten opmaken op verdenking van meineed ging hem en zijn medewer-

[p. 91]

kers toch te ver. Dat zou inderdaad wat drastisch zijn geweest, althans op dat moment.

Maar de tijdens de zitting aangetoonde verschillen in tekst tussen concept- en officieel proces-verbaal, de onbevredigende uitleg daarvoor van de politieman en de bevestiging van rechter-commissaris Van Otterdijk - ook hem had mr. Boone als getuige voor de zitting laten oproepen - dat hij in Stockholm een aantal dingen inderdaad als hoogst merkwaardig had ervaren, boden de rechtbank ruimschoots stof tot overpeinzing over de wijze waarop het bewijs was verkregen. Desalniettemin werd de verdachte veroordeeld (tot zes jaar gevangenisstraf), van welk vonnis hij onmiddellijk in hoger beroep ging.

Wat deze zaak een interessant tintje geeft is dat de verdediger door een toevallige omstandigheid (de Zweedse advocaat had hem dat concept-verbaal alleen maar toegestuurd omdat hij zelf die Nederlandse tekst toch niet kon lezen) in het bezit kwam van een stuk waarvan de opsteller (de rechercheur) nooit had kunnen vermoeden dat mr. Boone dit nog eens in handen zou krijgen. Zo'n kans om aan te tonen dat er aan de definitieve tekst voor de verdachte bezwarende elementen zijn toegevoegd welke niet het resultaat zijn van opsporingsonderzoek doet zich maar zelden voor. Wellicht liet de officier van justitie daarom achterwege de verdediger ‘de les te lezen’, zoals te doen gebruikelijk bij de vertegenwoordigers van het openbaar ministerie wanneer een advocaat de betrouwbaarheid van het ambtsedig proces-verbaal van een politieman in twijfel trekt.