Journalist in de rechtszaal

[p. 84]

En dan is het goed dat er alerte advocaten zijn

De verdachte was ondanks herhaalde verhoren op het politiebureau blijven ontkennen dat hij deel uitmaakte van een organisatie die op grote schaal hasj had ingevoerd. Er zijn geen aanwijzingen dat hij bij die verhoren onder druk was gezet door ronduit hard optreden van de recherche. Maar zijn advocaat mr. B.J.J. Schwanebeek (Den Haag) meende wel dat er op een meer subtiele manier wel degelijk pressie is uitgeoefend, in een uiterste poging zijn cliënt toch tot eventuele bekentenis te krijgen. Het gebeurde niet tijdens maar na de verhoren; een van de rechercheurs stuurde hem in het huis van bewaring een kerstkaart waarop hij had geschreven: ‘Ko, als verdachte was jij niet bepaald meewerkend, maar als mens beslist geen onaardige gozer; vandaar dat ik jou ook een kaart stuur. Voor mij is dit onderzoek afgelopen; mij zal je in deze zaak waarschijnlijk niet meer zien.’ Tot zover nog een tekst waarachter je nu niet onmiddellijk een bijbedoeling hoeft te zoeken, maar dan komt het: ‘Of jouw idee, Ko, om op papier te blijven ontkennen de juiste is, bestrijd ik. Want wie betaalt uiteindelijk de rekening? Dat zijn jouw kinderen, je vrouw en jijzelf. Het ga je goed en misschien tot kijk, Ger.’

Het doet sterk denken aan wat een jaar geleden in Limburg gebeurde, toen een van moord verdachte jongeman van de hem verhorende politieman in zijn cel een bundel psalmen in zijn handen kreeg geduwd met de raad over de teksten maar eens goed na te denken. Met de kennelijke bedoeling in te spelen op zijn tijdens de verhoren naar voren gekomen sterke godsdienstige gevoelens en hem langs die weg tot een bekentenis te bewegen. Zijn advocaat heeft daartegen destijds bij de rechtbank in Roermond ernstig bezwaar gemaakt. In het recente Haagse geval deed advocaat Schwanebeek dat ook in een brief aan de hoofdofficier mr. R. van Randwijck. Zijn cliënt was weliswaar niet zo kwetsbaar in het religieuze vlak, maar zo tegen kerst toch wel gevoelig voor toespelingen op zijn vrouw en kinderen. Desondanks was Ko niet zó ondersteboven van de kerstkaart dat hij Gers mogelijke bedoelingen niet doorzag. Het was niet het enige waartegen Schwanebeek in zijn brief aan de Haagse hoofdofficier protesteerde. Want in het proces-verbaal van de politie was ook nog de tekst van een zogenaamd vertrouwelijk onderhoud tussen rechercheur en verdachte op-

[p. 85]

genomen, dat werd aangeduid als ‘informeel gesprek’. ‘Een begrip dat het wetboek van strafvordering niet kent,’ aldus de advocaat. ‘Waarbij nog komt dat mijn cliënt hierbij beweringen in de mond zijn gelegd, waarvan hij zegt die niet te hebben gedaan. Ik acht op die manier de regels van “fair play” geschonden.’

Zulke dingen gebeuren in het stadium van het onderzoek door de politie, maar het is onjuist te menen dat alleen rechercheurs er - soms - op uit zijn een zaak rond te krijgen, ongeacht de middelen. Want in de fase van het gerechtelijk vooronderzoek zijn er ook officieren van justitie, die zich zozeer in een taak vastbijten, dat het zicht op wat wel en wat niet kan ter voorbereiding van een eerlijk strafproces enigszins vertroebeld dreigt te raken. In zo'n schemertoestand moet de Rotterdamse officier mr. Ong hebben verkeerd, toen hij besloot tot strafrechterlijke vervolging van een drieënvijftigjarige man, die samen met zijn broer onlangs voor de politierechter moest verschijnen wegens heling. Wat de broer betreft was het een duidelijke zaak; hij had bekend gestolen goederen te hebben gekocht. Maar de verdachte waar het hier om gaat had de spullen weliswaar op verzoek van zijn broer in z'n kelder opgeslagen, maar ontkende te hebben geweten dat ze van diefstal afkomstig waren. Wat door de broer op de terechtzitting werd bevestigd, en het zou kunnen zijn dat dit voor de officier de reden was om vrijspraak te vorderen.

Maar dat was niet het geval. Uit het requisitoir bleek, dat mr. Ong al van tevoren wist vrijspraak te zullen vragen. ‘Ik was eigenlijk al van zijn onschuld overtuigd,’ zei hij, ‘ik heb hem alleen hier laten komen om wat meer inzicht te krijgen in de als gevolg van deze diefstallen ontstane goederenstroom.’

Een vertegenwoordiger van het openbaar ministerie, die iemand als verdachte aanmerkt met de uitsluitende bedoeling wat meer aan de weet te komen over wat er met gestolen goed gebeurt..., hoe haalt zo'n man het in zijn hoofd! ‘Deze officier laat onverbloemd merken dat hij inbreuk heeft gemaakt op de procesorde,’ zei de verdediger in deze zaak, mr. A. Roelofs, in zijn pleidooi. Doelend op de dagvaarding voegde de raadsman eraan toe: ‘Mijn cliënt heeft voor deze zitting een gele uitnodigingskaart ontvangen en op grond daarvan meende hij wegens het daarin vermelde delict hier vandaag te worden beknord. En wat blijkt nu? Dat de officier dit helemaal niet van plan is geweest en mijn cliënt geheel onnodig maandenlang in de piepzak heeft gezeten.’

[p. 86]

Het is natuurlijk het goed recht van een officier van justitie om, wanneer hij een zaak van een verdachte van diefstallen onder handen heeft ook andere, mogelijk betrokkenen te horen, maar dat had - zoals mr. Roelofs terecht opmerkte - dan toch in het kader van het vooronderzoek kunnen gebeuren. Desnoods had mr. Ong de cliënt van Roelofs als getuige voor de openbare zitting kunnen oproepen, maar iemand een dagvaarding sturen wegens het plegen van een strafbaar feit als je hem daarvan niet echt verdenkt..., dat is toch wel evident in strijd met de spelregels.

Het is goed wanneer er - zoals in bovengenoemd geval - alerte advocaten zijn om de kwalijke grappen van het openbaar ministerie door de prikken. Zoals dat ook gebeurde op een zitting van het Amsterdamse gerechtshof, waar advocaat-generaal mr. L. de Beaufort een verdachte in het nauw probeerde te drijven op een manier die naar mijn gevoel niet door de beugel kon. In hoger beroep stond een man terecht die in eerste instantie door de Utrechtse politierechter was vrijgesproken van het ongeoorloofd verhandelen van de in zijn tuin verbouwde hennepprodukten. Had de man zich bij de verkoop beperkt tot jongerencentra en viel zijn activiteit dus onder de zogenaamde huisdealersregeling, of bood hij de hasj aan in coffeeshops? Mr. de Beaufort staat bekend om zijn indringende, soms agressieve vraagstelling; daar is niets tegen, maar het moet wel geschieden met inachtneming van ‘fair play’. Hoewel de verdachte al tweemaal op zijn vraag of hij toch ook niet wel eens met zijn produkten in coffeeshops kwam duidelijk ontkennend had geantwoord, zei De Beaufort in het verdere verhoor zo terloops: ‘Zeg meneer, vertelt u eens, hoe deed u dat nou als u zo langs die coffeeshops ging...’

Op dat moment werd het de als verdediger optredende mr. J.H. Boone toch te dol. ‘Meneer de president,’ riep hij, ‘hiertegen moet ik toch ernstig protesteren. Met deze tendentieuze vraagstelling probeert de procureur-generaal mijn cliënt te bewegen tot antwoorden, waarmee hij hem over de grens kan trekken en in de criminele hoek drukken.’ Een reactie, die De Beaufort merkbaar irriteerde. ‘Meneer de president, ik word onderbroken, geloof ik,’ zei de vertegenwoordiger van het openbaar ministerie hautain, waarna hij het verhoor voortzette. Maar door het zo bij interruptie zichtbaar maken van zijn tactiek was het elan verdwenen.

Behalve aan dit soort min of meer malicieuze trucjes gaat de advocatuur zich ook steeds meer ergeren aan het gemak en de arrogantie waarmee sommige officieren van justitie de hun gemaakte verwijten

[p. 87]

over onzorgvuldigheden naast zich neerleggen. Op 3 december van het vorig jaar werd de zaak tegen een verdachte van onder invloed rijden (voor de Amsterdamse politierechter) op verzoek van advocate mr. M.C.E. Tjaberings uitgesteld, omdat zij niet in bezit was van het voor haar bestemde schaduwdossier. Voorts vroeg zij om een aanvullend proces-verbaal van de politie om opheldering te verkrijgen over het omstreden punt, of de politie de verdachte al dan niet de uitslag van het bloedonderzoek had medegedeeld. De datum voor de nieuwe zitting werd bepaald op 18 februari; pas een week daarvoor kreeg de raadsvrouwe het schaduwdossier toegezonden. Rijkelijk laat als je daar tien weken eerder om hebt gevraagd en daarbij kwam nog, dat het aanvullend proces-verbaal er niet in lag.

De verdachte was niet op de zitting; zijn advocate had hem geadviseerd weg te blijven omdat zij wegens het ontbreken van het stuk toch weer aanhouding zou vragen. Politierechter mr. A. Machielse leek even beduusd door dit tamelijk unieke initiatief van een lid van de balie. ‘Maar de verdachte is toch de vorige keer aangezegd dat hij hier vandaag moest verschijnen,’ zei hij aarzelend, waarop mevrouw Tjaberings resoluut antwoordde: ‘Dat weet ik wel, maar wat zou zijn komst voor zin hebben gehad. Ik wil met hem toch eerst over de inhoud van het aanvullend proces-verbaal praten, als dat er tenminste inmiddels is.’

Wel, dat was er inderdaad, maar de dienstdoende officier van justitie verzette zich tegen nieuwe aanhouding van de zaak en stelde zich op het formele standpunt, dat de advocaat een aanvullend proces-verbaal niet met de verdachte hoefde te bespreken. De politierechter leek even niet goed te weten wat te doen en toen zei mr. Tjaberings iets, wat voor hem kennelijk de doorslag gaf om de zaak niet bij verstek af te doen maar opnieuw uit te stellen. Uit inlichtingen was haar gebleken, dat de politie de aanvulling al op 15 januari naar het parket had gezonden en het dáár dus niet adequaat was behandeld. Tekenend voor het ook onder rechters slinkend vertrouwen in de efficiency van het justitiële apparaat, was Machielses opdracht om er nu meteen een fotokopie van te maken. ‘Blijft u even in de zaal,’ zei hij tot de advocate, ‘dan zullen wij het u voor alle zekerheid ter plekke overhandigen.’