Journalist in de rechtszaal

[p. 77]

‘Maar dan toch eerst afrekenen’

Rond Kerstmis leek er een redelijke kans te bestaan voor de twintigjarige Marcel om eindelijk van zijn al vijf jaar durende verslaving aan heroïne af te komen. De heer Berkhout, medewerker van het CAD (Consultatiebureau voor Alcohol en Drugs) had het voor elkaar gekregen dat hij voor een kuur in een kliniek kon worden opgenomen. Maar de dag voor de jaarwisseling beroofde Marcel op straat een vrouw van haar schoudertas, werd bij een achtervolging gepakt en in het politiebureau opgesloten. Dat doorkruiste de plannen, want voor die straatroof moest hij op 10 januari voor de politierechter verschijnen op de snelrechtzitting. In de eerste plaats uiteraard zijn eigen schuld, maar voor zijn advocaat mr. J.M. Rammelt was die beroving nog geen reden om de voorgenomen opname in de kliniek niet met klem te bepleiten. Waarbij hij de rechter verzocht daaraan prioriteit toe te kennen boven de door de officier van justitie geëiste onvoorwaardelijke gevangenisstraf van vijf maanden. Over de mededeling van de raadsman dat zijn cliënt zeer gemotiveerd was voor een therapie zei officier van justitie mr. R. de Vries: ‘Ik vind zoiets best, maar er zal toch eerst afgerekend moeten worden.’

Die uitlating herinnerde mij aan een andere officier, die vorig jaar op de opmerking van een advocaat dat celstraf voor het inmiddels op gang gebrachte afkickproject funest zou zijn voor zijn cliënt, reageerde door te zeggen: ‘Dan moet hij maar weer even terugvallen.’ Waarop de verdachte antwoordde: ‘Ik merk wel dat deze officier van justitie geen barst begrijpt van het drugsprobleem.’

Zo adrem reageerde de verdachte in bovengenoemde zaak niet, maar op de vraag van de politierechter of hij nog iets wilde zeggen over de eis antwoordde hij wél verbitterd: ‘Nou, nee, laat maar zitten, laat maar.’

Een houding die mij vooral bepaald leek door gevoel van diepe teleurstelling over de botte reactie van de officier op het toch redelijk klinkende voorstel van de raadsman om eerst de uitkomst van die therapie af te wachten. En het werd er niet beter op toen de rechter hem conform de eis veroordeelde en daarbij opmerkte: ‘Ik hoop dat u ook nog gemotiveerd bent over een aantal maanden; zo niet, dan moet u het zelf verder maar zien te rooien.’ Dat klinkt toch haast

[p. 78]

ongelooflijk uit de mond van een ervaren rechter als mr. U.W. baron Bentinck, van wie je toch zou mogen verwachten dat hij in de loop der jaren geleerd heeft met verdachten in die situatie om te gaan.

Maar afgezien nog van de mentale instelling welke aan dit soort uitspraken ten grondslag ligt: wat is in hemelsnaam de zin van een dergelijk vonnis? Natuurlijk is het belang van de verdachte niet het enige waarmee de rechter rekening moet houden, maar is de maatschappij gediend met het zo drastisch reduceren van aanpassingsmogelijkheden voor een delinquent door deze - voor de hulpverlening met hem aan de slag kan - eerst nog eens vijf maanden in de gevangenis op te sluiten? Goed, de tijd voor het verrichten van behoorlijk denkwerk is beperkt; vooral wanneer de zaak in het kader van het zogenaamd snelrecht is aangebracht. Maar dat is nog geen excuus voor een rechter om zonder aanvaardbare motivering de argumenten van de verdediging naast zich neer te leggen en zich geheel aan te sluiten bij het ‘even afrekenen’ van het openbaar ministerie.

Op dezelfde zitting van de Amsterdamse politierechter werden nog twee zaken behandeld waarvan de afloop hoogst onbevredigend kan worden genoemd. Daar ging het echter niet zozeer om een evident tekortschieten van officier en rechter maar om het feitelijk ontbreken van middelen om in het kader van het strafrecht adequaat te reageren op afwijkend, bij de wet strafbaar gesteld gedrag. Zoals in het geval van een vijfendertigjarige Fransman die terechtstond wegens diefstal van een jas en het zich ophouden binnen de Nederlandse grenzen, terwijl hij kon weten bij een vorige gelegenheid tot ongewenst vreemdeling te zijn verklaard. Die feiten werden door hem niet betwist; wat zijn zaak nogal ongewoon maakte was zijn verklaring voor zijn steeds weer hier terugkeren: ‘Ik ben verslaafd aan heroïne en om daarvan af te komen heb ik methadon nodig. Die kan ik in mijn eigen land niet krijgen en daarom ga ik naar Amsterdam.’ Hetgeen niet betekende dat daarmee zijn problemen waren opgelost, want om aan geld voor de methadon te komen was hij in de Nederlandse hoofdstad op het dievenpad gegaan. Gevolg: arrestatie en vanuit de politiecel naar de snelrechtzitting, waar hij conform de eis van de officier werd veroordeeld tot twee maanden. Voor die jas en voor het ongewenst hier in Nederland zijn. Na de afloop zal hij weer over de grens worden gezet en - gelet op de ervaringen in het verleden - zal hij vermoedelijk weer binnen de kortste keren in Amsterdam opduiken. Na zijn laatste uitwijzing was hij al na enkele dagen weer terug.

[p. 79]

De omstandigheid dat de Fransman hier om aan het geld voor de methadon te komen telkens weer strafbare feiten pleegt brengt met zich mee dat hij bij aanhouding niet zonder meer wordt uitgewezen maar eerst voor zijn delicten een straf moet ondergaan. De hoop van het openbaar ministerie en van de rechter dat hij het hierdoor voortaan wel uit zijn hoofd zal laten naar ons land te komen is tot dusver een illusie gebleken. Hernieuwd bewijs dat vrijheidsstraf niet helpt als afschrikking mag men echter aan dit geval niet ontlenen. Want de vorige keer had ‘justitie’ de Fransman wegens gebrek aan een cel moeten loslaten voor hij de hem toegemeten straf had uitgezeten.

En tenslotte de vijfentwintigjarige verdachte uit Amsterdam-Noord die uit winkels en warenhuizen de meest uiteenlopende dingen had weggenomen. De zaak was in maart vorig jaar voor het eerst voor de rechter gebracht, maar werd toen op verzoek van zijn verdediger mr. F. Vogels aangehouden voor onderzoek naar de persoon van de verdachte. Niet onbegrijpelijk, want het komt slechts zelden voor dat iemand zich zo afwerend opstelt tegen degenen die zich in het kader van de berechting met hem moeten bemoeien. De jeugdige verdachte wilde met niemand praten, eigenlijk ook niet met zijn raadsman. De reden van zijn strooptochten door de etablissementen van de middenstand en het grootwinkelbedrijf bleef geheel in het duister; hij is niet verslaafd en uit het onderzoek is niet gebleken dat hij contacten had met helers.

In juni moest de inmiddels weer op vrije voeten gestelde verdachte opnieuw voor de rechter verschijnen omdat hij intussen gewoon was doorgegaan met diefstallen plegen. Maar hij was er niet; weliswaar bevond hij zich op minder dan een kilometer afstand van het gerechtsgebouw in een cel van het hoofdbureau van politie, maar er was geen parketpolitie beschikbaar om hem vandaar op te halen. De zaak werd uitgesteld tot 3 september, en toen was de verdachte er niet omdat de parketwacht door een communicatiestoornis geen opdracht had gekregen hem te halen. Tegen de zin van de officier van justitie (‘de zaak is nu al twee keer aangehouden, meneer de politierechter’) besloot de rechter dat er opnieuw een zitting moest komen op 22 september. Op die datum verwees de politierechter - na rapportage vanuit de hulpverlening - de zaak terug naar de rechter-commissaris voor een psychiatrisch onderzoek.

Er leek toen eindelijk wat schot in te komen, maar op 28 oktober meldde de psychiater de rechter-commissaris onmogelijk rapportage

[p. 80]

te kunnen uitbrengen omdat de verdachte ook met hém geen woord wilde wisselen.

De laatste zitting in januari van dit jaar was de vijfde in de reeks; in totaal hadden zich drie politierechters (Noordam, Van der Linde, Bentinck) en zes officieren van justitie (Nunninkhoven, Horstink, Fehmers, Nuis, Van Laer, De Vries) zich ermee beziggehouden. De nu wél verschenen verdachte voelde zich nog steeds niet geroepen enig inzicht te geven in het waarom van zijn diefstallen; evenmin zei hij iets waaruit een sprankje hoop viel te putten voor de toekomst.

‘Wat moeten we met iemand die steeds opnieuw de dolste dingen wegneemt uit winkels; je kunt hem toch niet blijven opsluiten?’ zei officier De Vries zuchtend, die bij gebrek aan beter voorstelde toch maar weer ‘gewoon’ gevangenisstraf op te leggen. De door hem geëiste vijf maanden werden door de politierechter in het vonnis beperkt tot drie maanden; omdat de jongeman die al ruimschoots in voorlopige hechtenis had uitgezeten is hij inmiddels alweer op vrije voeten. Duidelijk een geval waarin in het kader van het strafrecht geen werkelijke oplossing kan worden gevonden en alleen vanuit de hulpverlening aan het uitzichtloze ‘gevangenis in, gevangenis uit, gevangenis in enzovoort, enzovoort’ een eind zou kunnen worden gemaakt. Helaas is ook die kans in deze zaak zeer gering. Toen daarop tijdens de zitting door de rechter werd gezinspeeld zei de verdachte: ‘Nee, ik wil dat niemand zich met mij bemoeit.’